Rusłan Szoszyn: Lodołamaczka. Swiatłana Cichanouska

Dziesiątego sierpnia [2020 r.] areszt przy ulicy Akreścina był już wypełniony po brzegi zatrzymanymi uczestnikami nocnych protestów. To tam następnego dnia po wyborach udała się Swiatłana – szukała aresztowanych znajomych i wciąż nie wiedziała, co się dzieje z szefową jej sztabu Marią Maroz. W sieci pojawiały się już pierwsze dowody masowych pobić i tortur. Kolegom udało się przekonać liderkę opozycji, by nie opuszczała samochodu i nie podchodziła do zgromadzonego tłumu matek, braci i sióstr przebywających w środku aresztantów.

– Po tym, co się działo w nocy, wiedzieliśmy, że może nas spotkać dosłownie wszystko i nie jesteśmy w stanie się obronić. Udałam się więc sama do aresztu, by się czegoś dowiedzieć, ale przez 40 minut strażnicy nie potrafili mi w żaden sposób pomóc. Swiatłana czekała w samochodzie – opowiada Kawalkowa.

Mniej więcej w tym samym czasie przed sądem postawiono Maroz. Na świadków zgłosiła Cichanouską i Kawalkową, ale nie mogła im przekazać informacji, gdzie dokładnie przebywa. Wynajęty w dniu zatrzymania prawnik rozłożył bezradnie ręce i rzucił jedynie:

– Jak nie przyznasz się do winy, trafisz do więzienia.

Nie przyznała się i zakuta w kajdanki w asyście uzbrojonych ludzi wróciła do mińskiego aresztu przy ulicy Akreścina. Niewykluczone, że gdy siedziała w radiowozie, minął ją odjeżdżający spod murów więzienia samochód liderki opozycji. Gdy jednak trafiła na miejsce przeznaczenia, to już nie był ten sam areszt, w którym dwa dni wcześniej spędziła dobę.

– Widok był straszny. Prowadzono mnie korytarzem wypełnionym czarnymi workami z rzeczami aresztowanych ludzi, którzy stali z twarzami odwróconymi do ściany ze związanymi z tyłu rękami. W workach dzwoniły ich komórki. Podłoga była cała we krwi, funkcjonariusze chodzili po niej jak po kałużach. Jeden z nich podszedł i uderzył pałką w nogi chłopaka, który chciał się jedynie wyprostować, bo ścierpły mu ręce i kark. Nie mogłam uwierzyć własnym oczom, że Białorusini potrafią tak traktować Białorusinów – mówi Maria Maroz.

Malutka cela, do której trafiła, miała jedynie cztery miejsca do spania, ale było w niej już 18 kobiet. Spotkała w niej przyjaciółkę ze sztabu Cichanouskiej, Olgę Pawłową (w lutym 2021 roku zostanie skazana na trzy lata aresztu domowego). (…)

Nagle stalowe drzwi paskudnie zatrzeszczały i pojawił się w nich cień strażnika.

– Maria Maroz, na zewnątrz! – rozkazał.

Została wyprowadzona z celi po niespełna czterdziestu minutach, a jej chwilowe współlokatorki oblano wiadrem zimnej wody, by więcej już ze sobą nie rozmawiały, nie machały do stojących pod murami aresztu ludzi i nie śmiały się w celi.

Tego samego dnia Swiatłana Cichanouska miała do załatwienia jeszcze kilka ważnych spraw. Chciała wstąpić na pocztę, by wysłać mężowi paczkę do więzienia. Musiała też zaskarżyć wyniki wyborów. A że główny urząd pocztowy znajduje się kilkaset metrów od siedziby CKW, postanowiła w pierwszej kolejności zawitać do Lidii Jarmoszynej. Udała się tam w towarzystwie kierowcy, prawnika Maksima Znaka, Marii Kalesnikowej i Wolhi Kawalkowej.

– Do środka wejdzie tylko kandydatka – rzucił ochroniarz, blokując wejście.

– Nie pójdzie sama – odparła Kawalkowa.

– To proszę spróbować przez tylne drzwi, może tam wpuszczą – doradził mężczyzna.

Przy drugim wejściu dyżurowali już funkcjonariusze służb. Po dłuższej wymianie zdań wpuścili Swiatłanę do środka, ale w towarzystwie wyłącznie prawnika.

– Minęło ponad pół godziny. Zrozumieliśmy, że dzieje się coś niedobrego, że przecież złożenie skargi tyle nie trwa. Zaczęliśmy się martwić. Powiedzieliśmy mężczyznom przy wejściu, że za moment zwołamy dziennikarzy i powiemy, że zatrzymano kandydatkę na prezydenta. Zaczęli się niepokoić. Po chwili zszedł jakiś mężczyzna w cywilu i dał słowo oficera, że Swiatłanie nic złego się nie stanie – opowiada Kawalkowa. Twierdzi, że mniej więcej w tym samym czasie do budynku weszli jacyś ludzie, którzy na wejściu pokazali czerwone legitymacje. – Mieli przy sobie kamerę, ale wtedy nie wiedzieliśmy, po co była im potrzebna – mówi działaczka.

Kilka godzin później Cichanouska się odnalazła – ale tylko w propagandowych mediach. Opublikowano w nich apel liderki opozycji do rodaków.

– Szanowni obywatele Republiki Białorusi. Ja, Swiatłana Cichanouska, dziękuję wam za udział w wyborach przywódcy państwa. Naród Białorusi dokonał wyboru. Z wdzięcznością i ciepłem zwracam się do wszystkich obywateli, którzy wspierali mnie przez ten czas. Białorusini, apeluję do was o rozsądek i poszanowanie prawa, nie chcę krwi i gwałtu. Proszę, nie stawiajcie oporu milicji i nie wychodźcie na ulice, by nie narażać swojego życia, szanujcie siebie i swoich bliskich – mówiła zapłakana, siedząc na ciemnej skórzanej kanapie na tle zasłoniętych rolet. Czytała tekst z kartki.

Czytaj więcej

Plus Minus

Swiatłana Cichanauska: Polska nie może spać spokojnie

Jak Moskwie będzie potrzebne wprowadzenie białoruskich sił na terytorium Ukrainy, Łukaszenko to zrobi. Dlatego nieustannie apelujemy do białoruskich żołnierzy, by tego nie czynili, bo ich zadaniem jest bronić państwa, a nie jednego człowieka - mówi Swiatłana Cichanauska, liderka Wolnej Białorusi.

Zostałam sama z tymi ludźmi

Maksim Znak, prawnik, który wraz z Cichanouską wszedł do siedziby CKW, nie został wpuszczony do gabinetu, do którego wprowadzono wtedy Swiatłanę. Nie wiemy, co usłyszał. We wrześniu 2021 roku skazano go na dziesięć lat łagru za „udział w spisku i próbę obalenia władz państwowych”.

– Gdy wreszcie wyszedł z budynku, był cały blady – wspomina Kawalkowa. – Wydusił z siebie jedynie, że Swiatłana powiedziała, że przeprasza wszystkich, ale musi być razem z dziećmi. Nie był z nią, znajdowali się w innych pokojach.

Co wydarzyło się za zamkniętymi drzwiami Centralnej Komisji Wyborczej? W mediach krążyły plotki, że straszono ją więzieniem i usłyszała groźby związane z przebywającymi wówczas na Litwie dziećmi. Spekulowano też, że służby pokazały jej nagranie, na którym widać, jak w więzieniu torturują jej męża. W chwili, gdy zaczynałem pisać tę książkę, nie dało się tego zweryfikować. O tym, co naprawdę stało się w CKW, opowie mi dopiero sama Cichanouska, gdy we wrześniu 2021 roku spotkamy się w Wilnie.

– Kiedy weszłam do CKW, chciałam jedynie złożyć skargę, ale człowiek, który miał przyjmować dokumenty, powiedział, że muszę osobiście oddać papier Lidii Jarmoszynej. Wtedy oświadczyłam, że Maksim Znak jest moim adwokatem i chcę, by poszedł ze mną. Powiedział, że nie wolno. Odparłam więc, że zostawię pismo u niego i wychodzę. Zrobiło się jakieś zamieszanie, już wtedy zrozumiałam, że coś jest nie tak. Ten człowiek gdzieś poszedł, a kiedy wrócił, pozwolił mi wejść z prawnikiem – zrelacjonuje.

Z jej przekazu wynika, że w gabinecie szefowej CKW oprócz Lidii Jarmoszynej było również dwóch nieznanych Swiatłanie mężczyzn. Jak się później okazało, byli to ci sami oficerowie, którzy kilka dni wcześniej przesłuchiwali szefową jej sztabu – pułkownik [Andrej] Pauliuczenka i generał MSW [Mikałaj] Karpiankou.

– Macie o czym rozmawiać – oznajmiła nagle Jarmoszyna i skierowała się do wyjścia.

– A pan to kim jest? – zapytali mężczyźni towarzyszącego Swiatłanie prawnika.

– Jestem adwokatem – odparł.

– Ma pan upoważnienie do reprezentowania osoby Cichanouskiej?

Maksim Znak nie miał dokumentu przy sobie, a o jego przyniesienie nie mógł poprosić nikogo z zewnątrz, bo przy wejściu odebrano im telefony komórkowe. Musiał pójść po niego osobiście.

– Gdy tylko wyszedł z pokoju, zamknięto za nim drzwi. Pozostałam sama z tymi ludźmi. To nieprawda, że pokazywano mi jakieś nagrania związane z moją rodziną czy uwięzionym mężem. Próbowano mnie przekonywać, że zostałam w to wszystko wrobiona i że moi współpracownicy jakoby chcieli ze mnie zrobić „ofiarę sakralną”. Twierdzili, że zostałam omamiona przez ludzi, za którymi stoi Zachód. Wiedziałam, że to nieprawda, bo znam przecież Marię (Maroz – przyp. aut.), wiem, że to szczerzy ludzie i nikt nimi nie sterował. A oni mieszali ją z błotem, już nawet wszystkiego sobie nie przypomnę, bo byłam w fatalnym stanie psychicznym – opowie mi w Wilnie. – Jak spowodowali, że coś we mnie pękło? Powiedzieli, że wiedzą, gdzie znajdują się moje dzieci, i że zostaną sierotami. Mówili, że jak wyjdę z budynku CKW, to daleko nie zajdę. Że zostanę szybko aresztowana i trafię do więzienia. Jeden z nich zapytał: „Wie pani, jak traktują kobiety w białoruskich więzieniach?”. Mówili też: „Twoje dzieci wylądują w sierocińcu”. Ciągle powtarzali: „dzieci, dzieci, dzieci”. W końcu się poddałam.

Cichanouskiej podano kartkę z gotowym tekstem. Miała go przeczytać przed kamerą.

– Było tam napisane, że „wybory się odbyły” i że „zwyciężył Łukaszenka”. Powiedziałam im, że nie będę mówiła, że „zwyciężył Łukaszenka”. Resztę przeczytałam, to była już trzecia godzina mojego pobytu w CKW. Oświadczyłam im, że nie wyjadę bez Siarhieja. Odparli, że to niemożliwe. Mówili, że może zostanie ułaskawiony, ale przecież wiedziałam, że nigdy nie poprosi o ułaskawienie. Wtedy rzuciłam, że nigdzie się nie ruszam bez Marii Maroz. Zgodzili się, obiecali, że ją przywiozą. Zawieźli mnie do domu, żebym zebrała rzeczy, następnie przyjechała Maria i pojechaliśmy w kierunku granicy.