Odwołana wizyta Trumpa w Polsce i mimowolni „agenci" PiS

„Zagrali g...m, dostali huragan" – to pierwszy twitterowy komentarz Tomasza Lisa do odwołania wizyty amerykańskiego prezydenta Donalda Trumpa w Polsce na rocznicę wybuchu drugiej wojny światowej. Nie wątpię, że to kolejne sięgnięcie absolutnego dna w trudnej sztuce politycznego komentarza zostanie niedługo przebite od spodu. Możliwe, że przez samego Lisa.

Warto przypomnieć debaty na temat polskiej polityki zagranicznej z lat 30. ubiegłego wieku. Partie opozycyjne wobec rządzącej sanacji i opozycyjni dziennikarze pomimo całej ostrości sporów nigdy by się nie zniżyli do takiego poziomu. Nie tylko w języku, ale i w treści. Może niekonsekwentnie, ale starano się wtedy szanować bardziej państwowy niż partyjny charakter dyskursu o polityce zagranicznej. A mówimy o realiach dyktatury, wobec których obecne „krzywdy" liberalno-lewicowej opozycji jawią się jako idylla. Przy wszystkich wadach tamtych pokoleń Polaków oni po prostu serio traktowali nakazy wynikłe z patriotyzmu. Od twitterowych wojowników nie sposób tego wymagać.

Zła radość opozycji

Mamy do czynienia z ruiną polskiej debaty zmienionej w nihilistyczne agitatorstwo, gdzie każdy chwyt jest dozwolony. Naturalnie można dodać rytualne – „po każdej ze stron", czym bowiem innym jest porównanie awarii warszawskiej oczyszczalni ścieków Czajka do katastrofy w Czarnobylu przez ministra Marka Suskiego z PiS? Niemniej w sferze spraw międzynarodowych rzecz jest szczególnie niepokojąca.

Politycy opozycji pozostali niewiele w tyle za Lisem. Można było pisać w ciemno ich wystąpienia, zanim zostały wygłoszone. Paweł Zalewski, znaczący polityk PO, jako pierwszy obwieścił, że nieobecność Trumpa to pretekst, wyraz nikłego znaczenia Polski. Myśl, że warto by chociaż zniuansować taki przekaz po to, aby nie wywoływać efektu samospełniającej się przepowiedni, nie pojawiła się w głowie polityka, który uważał się kiedyś za państwowca.

Jeszcze zabawniejsze były komentarze bardziej szczegółowe. Zabawniejsze, bo poza nieskrywanymi intencjami mieliśmy do czynienia z kuriozalnym naginaniem realiów. Były ambasador w Waszyngtonie Ryszard Schnepf ogłosił, że Trump kierował się nabytym bardzo późno przekonaniem, iż nie warto wspierać PiS.

Wszyscy „wiedzą ?na pewno"

Wiara, że z perspektywy Waszyngtonu pytanie, kto będzie rządził Polską, ma większe znaczenie, to przykład kuriozalnego wyolbrzymiania roli naszego kraju, co z reguły przypisuje się prawicy. Schnepf twierdził też, że Trump spodziewa się porażki PiS, co jako żywo kłóci się z wszystkimi sondażami. Gdyby amerykański prezydent, ten zwłaszcza, zechciał je w ogóle obserwować. Ale powiedzieć można wszystko, w imię topornej, naiwnej propagandy.

Roztrząsanie powodów absencji Trumpa ogłoszonej w ostatniej chwili to przykład smutnej sytuacji, kiedy to niemal wszyscy grają znaczonymi kartami. Interpretacje – od niezłomnej, nabożnej wiary, że wszystkiemu winien huragan, po przekonanie, że Dorian nie ma z tym nic wspólnego (Lis przedstawił na tę okoliczność nawet stosowne mapki) – są mało wartościowe, kiedy można przewidzieć, co dany komentator, ba, ekspert powie, w zależności od swoich ocen tego rządu i tej rzeczywistości.

Ja dopuszczam różne możliwości i przede wszystkim jestem w stanie powiedzieć „nie mam pewności". Mamy do czynienia z politykiem nieprzewidywalnym, by nie rzec nieobliczalnym. Zarazem tłumaczenie, że jest zupełnie niemożliwe, aby w grę wchodziły powody podane oficjalnie, także broni się słabo. Trump zadał sobie sporo jak na siebie trudu, aby to jakoś osłodzić Polakom. A kolejne oświadczenie Tomasza Lisa, że „nikogo na świecie nie obchodzi, co powie wiceprezydent Pence", to klasyczny przykład publicystyki rodem z Twittera, do zapomnienia po pięciu sekundach, bo ci, co są o tym przekonani, nie potrzebują takich wskazówek. Sami to „wiedzą".

Grzechem, w tym przypadku opozycji, nie jest nawet wyrażanie przypuszczeń, ale nieskrywana zła radość, z jaką przyjęto to zdarzenie. Bez próby choćby zamarkowania głębszych przemyśleń ponad: „Nie udało im się", które pada w polskiej polityce prawie każdego dnia. Naturalnie zysk rządzących z obecności Trumpa w tak kluczowym momencie przed wyborami był rzeczą niewątpliwą. Więc i radość, że tej korzyści nie będzie, można zrozumieć. Ale hipokryzja to nie tylko hołd składany cnocie, ale też coś, co się czasem opłaca.

Stawiam dolary przeciw orzechom, że o ile sam brak Trumpa w Polsce jest niewielką, ale jakąś wizerunkową stratą dla PiS, o tyle te małostkowe reakcje są kolejnym samobójczym strzałem w stopę opozycji. Prezydent USA Harry Truman trafnie powiedział w roku 1950, że nadgorliwy antykomunista senator Joseph McCarthy to najlepszy zasób Kremla w USA. Rola Lisa, Schnepf i podobnych komentatorów, także niektórych polityków opozycji, jako mimowolnych „agentów" PiS jest dla mnie niewątpliwa.

Ale ta „debata" ma dwa wymiary. To gra czystymi kampanijnymi pretekstami, ale równocześnie też część jednego z dziesiątków sporów o naturę polskiej polityki. Ona bywa merytoryczna, choć równocześnie uwikłana przez całą kadencję w przekłamania, emocje, brak zahamowań.

Pełna zamienność ról

Te dodatkowe czynniki prowadzą do efektów iście teatralnych. Weźmy relacje z Rosją. Opozycja potrafiła jednym tchem oskarżać obóz rządzący o zamiar wojny z nią i nadmierną ustępliwość wobec niej. I nie jest tak, że rozmaite posunięcia PiS w tym względzie nie były kontrowersyjne albo warte pytań. Dlaczego polska dyplomacja przykładowo zgodziła się nagle na powrót rosyjskiej delegacji do Rady Europy? Nie objaśniono nam tego przekonująco.

Tyle że każda dyplomacja bywa zygzakowata. Można było się w tym ruchu dopatrywać akurat jakiegoś dostrajania się do europejskiego mainstreamu, który jest wobec Kremla nader ustępliwy. Nie przeszkadzało to ciskać gromy ludziom związanym z opozycją. A to ta opozycja gra na co dzień na Berlin i Paryż. Naprawdę te stolice są takie twarde wobec Putina?

Z relacjami polsko-amerykańskimi bywało podobnie. Na początku kadencji ówczesny szef MON Antoni Macierewicz objawił dużą niechęć do zakupu systemów Patriot. Naturalnie PO była zaniepokojona stanem relacji polsko-amerykańskich. Gdy jednak posypały się amerykańskie oferty i zaczęto domykać kontrakty, zawsze okazywały się z perspektywy tejże opozycji za drogie i niepotrzebne.

Kiedy latem tego roku dopięto zarówno zakup F-35, jak powiększenie „niestałego" kontyngentu wojskowego USA w Polsce, Tomasz Lis uznał od razu, że to miliardy wrzucone w błoto po to, aby prezydent Duda miał fotkę z Trumpem. Grzegorz Schetyna szybko się dostroił. „Polska powinna być sojusznikiem, nie klientem. Tysiąc żołnierzy w zamian za miliony. Przyjrzyjmy się temu porozumieniu" – czytaliśmy w tweetach polityka aspirującego do roli lidera opozycji.

Nieustannie wykrywano ów klientelizm, posiłkując się faktami, plotkami i wizerunkowymi wrażeniami, jak choćby sławne zdjęcie z zeszłego roku, kiedy domykając poprzednie porozumienia wojskowe i energetyczne, polski prezydent dał się sfotografować na stojąco przy siedzącym Trumpie. Jednak kiedy Ameryka popadała z obecnym polskim rządem w jakąkolwiek kontrowersję, argument o nienarażaniu się na jej gniew stawał się dla opozycji ważny – że przypomnę konflikt z Waszyngtonem wokół polskiej ustawy o IPN. Trump zaczął nas naciskać. Aplauz opozycyjnych środowisk brzmiał bez końca. Łowiono też z uciechą ówczesne chwilowe kłopoty prezydenta Dudy w komunikacji z Waszyngtonem. Z jasną sugestią: przy nas by ich nie było.

Taka obrotowość pojawia się do pewnego stopnia w każdej demokratycznej polityce. Ale w Polsce przybiera postać szczególnie karykaturalną. Oni powiedzą białe. My z pewnością natychmiast zażądamy najbardziej smolistej czerni.

Bywały też wyjątki. Pamiętam moje zaskoczenie, kiedy w lutym tego roku Radosław Sikorski, zwykle mało subtelny w swoich ocenach polityki znienawidzonego rządu (on tej nienawiści nie ukrywa), odezwał się trochę inaczej. Narzekając na pójście drogą Trumpa, a nie Unii Europejskiej w kwestii stosunków z Iranem, były szef MSZ obwieścił tajemniczo: „Jeśli nawet Polska nadwyręży stosunki z Europą, ale uzyska zwiększenie amerykańskiej obecności wojskowej, bilans może się zmienić".

Tak się też stało, i to bynajmniej nie udobruchało opozycji. Ale rzadkie, bardziej powściągliwe wypowiedzi tego czy innego opozycyjnego polityka to ślad dawnego prawie konsensusu wokół relacji Polska–USA. I przypomnienie, że wszystkie kolejne ekipy po trosze budowały polsko-amerykańską przyjaźń. Przecież „niestała" obecność wojskowa Amerykanów nad Wisłą to dzieło politycznej ciągłości między rządem PO–PSL i rządem PiS. Tyle że obie strony nie umieją się już dziś do tego przyznać.

Co w zamian?

Oczywiście dociskani pytaniami o to, politycy opozycji zapewniają: przyjaźń tak, ale nie na takich warunkach. Rzecz w tym, że pole manewru każdego państwa w dyplomatycznych, z natury sekretnych, grach ocenić jest niezwykle trudno. Oto prof. Roman Kuźniar, zapewniając, że nie ma nic przeciw poszerzaniu obecności Amerykanów w Polsce, natychmiast przechodził do narzekania. „Komiwojażer Trump zrobił świetny biznes z chłopcami nad Wisły". Czy Kuźniar potrafi nas jednak przekonać, że jedno było do uzyskania bez drugiego?

Kuźniar to skądinąd antyamerykański fundamentalista. Jego zapewnienia, że i on przyjmie chętnie amerykańską pomoc, są tylko pudrowaniem jego niechęci do zbliżenia z tym państwem. I to stanowisko na zasadzie logiki polaryzacji staje się coraz bardziej miarodajne dla części środowisk opozycji, nawet jeśli Tomasz Siemoniak czy nawet Sikorski powiedzą czasem coś innego. Nieprzypadkowo właśnie Kuźniar jest ulubionym komentatorem „Newsweeka" czy „Gazety Wyborczej".

Do profesora, który kiedyś doradzał prezydentowi Komorowskiemu, można skierować jedno lapidarne pytanie: co w zamian? Jakie gwarancje bezpieczeństwa i od kogo on by chciał uzyskać? Przy całej wiedzy, że Trump wciąga nas w różne pułapki swojej zygzakowatej polityki. W której mniej chodzi o powstrzymywanie Rosji, bo to są tylko deklaracje. Dopiero co amerykański prezydent rozluźnił przecież kordon wokół Putina, godząc się de facto na jego powrót do G7. Polityka Trumpa bardziej zmierza do zagrania na nosie Niemcom, naszemu głównemu handlowemu partnerowi, a na dokładkę do wyciśnięcia najbardziej lojalnego i chwalonego sojusznika jak cytryny.

Ja, wsłuchany w uwagi Kuźniara, że F-35 są za drogie i Polsce nieprzydatne, alternatywnego programu nie znam – przy świadomości, że PiS nie jest najmocniejszy swoją dyplomacją. Nie ma takiego programu także cała opozycja. Zapewnieniom, że oni negocjowaliby skuteczniej, można jedynie wierzyć na słowo. Pytanie zresztą, co w tym przypadku znaczy „skuteczniej". Odwołajmy się choćby do „skuteczności" ekipy Donalda Tuska w negocjowaniu tarczy antyrakietowej z administracjami George'a Busha i Baracka Obamy.

Mit osi ?Trump–Kaczyński

Naturalnie w obecnej radości wywołanej nieobecnością Trumpa chodzi o coś jeszcze. Politycy PiS zachowują tu, chociaż nie zawsze, pewną powściągliwość, za to ich zaplecze medialne i intelektualne kreuje bez umiaru portret amerykańskiego prezydenta jako bezinteresownego przyjaciela Polski, na dokładkę zaś sojusznika ideowego polskiego rządu w walce ze „starymi elitami". Tymczasem Trump ani nie ma świadomości takiego sojuszu słonia z mrówką, ani nie prowadzi polityki dostatecznie stabilnej, aby mu bezwarunkowo ufać. Choć w lipcu 2017, kiedy dowartościował Polaków bombastycznym przemówieniem, coś nam jednak ofiarował. Trochę satysfakcji, która też bywa ważnym bodźcem w polityce.

Polskie liberalno-lewicowe elity Trumpa nie cierpią, więc relacje z USA coraz mocniej oglądają przez ideologiczne okulary. To konflikt bez mała kulturowy. Z kolei euforia prawicy bywa nadmierna i dziecinna. W tym sensie ten wybryk „przyjaciela Polski" powinien zadziałać jak kubeł zimnej wody. Czy zadziała? Nie mam pojęcia.

Nie wiem, czy istnieje jakiś ratunkowy rządowy scenariusz wobec narastającej presji na Polskę w kwestii pożydowskiego mienia bezspadkowego. To nie jest tylko nacisk senatorów szukających wyborców i kampanijnych funduszy czy samych organizacji żydowskich. Administracja bierze w nim udział całkiem otwarcie, a tu przyjaźń Trumpa do Polaków się kończy. Miłość do żydowskich środowisk to dla niego zdaje się jedna z niewielu rzeczy rozpatrywanych nie tylko w kategoriach interesu. Dla PiS to zaś śmiertelne zagrożenie. Kapitulacji nie zaakceptują polscy wyborcy (słusznie, bo to niesprawiedliwe), pożywi się na tym skrajna prawica.

Co więcej, Platforma z przyległościami jest gotowa grać tą kartą. Jej liderzy już opowiadają, że za ich czasów tych nacisków nie było. I oczywiście jest w tym jakaś racja – czym rząd polski wobec USA przyjaźniejszy, tym bardziej narażony na szantaże. Choć prawdą jest też to, że koła żydowskie traktują Polskę jako ostatni niezałatwiony interes. Przystąpiły więc do ofensywy, kiedy załatwiły wszystko inne.