Jarosław Gwizdak: Bardzo szare eminencje sądów

Dowiedziałem się, że wydawnictwo planuje dodruk książki. Tomu opasłego, a przede wszystkim niełatwego w lekturze. Pierwszy nakład właśnie się wyprzedał nie tylko dlatego, że kupiłem jeden egzemplarz. Przynajmniej taką mam nadzieję.

„Ludowa historia Polski" Adama Leszczyńskiego to książka mocno zmieniająca optykę. Odbierająca złudzenia. To przy okazji książka o historii polskiego prawa, sądownictwa i pojmowania sprawiedliwości.

To jedna z takich lektur, po których inaczej spojrzę na polski złoty wiek, mity o Sarmatach czy opowieści spod wąsa i kontusza. Ucierpią także pozostałe mity, między innymi wspaniałej II Rzeczypospolitej czy równającego wszystkie szanse PRL.

Za dużo na roku

Podtytuł książki Leszczyńskiego brzmi „Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania". Uwaga, szanowni prawnicy! Autor pisze też dla was i często o was. Nie tylko dlatego, że pisze o wyzysku w sposób mocno różniący się od treści art. 388 kodeksu cywilnego.

Elementem studiów prawniczych była od zawsze historia ustroju. Czasem zwana historią państwa i prawa, czasem ich ewolucją – zależnie od uczelni. Sam pamiętam wykłady na mojej Alma Mater (z racji położenia w centrum górnośląskiej aglomeracji zwanej czasem „Almą Muter"), kiedy profesor opowiadał nam głównie o zaletach galicyjskiego porządku prawnego i pierwszej ustawie o ochronie świstaka, czyli Marmota marmota.

Cykl pasjonujących wykładów zwieńczył egzamin. Oczywiście pisemny. Dwadzieścia pytań dotyczyło stosunków państwa z Kościołem za Bolesława Krzywoustego. Jak można się domyślić, oblało go jakieś 90 proc. studentów. Piszący te słowa także. Na szczęście udało się zdać poprawkę, nieco bardziej przekrojową. Jej zakresu zupełnie nie pamiętam. Wyparłem.

Tak drzewiej uczono prawników historii ustroju. Robiono tak, bo jak powiedział ów profesor, „było was za dużo na roku". Funkcją egzaminu była zatem eliminacja nadmiaru studentów, a nie uczciwa weryfikacja wiedzy. Tak po prostu było.

Ilość nie przeszła w jakość

Paradoksalnie, ten egzamin i szereg innych sytuacji podczas studiów prawniczych dawał przedsmak wyzysku. Panowania nad „kmieciami" – studentami przez „panów" – profesorów, a zwłaszcza asystentów. Folwark na uczelni miał się znakomicie.

Ze zdumieniem oglądałem wtedy amerykańskie filmy, w których profesorowie siadali na stołach niewielkich sal, zwracali się do studentów po imieniu, a przede wszystkim z nimi dyskutowali. Na równych zasadach. Pozwalając wątpić i wyrażać własne poglądy. Kwestionować zastany porządek. Tak wyglądał wolny uniwersytet. Nie w Polsce, na pewno nie na Górnym Śląsku z końcem ubiegłego wieku.

A czy z wyzyskiem lub poddaństwem nie mamy do czynienia i po studiach prawniczych? Weźmy los aplikanta, który nie może znaleźć zatrudnienia w kancelarii. A gdy wreszcie mu się to uda, nie utrzyma się w dużym mieście bez pomocy rodziców.

Otwarcie zawodów prawniczych, które nastąpiło już 15 lat temu, to także przykład zinstytucjonalizowanego uderzenia w „elity". Jak się okazało, ilościowo zdecydowanie skutecznego. Co do jakości i obecnej struktury rynku usług – wątpliwego.