„Tolkien, który stworzył Śródziemie”. Władca powieści i seriali

Książka Jesse Xandera „Tolkien, który stworzył Śródziemie” jest godna uwagi dlatego, że podając liczne przykłady kreowania przez pisarza literackiej fikcji pod wpływem życiowych doświadczeń, wprowadza ich w kulisy, które nawet fanom ekranizacji prozy Anglika są mało znane. Xander poszedł zresztą tropem pisarza (1892–1973), który tak pisał o sobie: „Taką powieść spisuje się nie z liści drzew, które dopiero się zobaczy, ani nie wspierając się botaniką czy gleboznawstem, lecz wyrasta ona niczym ziarno w ciemności kompostowej gleby umysłu, ze wszystkiego, co się widziało lub przeczytało, co dawno zostało zapomniane, zeszło w głąb”.

Rodzinne mity

Na wyobraźnię pisarza zwanego w rodzinie Ronaldem mocno wpłynęła historia i codzienność rodziny. Dziadek Suffield ze strony matki wspominał o swoich protoplastach, czyli o grawerach uszlachconych w czasach Wilhelma VI, a więc w XIII w. Wypominając zaś niemiecką przeszłość familii ukochanego swojej córki Mabel, domagał się od zięcia finansowego zabezpieczenia małżeństwa. Arthur, ambitny ojciec pisarza, którego przodkowie, zanim nie zubożeli, produkowali pianina marki Tolkien – teoretycznie nie miał powodów do kompleksów. Rodzinna legenda mówiła, że jego protoplaści nosili nazwisko von Hohenzollern, a jeden z nich otrzymał przydomek Tollkühn, czyli szaleńczo śmiały, zdobywając sztandar sułtana podczas obrony Wiednia przed Turkami w 1525 r.

„Pierścienie władzy", zapowiedziane na pięć sezonów z budżetem miliard dolarów można oglądać w Prime Video. „Władca Pierścieni” i „Hobbit” dostępne są na HBOMax i Player

Foto: Mat. PRas.

Mniej podniosła wersja mówiła, że „szaleńczo śmiała” rodzina uciekła na Wyspy Brytyjskie z Saksonii zajętej przez Prusaków. Xander nie przytacza badań Ryszarda Derdzińskiego, który ustalił, iż prapradziadek pisarza, Johann Benjamin Tolkien (1752–1819), urodził się w Gdańsku, a jego rzemieślnicza rodzina rodzina pochodziła z Tołkin na Mazurach.

Aby spełnić życzenie teścia, ojciec pisarza musiał zdecydować się na wyjazd do Afryki, gdzie podjął pracę w banku Wolnego Państwa Oranii, czyli państwa Burów. Gdy stać go było na dom ze służbą, Mabel dołączyła do Arthura i mógł przyjść na świat twórca Śródziemia oraz jego brat. Trudny dla chorującego dziecka klimat sprawił, że matka naciskała na powrót do Anglii, Arthur zaś swoją opieszałość przypłacił życiem. Dopadła go reumatyczna gorączka, śmiertelna w skutkach.

Opokę dla rodzina pisarza stanowił klan Suffieldów – do czasu, gdy Mabel ze swoją siostrą zdecydowała się przejść na katolicyzm, co wywołało skandal. Zmieniając parafie i szkoły w Birmingham oraz okolicy Tolkienowie poznali ojca Morgana, któremu Ronald zawdzięczał m.in. studia w Oksfordzie. Duchowny, jak pisze Xander, nie był jednoznaczną postacią. Pomagał przyszłemu pisarzowi po śmierci matki na nieuleczalną wówczas cukrzycę, ale był też surowym nadzorcą: na wieść o tym, że Ronald zakochał się z wzajemnością w starszej o trzy lata Edith, sąsiadce z pensji – wymógł na młodzieńcu zerwanie. Nawet jeśli chłopak starał się dotrzymać słowa, pochłaniały go studia lub ekstrawaganckie wyczyny z rówieśnikami – miłość powracała czy to przez potajemne czy przypadkowe spotkania.

Czytaj więcej

Platformy streamingowe

"Pierścienie władzy": Serial za miliard dolarów

Od piątku można oglądać na Prime Video pierwsze odcinki „Pierścieni władzy”. To opowieść oparta na dziełach Tolkiena z akcją osadzoną w Śródziemiu.

Xander nie kryje, że chwilami Tolkien nie zachowywał się konsekwentnie, i choć mógł choćby korespondencyjnie podtrzymywać uczucie do 21. urodzin, gdy osiągnął pełnoletność – nie czynił tego. Jednak ostatnie godziny przed urodzinami planował powrót do ukochanej. Nie spodziewał się tylko, że w międzyczasie zdążyła się zaręczyć.

30 języków

Na szczęście już pierwsze spotkanie odrodziło miłość Edith, która postanowiła zaręczyny zerwać, a w związku ze ślubem przeszła na katolicyzm, chociaż Ronald, teoretycznie popierający sufrażystki, w praktyce zrażał ukochaną brakiem wyrozumiałości dla jej poglądów. A także przywiązaniem do męskiego towarzystwa, którego ceną po latach było molestowanie Johna, syna Tolkiena przez jednego z jego znajomych, co wyszło na jaw, gdy John, będąc już duchownym, molestował swoich podopiecznych.

Chociaż Tolkien pochodził ze średniozamożnej rodziny, udało mu się studiować w Oksfordzie języki klasyczne, ponieważ korzystał ze stypendium i trafił do mniej eksluzywnego college’u. Jego mistrzem stał się profesor Joe Wright, samouk i autorytet dla wielu angielskich pisarzy – m.in. Virgini Woolf i Thomasa Hardy’ego.

Ale uniwersytetem były też dla Tolkiena zielone przedmieścia Birmingham, gdzie zakochał się w przyrodzie – podobny wpływ miała wyprawa w szwajcarskie Alpy, gdzie cudem uniknął śmierci pod głazem, który spadł tuż obok niego. W rodzinnych okolicach zafascynował się też tajemniczymi walijskimi nazwami podziwianymi na tablicach przejeżdżających nieopodal pociągów: nazwy stanowiły klucz do kreacji własnych światów opartej na znajomości, lepszej czy gorszej, 30 języków. Już z rówieśnicami i rówieśnikami wymyślał własne języki, co było fundamentem Śródziemia. Jako profesor Oksfordu pracował przy słowniku języka angielskiego.