Jan Zielonka: Polityczne ofiary pandemii

Czołowy konserwatywny ideolog Rosji Aleksandr Dugin ogłosił, że pandemia oznacza śmierć liberalnej demokracji. Ograniczenia naszych praw są zazwyczaj usprawiedliwione i podobne ograniczenia powodują inne skutki w Polsce, Niemczech czy Grecji. Jednak skala ograniczania liberalnych praw wszędzie jest ogromna, a demokracja to system uniwersalny. Spójrzmy więc na problem z lotu ptaka, a nie z perspektywy własnego podwórka.

Wolności osobiste: rządy wciąż dyktują, gdzie możemy się przemieszczać, z kim możemy się spotykać i na jak długo. Odgórnie określany jest sposób wykonywania naszej pracy oraz spędzania wakacji. W wielu krajach obowiązuje godzina policyjna.

Wolność zgromadzeń: rządy selektywnie ograniczają prawo obywateli do zgromadzeń.

W kościołach można się gromadzić, lecz na zewnątrz kościołów nie można, zwłaszcza gdy chodzi o protesty. Czasami nawet w prywatnych domach nie można się gromadzić. Uliczne protesty przeciwko polityce rządu są selektywnie tłumione.

Wolność słowa: rządy uprawiają propagandę „wojenną", czyli filtrują przekaz informacji w taki sposób, by nie siać „paniki", a jednocześnie mobilizować obywateli do przestrzegania restrykcyjnych zaleceń. Sukcesy się podkreśla, porażki minimalizuje.

Rządy prawa: stan wyjątkowy ogłasza się i przedłuża w jednych krajach, w innych zaś restrykcje wprowadza się bez konstytucyjnej podstawy. Zmieniające nasze życie regulacje są zazwyczaj wprowadzane rządowymi dekretami lub w pośpiechu pisanymi ustawami. Prawo jest teraz narzędziem do sterowania obywatelami w rękach władzy, a nie narzędziem do obrony konstytucyjnych uprawnień w rękach obywateli.

Równość: restrykcje uderzają w sposób zróżnicowany w poszczególne grupy obywateli, często bez medycznych uzasadnień. Dlaczego osoby zamknięte w domach opieki nie mogą być wyprowadzane do parku? Czy w parkach jest większe zagrożenie niż wewnątrz domów opieki? Tarcze antykryzysowe chronią nierówno poszczególne podmioty gospodarcze. Dostęp do szczepionek uprzywilejowuje różne grupy z uwagi na wiek, zawód i miejsce zamieszkania.

Transparencja: mało wiemy na temat tego, kto i w jaki sposób podejmuje obecnie decyzje. Nawet skład medycznych komitetów doradczych jest często tajny. Każde, nawet sprzeczne ze sobą, decyzje są usprawiedliwiane ogromną skalą zagrożenia, choć zagrożenie jest często wynikiem błędnych decyzji organów władzy.

Deliberacja: w pandemii wszystko musi być szybko i pod dyktando. Na rozważania, rozmowy, wątpliwości nie ma miejsca, nawet gdy chodzi o sprawy najwyższej wagi, czyli życia i śmierci. Ponieważ nauka za wirusem nie nadąża, większość decyzji podejmuje się w biegu i w ciemno.

Nie kwestionuję konieczności wprowadzania różnych restrykcji, lecz wojna z wirusem będzie ciężka i długa. Rządzący polubili dekrety, a rządzeni są skołowani i zmęczeni. Gdy trzeba działać szybko, zanika dialog między rządem i obywatelem. Obywatele nie przestają jednak myśleć i trwa gorąca dyskusja w mediach i internecie. Nie należy zakładać, że każda władza ma złe intencje, lecz ograniczanie wolności obywatelskich, brak otwartości, równości i dialogu są cechami systemów autorytarnych.

Czy demokracja przetrwa?