Andrzej Kubisiak: Pandemia koronanierówności

Cofnijmy się na chwilę do 8 maja br. Tego dnia amerykański Departament Pracy przedstawił najgorsze w historii dane z rynku pracy, które wielokrotnie przebiły efekty kryzysu finansowego sprzed ponad dekady. Zatrudnienie w USA w kwietniu, a więc w początkowym okresie lockdownu, zmalało o ponad 20 mln osób, a bezrobocie wzrosło o ponad 10 pkt proc.

Dlaczego przypominam ten moment? Na te dramatyczne odczyty główne indeksy na Wall Street zareagowały 1,5–2-proc. wzrostem, zamiast spadkiem. Ta scena w mikroskali opisuje kryzys uderzający w społeczeństwa, zwiększając rozwarstwienie i dzieląc na wąską grupę zamożnych i przeważającą biednych.

K jak koronakryzys

Trudno dziś powiedzieć, jak będzie wyglądać odbicie gospodarcze, ale w wielu aspektach może to być litera K. Jej kształt obrazuje pogłębiające się nierówności społeczne, a także upadek wielu sektorów gospodarki (np. lotnictwa) i zwyżki w innych (np. e-commerce). Covid pogorszy sytuację wszystkich obywateli, ale nie w demokratyczny sposób.

Asymetrię szoku gospodarczego obrazują dane z Ameryki Łacińskiej. Z przewidywań ONZ wynika, że region doświadczy największych nierówności materialnych i społecznych. Koronakryzys przełoży się na 9,9-proc. spadek PKB na mieszkańca, cofając go do poziomu z końca poprzedniej dekady. Ubóstwo dotknie niemal 38 proc. ludności regionu, a bezrobocie sięgnie 13,5 proc. Pandemia i lockdown najbardziej dotknęły Peru, gdzie PKB zmalał o 13 proc. Jak podaje Oxfam, 2,3 mln mieszkańców stolicy tego kraju straciło pracę i możliwość wyżywienia rodzin, a 200 tys. wróciło pieszo z miast do rodzinnych wsi. W tym czasie majątek dwóch najbogatszych Peruwiańczyków urósł łącznie o 6 proc., do 5,5 mld dol., a grono miliarderów powiększyło się w Peru o dwie osoby.

Jak podaje ONZ, w efekcie pandemii może zostać utracona prawie połowa miejsc pracy w Afryce. Oxfam ostrzega, że 0,5 mld ludzi na świecie może wpaść w ubóstwo.

Gdy w II kwartale w kolejnych krajach ogłaszano lockdowny, wśród najzamożniejszych widać było odbicie. Według UBS liczba miliarderów jest rekordowo wysoka, a ich fortuny od kwietnia do lipca wzrosły o ponad jedną czwartą.

Problemy nie ominęły też najbogatszych krajów. Nowy stadion w Inglewood w Los Angeles zamiast gościć sport, służy za punkt dystrybucji żywności dla ubogich. Hollywood zostało zamknięte, ruch turystyczny stanął, a ludzie zaczęli z dnia na dzień tracić pracę i środki do życia. W jednym z najdroższych miejsc do życia Covid ustawił ludzi w kolejkach po żywność i pomoc społeczną. Według naukowców z Uniwersytetu Columbia kryzys powiększył grono ubogich w USA o 8 mln do 55 mln osób.

Trudna sytuacja jest tam też pokłosiem działań z wiosny. Amerykański rząd wypłacał wyższe zasiłki dla tracących pracę, inaczej niż w Europie, gdzie dotuje się utrzymanie miejsc pracy. Wsparcie w USA było zapewnione tylko do lipca, a jak wynika z badań, w samym sierpniu pozostawieni już bez niego konsumenci wydali dwie trzecie oszczędności z ostatnich czterech miesięcy.

Koronakryzys odcisnął silne piętno również na europejskich krajach rozwiniętych: jedna czwarta Francuzów deklaruje w badaniach INSEE, że ich sytuacja materialna pogorszyła się w czasie pandemii. W Hiszpanii w II kwartale realnie pracowało 30 proc. obywateli, co przełożyło się na spadek dochodów. W Niemczech z 3,2 mln do 4,4 mln wzrosła liczba młodych ludzi zagrożonych ubóstwem.

Hamulec dla rozwijających się

W latach 2002–2019 rynki wschodzące i gospodarki rozwijające się odnotowały niemal 6-proc. wzrost dobrobytu – wynika z analiz MFW. To o 1,3 pkt proc. więcej niż wyniosła dynamika PKB na mieszkańca. Pandemiczny rok 2020 wyraźnie cofnie te zmiany. Poziom dobrobytu, liczony na bazie konsumpcji, długości życia i czasu wolnego, może zmniejszyć się w krajach rozwijających się o 8 proc. Analiza MFW pokazuje też, że średni współczynnik Giniego dla rynków wschodzących i gospodarek rozwijających się wzrośnie do 42,7, do porównywalnego poziomu z 2008 r.

Te zmiany to głównie efekt nierówności wynikającej z możliwości pracy w domu. To nowy rodzaj dualizmu rynku pracy. Badania MFW pokazują, że zdolność do pracy w domu jest niższa wśród pracowników o niskich dochodach niż tych o wysokich. Z danych z USA wynika, że w sektorach, w których jest większe prawdopodobieństwo wykonywania pracy w domu, odnotowano mniejszy spadek zatrudnienia. Oba te elementy sprawiają, że osoby gorzej sytuowane częściej były narażone na bezrobocie, a to dodatkowo obniżyło już i tak niewysoki ich potencjał dochodowy.