Czy ustawą „zmusimy” sądy do stosowania wyroków ETPCz? Eksperci mają wątpliwości

Szef resortu sprawiedliwości Adam Bodnar zapowiedział, że w ciągu kilku tygodni światło dzienne ujrzeć ma projekt ustawy dotyczącej wdrażania wyroków ETPCz. Minister podkreślił, że ich wykonywanie będzie dotyczyło nie tylko wygranej strony danego postępowania, ale też służyło zapobieganiu podobnym przypadkom w przyszłości i naprawie funkcjonowania państwa. W realizacji tego zadania resort Bodnara wspomagał będzie ministerstwo spraw zagranicznych.

Konieczność stosowania europejskiego prawa przez polskie sądy dla większości ekspertów pozostaje kwestią bezsporną, jednak nie wszyscy zgodni są co do tego, że powinno się je do tego „mobilizować” za pomocą ustawy.

Potrzebny zdrowy rozsądek i troska o podstawowe prawa 

Jak zauważa dr hab. Marcin Górski, prof. Uniwersytetu Łódzkiego i kierownik tamtejszej katedry europejskiego prawa konstytucyjnego, problemy z wykonywaniem orzeczeń mamy od lat. - Polskie sądy często bezrefleksyjnie akceptują wnioski prokuratury o kolejne przedłużenia tymczasowych aresztów, uzasadniając to oczekiwaniem na opinie biegłego, a przy tym łamiąc standardy europejskie - komentuje ekspert. I zastrzega, że to jedynie przykład w morzu nierozwiązanych dotąd problemów.

Jego zdaniem mamy ogromny problem ze świadomością prawników, a tego nie rozwiąże żadna ustawa. - Przez 30 lat w polskich sprawach ETPCz wydał 1254 wyroki, z których gros nie dotyczyło problemów legislacyjnych czy przepisów, ale niewystarczającego zadbania o prawa i wolności człowieka na etapie wykładni i stosowania prawa – zauważa.

Czytaj więcej:

Sądy i Prokuratura

Aneta Łazarska: Kim jest sędzia unijny?

Za pytania prejudycjalne można było dostać nagrodę.

Pro

Na potwierdzenie swojej tezy przywołuje przykład orzeczenia w sprawie Wasilewska i Kałucka przeciwko Polsce, dotyczącej prowadzonej przez policję akcji z użyciem broni palnej, w której zginął człowiek. - Kiedy czytam, że na czas jej trwania nie zabezpieczono karetki pogotowia - ale wóz transmisyjny jednej ze stacji telewizyjnych już tak - dochodzę do wniosku, że niezbędna jest nie tyle świadomość przepisów, ale zdrowy rozsądek i elementarna troska o podstawowe prawa i wolności – podkreśla profesor.

- Dlatego boję się sytuacji, w której przyjmiemy ustawę i uznamy, że rozwiązaliśmy problem. Niestety on jest o wiele głębszy i złożony niż się wydaje – zauważa. I konkluduje, że Sąd Najwyższy już wiele lat temu stanął na stanowisku, że każdy sędzia w Polsce w procesie interpretacji prawa ma obowiązek przyjmowania standardu strasburskiego.

Ustawa to ingerencja w niezawisłość sądów? 

Sceptyczny w kwestii planu wprowadzenia przepisów jest też Ireneusz Kamiński, były sędzia ad hoc w ETPC i profesor w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. - Pomysł przyjęcia ustawy uważam za nieporozumienie – mówi.

Jego zdaniem nie ma to sensu, bo wady, które wytyka ETPCz tkwią zwykle w procesie stosowania prawa. - Dlatego to sądy, a nie ustawodawca mają do odrobienia europejską lekcję. To one powinny zmienić swoją praktykę orzeczniczą, czyli intepretować i stosować przepisy tak, by korespondowało to z konwencyjnym standardem. Nie wyobrażam sobie, żeby na drodze ustawy uregulować ten proces, również ze względu na sędziowską niezawisłość – zaznacza.

I ocenia, że ustawa nie uzdrowi magicznie sytuacji w państwie, które przegrywa przed ETPCz szereg spraw związanych ze swobodą wypowiedzi. Zdaniem prof. Kamińskiego specustawa nie jest potrzebna nawet do eliminacji wady tkwiącej w ustawodawstwie – wtedy, kiedy wskaże ją ETPCz i kiedy prawo trzeba zmienić.

Profesor ocenia również, że autorzy pomysłu ustawy „patrzą na Strasburg bezkrytycznie”, podczas gdy jego zdaniem orzecznictwo to nie jest spójne. I przypomina, że choć Trybunał ma prawo zmienić dotychczasową linię orzeczniczą – co może z kolei przełożyć się na zmiany w krajowym ustawodawstwie - decyzję tę musi podjąć 17-osobowa Wielka Izba.