Na tropie polskiej Nike, dzieła Edwarda Wittiga

Stoi przed Frankfurckim Stowarzyszeniem Rolniczym przy Kurstraße 16 w Bad Nauheim (Hesja). Pokryta jest patyną. Na boku cokołu jest tabliczka, która opisuje go jako „Polonia – Allegorishe Bronzegruppe” i podaje nazwisko rzeźbiarza Edwarda Wittiga. Jest też napis, że odlew został wykonany w pracowni braci Wankiewicz w Poznaniu w 1939 r.

Edward Wittig był profesorem Akademii Sztuk Pięknych oraz Politechniki Warszawskiej, a także członkiem loży masońskiej. Jest autorem pierwszej monety pięciozłotowej z wizerunkiem Nike wprowadzonej po odzyskaniu niepodległości oraz charakterystycznych dla Warszawy pomników: Lotnika, Juliusza Słowackiego, Peowiaka i Gabriela Narutowicza.

Czytaj więcej

Malarstwo

Dlaczego prawie utraciliśmy akwarelę Kandinskiego

Akwarela Wassilego Kandinskiego została skradziona, ale i tak niemiecki dom aukcyjny wiedząc o tym ją sprzedał. Teraz chce, aby prawo do dzieła rozstrzygnął sąd. Czego nas nauczyło zamieszanie wokół tego obrazu? Co zawiodło?

W 1917 r. Wittig stworzył „Nike Polską” przedstawiającą Polskę przed podjęciem decyzji, jak wyzwolić się spod zaborów. „Stoi naga, z wyrazem determinacji na twarzy, patrząc przed siebie. W dłoni trzyma miecz (xiphos) gotowy do czynu, ale skierowany w dół w pokojowym geście. Otaczają ją dwaj skrzydlaci bracia greckiej bogini Nike (zwycięstwa). Po jej prawej stronie Zelos (zawiść) wydaje się ją powstrzymywać – chwytając ostrze miecza. Jej lewa ręka obejmuje Kratosa (siłę), który wskazuje drogę do przodu i wydaje się ją prowadzić” – opisuje Peter J. Obst, prezes Towarzystwa Polskiego w Filadelfii, który badał losy rzeźby. W 1917 r. powstała mała wersja rzeźby, która znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie, podobnie jak jej gipsowy odlew. Inna kopia jest w muzeum w Grenoble we Francji.

– Pełna wersja wielkości człowieka została odlana w pracowni Braci Wankiewicz w Poznaniu w 1939 r. na wystawę Pawilonu Polskiego na Wystawie Światowej w Nowym Jorku 1939–1940 – dodaje Obst.

Za oceanem

Aleksander C. Jung, pracownik archiwum miejskiego w Bad Nauheim, który zbadał historię rzeźby, dodaje, że podobnie jak inne eksponaty została ona przywieziona do Nowego Jorku na pokładzie M/S „Batory” w kwietniu 1939 r. Według niektórych szacunków ekspozycja pawilonu liczyła 11 tys. obiektów, m.in. obrazy, ceramikę, sztukę ludową, przedmioty użytkowe i meble. Po wybuchu wojny we wrześniu 1939 r. zbiór ten nie mógł wrócić do Polski, został rozproszony, część trafiła do placówek polonijnych, kościołów, inne zostały sprzedane.

Czytaj więcej

Historia

Polska domaga się zwrotu obrazu z Luwru. Dziwne losy arcydzieła Jana van Goyena

Obraz „Holenderski brzeg rzeki” van Goyena ukradli sowieccy żołnierze albo… polscy szabrownicy. Jego zwrotu z muzeum w Luwrze domaga się resort kultury.

Decyzję o wyprzedaży podjął komisarz wystawy Stefan Roop, aby opłacić rachunki za prowadzenie pawilonu. Aleksander C. Jung zwraca uwagę, że właśnie ta rzeźba znalazła się na liście obiektów przeznaczonych do sprzedaży za 3100 dolarów. Trafiła do amerykańskiego marszanda.

Peter J. Obst podaje, że jej miejsce pobytu było nieznane do 1980 r., kiedy niemiecki handlarz dziełami sztuki H.G. Moser kupił ją od firmy Artisan Antiques w Nowym Jorku. „Rzeźba została zakupiona przez Mosera dla Galerii Göbig we Frankfurcie nad Menem, 19 sierpnia 1980 roku” – ustalił pracownik niemieckiego magistratu. Dzisiaj firma Artisan Antiques nie istnieje. Nie wiadomo zatem, w jaki sposób weszła w posiadanie Nike. Z zachowanego dowodu sprzedaży wynika, że zapłacono za nią 8800 dolarów, Nike została opisana jako rzeźba ogrodowa i przywieziona do Niemiec. Przez wiele lat stała przed antykwariatem w Bad Nauheim. Aleksander C. Jung wskazuje, że przed wejściem do secesyjnej willi przy Rittershausstraße 5, a potem ją przeniesiono.

Czy wróci do Polski?

– Nike Polska jest częścią polskiego dziedzictwa artystycznego i dokumentuje ważny moment w historii Polski. Ten specyficzny posąg jest również ważny, ponieważ był częścią historycznej światowej wystawy w Nowym Jorku – mówi nam Peter J. Obst.

Nie wiemy, czy właściciel jest skłonny ją zwrócić lub sprzedać polskiemu muzeum. Do Ministerstwa Kultury została przekazana informacja o odnalezieniu Nike.