Łukasz Chmielniak: Pranie brudnych pieniędzy ma różne oblicza

W toku sprawy karnej o popełnienie przestępstwa „prania brudnych pieniędzy" konieczne jest ustalenie, z jakiego typu przestępstwa bazowego pochodzą te korzyści. Nie jest jednak wymagane, aby w sprawie przestępstwa bazowego zapadł wyrok skazujący – czytamy w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 24 lipca 2019 r. ( sygn. II AKa 1/19).

Czytaj także:

Pranie brudnych pieniędzy: adwokaci i notariusze będą analizować podejrzane transakcje

Proceder legalizacji

Pranie pieniędzy zwane również praniem brudnych pieniędzy sprowadza się w swej istocie do procederu legalizowania wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych bądź nieujawnionych źródeł, przez ich wprowadzanie do obrotu gospodarczego, powodując zagrożenie dla jego prawidłowego funkcjonowania – uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2013 r. (sygn. I KZP 19/13) stanowiąca zasadę prawną. W uzasadnieniu powyższej uchwały czytamy również, że proceder „prania pieniędzy" często składa się z kilku faz czynności, których celem jest asymilacja bezprawnie uzyskanych środków finansowych przez środki pochodzące ze źródeł legalnych, co prowadzi do możliwości korzystania z tak „wypranych" wartości majątkowych. Czynności te polegają w pierwszej kolejności na rozporządzeniu nielegalnie pozyskanymi wartościami majątkowymi, w celu wprowadzenia ich do legalnego systemu finansowego, następnie na multiplikowaniu operacji finansowych po to, aby ukryć związek łączący sprawcę z pieniędzmi, a więc uniemożliwić wykrycie źródła pochodzenia pieniędzy, w końcu na swoistej ich integracji, na przykład poprzez ich inwestowanie w papiery wartościowe czy nieruchomości. W skrócie istotę przestępstwa „prania pieniędzy" można ująć również jako ukrycie prawdziwego pochodzenia pieniędzy lub innych wartości majątkowych lub rzeczywistego właściciela funduszy, a następnie umożliwienie ich bezpiecznego włączenia do legalnego obrotu gospodarczego i finansowego (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, II Wydział Karny z 24 października 2018 r. sygn. 286/18).

Chociaż potocznie mówi się o „praniu pieniędzy", należy mieć świadomość, że czynności sprawcy czynu opisanego w art. 299 § 1 k.k. nie odnoszą się jedynie do środków finansowych. Innymi słowy „praniu" podlegać mogą również inne wartości majątkowe – instrumenty finansowe, prawa majątkowe, inne mienie ruchome, a także nieruchomości. Mogą pochodzić one zarówno bezpośrednio, jak również pośrednio z popełnienia czynu zabronionego.

Przestępstwo „prania pieniędzy" jest przestępstwem umyślnym, które może być popełnione zarówno z zamiarem bezpośrednim, jak również ewentualnym (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 października 2018 r. II AKa 353/18).

W celu należytego zdekodowania tytułowego wyroku przybliżyć również należy czytelnikowi pojęcie tak zwanego przestępstwa bazowego. Takim mianem określa się czyn zabroniony w rozumieniu prawa karnego, z którego pochodzą wartości majątkowe podlegające „praniu".

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu we wspomnianym na wstępie orzeczeniu wskazał, że w sprawie karnej toczącej się o przestępstwo „prania pieniędzy" należy wykazać, z jakiego typu przestępstwa bazowego pochodzą „prane" środki majątkowe. Należy mieć bowiem świadomość, że przestępcze pochodzenie wartości majątkowych podlegających procedurze „prania" stanowi jedno ze znamion przestępstwa z art. 299 § 1 k.k. Żeby zatem można było mówić o popełnieniu przestępstwa „prania pieniędzy", nielegalne pochodzenie środków majątkowych, oprócz innych przesłanek „prania pieniędzy", musi zostać w procesie karnym udowodnione. Problemowe jest natomiast, jak dalece takie dowodzenie powinno sięgać. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu udzielił w tym zakresie stosownych wskazówek. W uzasadnieniu przywołanego wyroku czytamy bowiem, że do zaistnienia przestępstwa prania pieniędzy nie wystarczy wykazanie, że korzyści pochodzą z nielegalnej działalności lub nieujawnionego źródła. Nie wchodzi w grę również ustalenie, że dana korzyść została uzyskana z bliżej nieokreślonego czynu zabronionego czy też pewnej grupy przestępstw. Natomiast w toku sprawy karnej o popełnienie przestępstwa „prania brudnych pieniędzy" konieczne jest ustalenie, z jakiego typu przestępstwa bazowego pochodzą te korzyści. Co istotne, nie jest jednak wymagane, aby w sprawie przestępstwa bazowego zapadł wyrok skazujący.

Zaprezentowane orzeczenie nie jest odosobnione. Podobnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach, który w wyroku z 15 grudnia 2016 r. (sygn. II AKa 320/16) wskazał: Ustalenie tzw. przestępstwa bazowego, z którego pochodzą środki podlegające „praniu", stanowiącego jedno ze znamion przestępstwa określonego w art. 299 § 1 k.k., musi być udowodnione w taki sam sposób, jak wszystkie pozostałe znamiona zawarte w tym przepisie. Określenie kwalifikacji prawnej tzw. przestępstwa bazowego nie może zatem polegać jedynie na mglistym powołaniu się na jakieś bezprawne zachowanie czy fragment działalności przestępczej bądź jakiś bliżej nieokreślony czyn zabroniony, czy też pewną grupę przestępstw, a więc bez sprecyzowania, o jaki konkretny typ przestępstwa lub przestępstw chodzi.

Brak zależności

Z kolei w orzeczeniu z 23 listopada 2016 r. (sygn. II AKa 220/16) Sąd Apelacyjny w Krakowie podkreślił, że skazanie sprawcy za przestępstwo „prania brudnych pieniędzy" nie jest uzależnione od wcześniejszego skazania sprawcy przestępstwa bazowego ani nawet od wszczęcia postępowania karnego o to przestępstwo. Wystarczy, że zostanie ustalone, iż odnośne składniki majątkowe pochodzą z czynu zabronionego. Czyn ten musi być udowodniony co do każdego znamienia.

Jeszcze dobitniej wyartykułował ów problem Sąd Najwyższy w postanowieniu z 12 marca 2018 r. sygn. akt II Kk 371/17, wskazując, że w sprawie o „pranie pieniędzy" nie jest konieczne ustalenie ani konkretnego sprawcy czynu „pierwotnego", ani jego winy, a także innych przesłanek odpowiedzialność karnej. Nie jest również konieczne, aby popełnienie czynu zabronionego, stanowiącego źródło wartości majątkowych mających charakter brudnych pieniędzy, było stwierdzone rozstrzygnięciem jakiegokolwiek organu, w szczególności prawomocnym wyrokiem sądu.

Reasumując, podkreślić trzeba, że podobnie jak inne znamiona typu czynu zabronionego opisanego w art. 299 § 1 k.k., również przestępcze pochodzenie wartości majątkowych podlegających „praniu" musi zostać udowodnione w toku postępowania karnego w sprawie o „pranie pieniędzy". Jednocześnie uprzednie skazanie za popełnienie tzw. przestępstwa bazowego nie jest konieczne dla realizacji znamion tego przestępstwa.

Autor jest adwokatem i partnerem w Kancelarii Chmielniak Adwokaci

Kodeks karny

Art. 299

§ 1. Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, posiada, używa, przekazuje lub wywozi za granicę, ukrywa, dokonuje ich transferu lub konwersji, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. Karze określonej w § 1 podlega, kto będąc pracownikiem lub działając w imieniu lub na rzecz banku, instytucji finansowej lub kredytowej lub innego podmiotu, na którym na podstawie przepisów prawa ciąży obowiązek rejestracji transakcji i osób dokonujących transakcji, przyjmuje, wbrew przepisom, środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, dokonuje ich transferu lub konwersji, lub przyjmuje je w innych okolicznościach wzbudzających uzasadnione podejrzenie, że stanowią one przedmiot czynu określonego w § 1, lub świadczy inne usługi mające ukryć ich przestępne pochodzenie lub usługi w zabezpieczeniu przed zajęciem.

§ 3. (uchylony).

§ 4. (uchylony).

§ 5. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 lub 2, działając w porozumieniu z innymi osobami, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 6. Karze określonej w § 5 podlega sprawca, jeżeli dopuszczając się czynu określonego w § 1 lub 2, osiąga znaczną korzyść majątkową.

§ 6a. Kto czyni przygotowania do przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 7. W razie skazania za przestępstwo określone w § 1 lub 2, sąd orzeka przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio albo pośrednio z przestępstwa, a także korzyści z tego przestępstwa lub ich równowartość, chociażby nie stanowiły one własności sprawcy. Przepadku nie orzeka się w całości lub w części, jeżeli przedmiot, korzyść lub jej równowartość podlega zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu podmiotowi.