Jadwiga i Krystyna Kubicka. Ofiara Obławy Augustowskiej i jej córka

Z kart IPN w Białymstoku:

„Kubicka Jadwiga z d. Kuczyńska, w. Białorzeczka, córka Józefa i Aleksandry z d. Szmit. Polka, katoliczka. Drobna, ładna, choć nie za wysoka (około 150 cm wzrostu). O jasnych blond włosach, niebieskooka, w uszach nosiła kolczyki – srebrne podkówki.

Urodziła się w 1913 roku w Sejnach. Utrzymywali się z niewielkiego gospodarstwa pod Sejnami. 11 września 1939 roku została żoną Wacława Kubickiego. Podczas okupacji Niemcy jej męża aresztowali, wywieźli do obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie 20 lutego 1943 roku zamordowali.

W 1941 roku została wysiedlona, wraz z córką Krystyną i matką Aleksandrą Kuczyńską, do wsi Białorzeczka. Kobiety utrzymywały się głównie z datków od miejscowej ludności za nauczanie dzieci. Jednocześnie Jadwiga Kubicka współpracowała z podziemiem niepodległościowym, udzielała schronienia przed Niemcami (w domu, w piwnicy), dożywiała partyzantów, także później, po kapitulacji Niemiec.

Jadwigę Kubicką zabrało trzech Sowietów z karabinami, na czele z kapitanem ZSRS – nagle, tak jak stała – tylko w halce, na którą zdążyła narzucić jesionkę, na nogach miała balowe pantofle, a na ręce – złotą obrączkę.

Jej osierocona córka Krystyna Kubicka była wychowywana przez babcię, kuzynkę, ciotki".

I do tej pory żyję! – uśmiecha się Krystyna Michalewicz, córka Jadwigi Kubickiej, jednej z 27 młodych kobiet, które zaginęły w obławie augustowskiej. – W tym roku mija dokładnie 50 lat, jak mieszkam we Wrocławiu. Daleko mnie wywiało od rodzinnych Sejn.

Jest niska, pulchna, energiczna, serdeczna. Sięga po rodzinne archiwalia. Czarno-białe, po latach pożółkłe, zdjęcie panieńskie jej matki z 1937 roku wygląda artystycznie. Jadwiga, wówczas Kuczyńska, siedzi tyłem i spogląda zalotnie przez swoje prawe ramię. Lekko uśmiechnięta, modnie uczesana, pięknie zarysowane brwi, zgrabny nosek. W jasnej letniej sukience ozdobionej haftami, na szyi ma sznury perłowych korali. Wygląda wdzięcznie i dojrzale. Miała wówczas 24 lata.

– Dwa lata później, 11 września 1939 roku, wyszła za Wacława Kubickiego, podoficera Korpusu Ochrony Pogranicza. Ślubu udzielił im ksiądz w Ogrodnikach, na pograniczu Polski z Litwą, gdzie ojciec pracował. Mama była już ze mną w ciąży. Urodziłam się siedem miesięcy później, 18 kwietnia 1940 roku – opowiada Krystyna Michalewicz, wyszukując w albumach kolejne rodzinne zdjęcia.

Oddaje się wspomnieniom. Mówi ze swadą i humorem, piękną polszczyzną, jak pedagog, bo większość zawodowego życia przepracowała w szkołach. Przywołuje obrazy z dzieciństwa bez problemu, bo pamięć ma znakomitą.

– Moja mama urodziła się w Sejnach, dokładnie na obrzeżach tego miasteczka. Tam mój dziadziuś, Józef Kuczyński, ojciec mamy, miał domek jednorodzinny i trochę ziemi. Z żoną Aleksandrą z d. Szmit utrzymywali się z gospodarstwa rolnego i wychowali sześcioro dzieci. Moja mama była najmłodsza – wspomina. Ona sama mieszkała w Sejnach tylko przez rok.

Jej ojciec, podoficer KOP Wacław Kubicki, pochodził z okolic Łodzi. Poznał przyszłą żonę na kursie tańca w Sejnach – oboje byli niscy, więc skojarzono ich w parę taneczną. I tak już zostało. Małżeństwem byli krótko. Młody tata nie mógł nawet się radować z narodzin Krysi w kwietniu 1940 roku, został aresztowany przez Niemców w listopadzie 1939 roku.

– Znam ojca tylko z fotografii – Krystyna Michalewicz pokazuje zdjęcie. – Widział mnie tylko raz, kiedy mama zaniosła niemowlę do więzienia w Suwałkach. W zamian za gęś Niemcy pozwolili ojcu popatrzeć na mnie. Podobno spałam.

Jadwiga Kubicka, wówczas 27-letnia, ciężko okupiła to widzenie z mężem w suwalskim więzieniu. Podczas pieszej trasy z nowo narodzoną córeczką – z Sejn do Suwałk jest około 30 kilometrów – przeziębiła się, zachorowała na zapalenie ucha i omal nie umarła. Musiała przejść trudną operację trepanacji czaszki. Jej córeczka Krysia już w wieku niemowlęcym była więc zdana na opiekę innych. Została wcześnie odstawiona od matczynej piersi i karmiona przez babcię mlekiem od krowy.

Jej ojciec, którego Niemcy uwięzili najpierw w Suwałkach, przebywał potem w innych więzieniach, m.in. we Wronkach. W tym czasie jego żonę Jadwigę okupanci wywieźli na przymusowe roboty do Niemiec. Kiedy tylko udało się jej wrócić, otrzymała zawiadomienie, że 20 lutego 1943 roku mąż „zmarł na serce" w Auschwitz-Birkenau.

– Posiadam do dziś akt zgonu ojca. W przeciwieństwie do aktu zgonu matki, która została aresztowana podczas obławy augustowskiej w lipcu 1945 roku i przepadła bez wieści – mówi Krystyna. I dodaje:

– Nasz dom rodzinny w Sejnach, w którym urodziła się moja mama i ja, już nie istnieje. Spalili go Niemcy, zaraz po wysiedleniu nas w 1941 roku do wsi Białorzeczka w gminie Giby. Dziadek tego nie doczekał, zmarł jeszcze przed naszym wygnaniem.

Opuszczając Sejny, pozwolono dwóm kobietom z dzieckiem – została tylko babcia Aleksandra i Jadwiga Kubicka – zabrać tyle dobytku, ile się zmieściło na furmance. Mała Krysia miała wtedy roczek.

***

Białorzeczka to niewielka wieś, 4 kilometry od Gib. Niemieccy okupanci polecili kobietom z dzieckiem zająć tam chałupę z drewnianych bali w lesie, z kawałkiem uprawnej ziemi – po starowierach, których wywieźli do Rosji. Krystyna pamięta ściany przetykane mchem, który jako dziecko lubiła wydłubywać. W domu po jednej stronie była sień, kuchnia i pokój, po drugiej – część gospodarcza. Z czego utrzymywały się kobiety?

– Była krowa, świnka, indyki, kaczki, gęsi, kury – pamięta pani Krystyna. – Mama z babcią ciężko pracowały przy tym dobytku, uprawiały też kawałek ziemi. Pomagali sąsiedzi, rodzina, szczególnie brat mamy Ksawery Kuczyński, mój chrzestny, który był leśniczym w pobliskim Gulbinie. Nie zaznałam nigdy głodu – podkreśla córka ofiary obławy augustowskiej.

W jej pamięci zachowały się z tamtego czasu tylko pojedyncze kadry. Do dziś widzi, jak ktoś przyszedł i narąbał drewna, ktoś inny przyniósł ryby, inny – raki, jeszcze inny – choinkę. Po śmierci męża Jadwiga Kubicka nie związała się już z żadnym mężczyzną. Jaka była?

– Mama była wesoła i lubiana, pięknie haftowała, miała artystyczne zainteresowania. Świetnie pływała. Wobec mnie była nieco apodyktyczna, bo byłam krnąbrnym dzieckiem i lubiłam chodzić własnymi ścieżkami. Prowadziła w domu tajne nauczanie, w niedziele organizowała w szkole w Gibach różne inscenizacje, tańce i zabawy dla dzieci. W Białorzeczce zaangażowała się w ruch oporu, chcąc pomścić śmierć ojca. Prawdopodobnie była łączniczką AK, mogła być skrzynką kontaktową, ze względu na to, że dom po starowierach stał na skraju lasu. Przyjaźniła się z łączniczką AK Zytą Kucharzewską. Jednak dziecka nie wtajemniczano w takie sprawy. Pamiętam jak obudziłam się kiedyś w nocy i z piwnicy wyszedł czarny, brodaty mężczyzna. Potem wmawiano, że to mi się śniło. Na pewno mama pomagała w aprowizacji i udzielała schronienia żołnierzom podziemia. Jej matka, a moja babcia Aleksandra, nieraz ją ostrzegała, że jeśli nie zaprzestanie tej działalności, to obcy będą chować jej dziecko. I tak się stało – opowiada.

Krystyna Michalewicz pokazuje ostatnie zdjęcie z matką, bardzo dla niej ważne. Wykonane „po wyzwoleniu", tuż przed aresztowaniem Jadwigi Kubickiej, w lipcu 1945 roku, u wuja Ksawerego Kuczyńskiego, leśniczego w Gulbinie. Na łonie przyrody, w oddali widać Czarną Hańczę. Pięcioletnia Krysia przytula się mocno do matki, jakby czuła, że niedługo utraci ją na zawsze. Jadwiga Kubicka – piękna, młoda, uśmiechnięta, w jasnej letniej sukience. Krystyna ma do dziś w pamięci ten moment. – Miałam stać sama na zdjęciu, ale nie można mnie było oderwać od matki – wspomina we Wrocławiu.

Dokładnie też pamięta, jak matkę zabierali. Był ciepły letni dzień, 27 lipca 1945 roku. Wczesne popołudnie, słońce jeszcze było wysoko. Córeczka, licząca wówczas dokładnie pięć lat i trzy miesiące, była z matką w domu. Wspomina:

– Mama akurat się przebierała i była tylko w halce, kiedy ktoś mocno załomotał do drzwi. Chwyciła wówczas starą jesionkę przeznaczoną do pracy przy inwentarzu, która wisiała w sieni na gwoździu i nałożyła ją na halkę. Przyszło trzech Sowietów: jeden został przed chałupą, drugi pilnował terenu, a trzeci w stopniu kapitana, wszedł do środka i wziął mnie na kolana. Głaskał mnie po głowie i zapytał o zegarek. Mama miała zaręczynowy złoty zegarek, który dostała od ojca zamiast pierścionka. Położyła go na stole. Kapitan oglądał go, bawił się nim, potem zabrał. Trzykrotnie dawał mamie szansę ucieczki. Najpierw kazał jej wydoić krowę. Kiedy wróciła z wiaderkiem mleka, polecił jej pozbierać jajka, a potem żeby poszła nakarmić świnie. Kiedy wróciła powiedział: „Oj, durna ty, durna. Zabieraj się z nami".

Krystyna Michalewicz zastanawia się:

– Mama pewnie bała się, że jak ucieknie, to Sowieci zabiją i mnie, i babcię. A mogła uciec, była przecież znakomitą pływaczką. Potrafiła długo przesiedzieć pod wodą ze słomką trzciny w ustach.

Kiedy liczącą 32 lata Jadwigę Kubicką Sowieci prowadzili przez wieś – w halce i w tej starej jesionce, i podobno w balowych pantoflach, które zdążyła założyć zamiast chodaków używanych przy inwentarzu – jakaś kobieta dała jej ugotowane indycze jajko. Inna – wełnianą, szarą chustę, mimo iż był upał. Musieli umieścić ją w obozie filtracyjnym w Gibach, prawdopodobnie w stodole Szarejków, gdyż po kilku dniach od wywiezienia aresztowanych w nieznanym kierunku brat Jadwigi znalazł w tej stodole skorupki indyczego jajka.

– I tak zostałam tylko z babcią... – wzdycha Krystyna Michalewicz. – Tęskniłam, czekałam, płakałam, ale wierzyłam, że mama wróci. Jej rodzeństwo i babcia prowadzili intensywne poszukiwania: przez władze w Polsce, przez Czerwony Krzyż, u jasnowidza. Bez skutku.

***

W listopadzie 1945 roku starsza siostra jej matki – Helena Kuczyńska z domu, a po mężu Juszczakiewicz – postanowiła wziąć liczącą pięć i pół roku Krysię na wychowanie. Helena była absolwentką studium nauczycielskiego, miała wówczas problemy z zajściem w ciążę. Jej mąż, Zdzisław Juszczakiewicz, sanacyjny lotnik i oficer marynarki wojennej, został po zakończeniu II wojny światowej pierwszym kapitanem portu w Darłowie. Dostali tam willę, mieli do dyspozycji jacht, samochód.