„Niezwyciężony” Lema. Niech w końcu weźmie się do niego Hollywood

Niezwyciężony” jest w twórczości Stanisława Lema powieścią bardzo spektakularną, autora utożsamia się z nią prawie tak mocno jak z „Solaris”. Od lat czekamy na film na kanwie tej powieści, zgodnie uznawanej za wymarzoną do ekranizacji: warstwa wizualna obejmuje scenerię obcej planety Regis III, sprawującą nad nią kontrolę mechaniczną szarańczę, technikę umożliwiającą napęd fotonowy i władanie antymaterią, wreszcie sceny batalistyczne przerastające wszystko, co człowiek widział do tej pory. Film, który chciałby pokazać te cudeńka, byłby kosztowny co się zowie; a na razie musimy zadowolić się próbą zarysowania ikonografii „Niezwyciężonego”, jaką oferuje gra wideo „The Invincible” na motywach tej właśnie powieści.

Najpierw jednak o tym, jak powieść sprawia się w lekturze po 60 latach od ukończenia i w krajobrazie technicznym całkowicie odmiennym od siermiężnych lat 60. XX wieku. Otóż nie najgorzej. Ostały się główne walory, czyli pomysł, dociekanie tajemnicy dziwnej plagi nękającej Regis III, nawet sceny z użyciem antymaterii i pól siłowych (fizyka nie zna tego rodzaju pola) mają swój urok. Nade wszystko nadal imponuje pierwsza i jedyna znana mi w SF próba opisania ewolucji urządzeń mechanicznych, nazwanych w powieści nekrosferą – niby jest to materia nieżywa, a jednak wykazująca pomyślunek i skuteczność w działaniu. Nekrosfera jest bezosobowa, nie wie, co to emocje, zemsta czy okrucieństwo, a jednak trupy padają gęsto. Jest tu ulubiony przez filmowców element „dziania się”, suspens goni suspens, a na końcu wszystko wyjaśnia się logicznie i kończy wnioskiem, że Wszechświat jest bogatszy w fenomeny, niźli się śniło filozofom.

Czytaj więcej

Plus Minus

„Polska krwawi, Polska walczy. Jak żyło się pod okupacją 1939–1945”: Biliśmy się na niby

Dobrze, że książka Andrzeja Chwalby powstała teraz, kiedy jest tak potrzebna. Wpływ okupacji na nasze dziś jest o wiele większy, niż jesteśmy skłonni przyznać.

Moje ulubione błędy Stanisława Lema. Powielają je kolejne wydania „Niezwyciężonego” 

Za główną niekorzystną cechę dzieła, która coraz bardziej razi swą kuriozalnością, uważam niekompatybilność pomiędzy wysoką techniką umożliwiającą loty fotonowe i opanowanie przynajmniej części Galaktyki a narzędziami, którymi posługują się nieszczęśni astronauci. Owe cyrkle, suwaki logarytmiczne, atlasy gwiezdne w formie książkowej i stronach oprawionych w plastik itp. pachniały absurdem już w latach 60. Nie istnieje elektroniczna rejestracja danych ani takież oczujnikowanie statku kosmicznego, bez czego byłby on jak ślepiec usadowiony w bolidzie Formuły 1. Wątpliwe wydaje się dziś wystrzeliwanie zawodnych sond na orbitę, podczas gdy zapewnienie sobie kontroli satelitarnej całej planety powinno być priorytetem i nastąpić jeszcze przed lądowaniem. Samo lądowanie statku o masie 18 tys. ton z dzisiejszego punktu widzenia jest zbędne, od czegóż wahadłowce, które zniosą z orbity, co trzeba, i założą bazy, gdzie trzeba.

Wszystko to jednak wiemy dziś, 60 lat temu Lem nie był taki mądry. Pisał w najlepszej wierze, że sceneria zdarzeń na Regis III jest uzasadniona naukowo.

Jeśli o tekst powieści idzie, wzruszyła mnie obecność moich ulubionych błędów Lema, jak „cyfra 67” (67 to liczba dwucyfrowa) czy podawanie wytrzymałości pola siłowego w atmosferach na centymetr kwadratowy. Szkopuł w tym, że już sama atmosfera jest jednostką ciśnienia; jest to błąd tego samego rodzaju co słynne „węzły na godzinę”. Minęła cała epoka, od kiedy Lem te błędy popełnił, a kolejne wydania powielają je w nabożnym szacunku do mistrza.

Wznowienie „Niezwyciężonego” z ilustracjami pochodzącymi z gry „The Invincible”, które ukazało się nakładem Wydawnictwa Literackiego, dlatego jest interesujące, ponieważ pokazują one zarys strony wizualnej dzieła. Nie jest powiedziane, że ewentualny przyszły film z niej skorzysta – ale próba to pierwsza i choćby przez to godna uwagi.

Co by Stanisław Lem powiedział na kobiety w kosmosie

Gra stanowi prequel do powieści: na Regis III ląduje (nie wiadomo jak) astronautka Yasna i porusza się wśród skał i po opuszczonych przez ludzi obiektach, starając się wydedukować, co zaszło. Obecność kobiety na pierwszym planie gry jest jawnym wykroczeniem przeciw przekonaniom Lema, że kobiety nie nadają się do kosmosu i wobec tego podróże do gwiazd pozostaną na wieki tylko męskim zajęciem. Załoganci Yasnej nazywają się Novik, Gorsky, Antke, Koval czy Rohytra, pochodzą więc z zupełnie innej parafii niż międzynarodowa brać z „Niezwyciężonego”, gdzie prawie nie było brzmiących słowiańsko nazwisk.

Regis III, planeta wielkości Marsa, pokazana jest jako malownicze skupisko skał przesiane pustynią i stanowi niewątpliwe osiągnięcie gry, a przy tym nie sprzeciwia się opisom spod pióra Lema. Słabiej wyszły ruiny po obcej cywilizacji, przypominające wbity w skały płot ze stali, całkiem mało skorodowany jak na miliony lat, które upłynęły. Sama planeta była kiedyś bogata w życie lądowe i morskie, póki nekrosfera nie wygubiła stworzeń lądowych i nie zepchnęła pozostałych w głębiny morskie.

Łaziki i puste pomieszczenia, które w grze zwiedza Yasna, mają swój styl, nie wiadomo, czy wynikły z ograniczeń finansowych, czy z zamysłu twórców. Wszystko wydaje się utrzymane w klimacie lat 60.: statek jest ciężki, zwalisty, jak ulepiony z jednej bryły, podobne wrażenie pokrewieństwa z epoką Gagarina wykazują skafandry i hełmy astronautów. Tarcze zegarów pomiarowych wyglądają na analogowe, jakby żywcem wyjęte z samochodu marki Warszawa – okrągłe ze strzałkami i nieruchomymi cyframi. O żadnej elektronice nie ma tutaj mowy.

Najważniejszy element – mechaniczna szarańcza – został pokazany najpierw jako polatujące świetliste lub czarne punkty. Dopiero w scenie pojedynku olbrzymiej chmury z Cyklopem, ośmiotonowym robotem wytoczonym przeciw nekrosferze i dysponującym miotaczem antymaterii, ukazano rzeki czerni wylewające się zewsząd na pohybel wrogowi. Słabo mnie to przekonało, ponieważ na własne oczy widziałem owe chmury. W internecie ktoś zamieścił film pokazujący olbrzymie stado szpaków na tle nieba. Wyglądało jak ogromna właśnie chmura sterowana centralnie, wykazująca zdumiewającą koordynację ruchów, zwijająca się, rozwijająca, skręcająca, falująca na brzegach, które jakby czegoś poszukiwały… To plus naukowa analiza zachowania takich chmur ptactwa z książki „Taniec szpaków” Giorgio Parisiego powinny być inspiracją do scenografii i filmu, i gry.