Jacek Protasiewicz: Emigracja moralna polskiej inteligencji

Plus Minus: Od wczesnych lat 90. żyje pan z uprawiania polityki. Co będzie, jeżeli nie zostanie pan wybrany na następną kadencję do Sejmu?

Życie się nie skończy. Z formalnego punktu widzenia wracam do Urzędu Miejskiego Wrocławia na stanowisko dyrektorskie, które opuściłem wraz z pierwszymi wyborami do Sejmu.

To było 18 lat temu!

Nie szkodzi. Zgodnie z prawem to miejsce ciągle na mnie czeka i przez dwa lata byłego posła nie można zwolnić. Jednak moi koledzy z biznesu twierdzą, że mam dużą szansę na zatrudnienie w sektorze prywatnym. Przedsiębiorcy nie rozumieją mechanizmów obowiązujących w polityce i potrzebują ludzi, którzy by im objaśniali tę rzeczywistość. Dlatego Igor Ostachowicz, który przez siedem lat współpracował z premierem Donaldem Tuskiem, znalazł bez problemu zatrudnienie w międzynarodowej firmie audytorskiej.

Pomówmy o polityce. Na początku lat 90. związał się pan z Kongresem Liberalno-Demokratycznym. Zaskoczyło pana, że Kongres nie przetrwał na scenie politycznej?

Najpierw mieliśmy czas triumfu. Chwilę po tym, gdy wstąpiłem do KLD, Jan Krzysztof Bielecki został premierem i okazało się, że nasze środowisko ma realny wpływ na rzeczywistość. Byłem zadowolony, że nasz program był realizowany, że własność prywatna zaczyna coraz więcej znaczyć w polskiej gospodarce. Uważałem, że to dobry kierunek. Podobała mi się również pryncypialność tego środowiska. Pracowałem wtedy w urzędzie wojewódzkim we Wrocławiu i gdy zorientowaliśmy się, że ówczesny wojewoda Janisław Muszyński miesza sferę publiczną z biznesową, zaalarmowaliśmy szefa Urzędu Rady Ministrów. Ten natychmiast przysłał kontrolę, która podejrzenia potwierdziła, i wojewodę odwołano. Jego obowiązki przejął Grzegorz Schetyna.

Czyli wasz człowiek. A Grzegorz Schetyna nie mieszał spraw biznesowych z publicznymi?

Mieszał, ale wiele lat później, za co został twardo skarcony przez Donalda Tuska w 2005 r. Byłem świadkiem, jak Tusk powiedział do Schetyny: musisz wybrać, albo zajmujesz się Śląskiem Wrocław i Radiem Eska, albo polityką. Tego nie da się robić jednocześnie. W tych sprawach Tusk był zasadniczy.

Czy w 1993 r. przeczuwaliście, że możecie przegrać wybory?

Miałem złe przeczucia. Moi rodzice i siostra mieszkają w małym powiatowym miasteczku, Brzegu Opolskim. W latach 90. mama i siostra były bezrobotne, a tato otarł się o bezrobocie. Ponieważ często ich odwiedzałem, widziałem, że to, co cieszy mnie – jako liberała – dla nich jest ogromnym problemem. Liderzy KLD też mieli jakieś przeczucia, bo odbyła się dyskusja na Radzie Krajowej, czy iść do wyborów razem z Unią Demokratyczną, czy samodzielnie. Wtedy Jacek Merkel przekonał nas, że mamy wszystko, żeby pokonać próg pięcioprocentowy – najlepszego doradcę ds. kampanijnych na świecie, czyli firmę Saatchi and Saatchi, świetne hasło „Milion nowych miejsc pracy" oraz pomysł na kampanię w stylu amerykańskim.

Pracował pan przy tamtej kampanii?

Tak. Byłem nawet szefem kampanii w województwie wrocławskim. Odwiedziliśmy wszystkie gminy w okręgu, organizowaliśmy superfestyny. Były występy kabaretowe, tanie piwo i kiełbaski. Na festynach były tłumy, ludzie świetnie się bawili, ale później na nas nie zagłosowali. Wtedy odebrałem pierwszą bolesną nauczkę, że nawet najlepsza kampania, ale robiona obok realnych nastrojów społecznych, daje mizerny efekt.

Po tej porażce pewnie popierał pan połączenie KLD z Unią Demokratyczną?

Oczywiście. Uważałem, że jeżeli nasze wartości oraz nasze środowisko mają przetrwać, to powinniśmy związać się z ludźmi podobnie myślącymi. I tak powstała Unia Wolności.

Może i byliście podobnie myślący, ale o awanturach między pierwszym szefem UW w województwie Władysławem Frasyniukiem a jego zastępcą Grzegorzem Schetyną krążyły legendy.

Oni już dużo wcześniej nie przepadali za sobą. Schetyna był członkiem Solidarności Walczącej, która uważała środowisko Frasyniuka za zdrajców paktujących z komunistami. Dlatego gdy wyłaniano lokalne władze UW, Frasyniuk zaproponował, żebym to ja był jego zastępcą, bo ze Schetyną się nie dogaduje. Schetyna już wtedy był zastępcą sekretarza generalnego, więc ta propozycja wydawała się logiczna. Jednak Grzegorz nie chciał ustąpić i sprawa stanęła na zarządzie KLD. W głosowaniu koledzy opowiedzieli się za Schetyną i ja to zaakceptowałem. No, ale zaraz zaczęły się te słynne konflikty.

Konsekwencją tej wojny było słynne „pompowanie kół" (sztuczne zwiększanie liczby członków – red.) we wrocławskiej UW?

Nie. To była rywalizacja między ludźmi KLD: Grzegorzem Schetyną a burmistrzem Polkowic Emilianem Stańczyszynem, którym nasz lider Leszek Balcerowicz był wręcz zafascynowany. Polkowice – małe miasteczko – stały się symbolem sukcesu. To tam został wybudowany jeden z pierwszych aquaparków, a burmistrz Stańczyszyn, członek Rady Krajowej Unii Wolności, w garniturze i pod krawatem usiadł na zjeżdżalni i wylądował w wodzie, co pokazały wszystkie telewizje. Balcerowicz nie rozumiał, że powodzenie burmistrza to nie tyle wynik jego zaradności, ile szczęśliwej lokalizacji Polkowic. Ta gmina pobierała ogromne podatki od KGHM i to był fundament jej sukcesu. A Schetyna był wściekły, że gwiazda burmistrza Polkowic świeci jaśniej niż jego.

Stańczyszyn aspirował do roli lidera całego regionu?

Nie mam wątpliwości. I miał wsparcie Balcerowicza. Rozpoczęła się więc rywalizacja. Gdy okazało się, że koło UW w Polkowicach liczy 50 osób, Schetyna nakazał pompowanie koła akademickiego. Najpierw do partii zostali zapisani sympatycy UW. Ale w Polkowicach nie próżnowali, ich koło też zdobywało nowych członków. Chłopaki od Schetyny zaczęli więc zapisywać do partii znajomych, którzy mieli w nosie politykę, ale robili uprzejmość kolegom, wreszcie całe rodziny. I na tym sprawa się wysypała, bo kierownictwo partii powołało weryfikatorów. Jeden z nich zadzwonił do babci Szczurkowej, lat około 70, mieszkanki Krakowa, członkini koła studenckiego Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we Wrocławiu. Babcia Szczurkowa na pytanie, czy zapisała się do Unii Wolności, odpowiedziała: „Co? Z tymi antychrystami nie chcę mieć nic wspólnego!" (śmiech).

Teraz to pan się śmieje, ale wtedy chyba nie było wam do śmiechu?

No nie, bo to było przed zjazdem, który przebiegł pod hasłem sanacji moralnej. W takiej atmosferze Mirosław Czech, sekretarz generalny UW, przygotował listy kandydatów do Rady Krajowej, bez ludzi dawnego KLD i wyciął prawie wszystkich liberałów.

Dzięki temu powstała Platforma Obywatelska, a Unia Wolności zeszła ze sceny politycznej.

Prawdziwą przyczyną upadku UW była decyzja z 2000 r., że nie wystawiamy kandydata na prezydenta.

Dlaczego tak postanowiliście?

Pamiętam następujący dialog z Rady Krajowej UW: „Leszku (Balcerowicz – red.), czy będziesz naszym kandydatem na prezydenta? – Nie, nie będę, jestem wicepremierem, reformuję Polskę. – Władku (Frasyniuk – red.), to może ty? – Nie nie będę. Nie nadaję się. To może poprzyjmy Andrzeja Olechowskiego, bo jego poglądy są najbliższe naszym? – proponują liberałowie. – Co, tego agenta i człowieka Wałęsy? Nie! A skoro nie mamy dobrego kandydata, to nie wystawiamy nikogo". Typowa dla części polskich inteligentów ucieczka w tzw. emigrację moralną. Politycznie zabójcza. Wtedy zaczął się koniec Unii Wolności.

Ale wasze odejście dobiło tę partię.

Uznaliśmy, że nie ma co siedzieć w partii, w której nas nie chcą. Pamiętam, że to Paweł Piskorski – na spotkaniu po przegranym zjeździe, w Harendzie – zaproponował: spróbujmy się porozumieć z Olechowskim. Tusk dał zielone światło i okazało się, że Olechowski jest zainteresowany wspólnym projektem. Wtedy Donald poszedł do Macieja Płażyńskiego, ówczesnego marszałka Sejmu, a ten – widząc kryzys w AWS – odpowiedział: wchodzę. Liberałowie wyszli z UW, założyliśmy Platformę Obywatelską. Odzyskaliśmy podmiotowość i weszliśmy do Sejmu. Jednak potem okazało się, że Maciej Płażyński jest mało dynamicznym liderem, Olechowski ma partię w nosie, a tylko Tusk stara się ratować, co można. Po dwóch latach nasze notowania spadły do ok. 8 procent. Zwołano posiedzenie klubu PO, by porozmawiać o strategii. Płażyński pyta, co robić. Na to posłowie: więcej wizyt liderów w terenie. – Panie Andrzeju przyjechałby pan do nas kiedyś na spotkanie – mówiły posłanki. Pamiętam do dziś odpowiedź Olechowskiego, który wypalił: gdybym lubił jeździć w teren, to zostałbym kolejarzem.

Podcinająca skrzydła.

Na pewno, ale akurat zbliżało się referendum europejskie, więc mówię, żebyśmy zorganizowali kampanię na rzecz wejścia Polski do UE. Przekonywałem, że jeżeli przejdziemy obok tego referendum milcząco, to skończymy tak jak UW. Po klubie Tusk zaprosił mnie do siebie i pyta, czy jestem gotów poprowadzić kampanię referendalną. Odpowiedziałem, że jeżeli my, liberałowie, nie będziemy zainteresowani przynależnością Polski do UE, to nie wiem, po co w ogóle jesteśmy w polityce.

Po tej kampanii pan już pożeglował w kierunku Parlamentu Europejskiego.

To prawda i podobało mi się tam bardziej niż w polityce krajowej. Jednak nadszedł rok 2005 i znowu była strategiczna narada, podczas której zastanawiamy się, czy wystawiać kandydata na prezydenta, czy jednak dogadać się z PiS, bo wtedy wszyscy mówili o PO–PiS-ie. Uważałem wtedy, że lepiej dogadać się z PiS. Jednak Donald uznał, że jeśli nie wystawimy kandydata na prezydenta, skończymy jak UW w 2000 r. Zdecydowaliśmy więc, że Tusk będzie tym kandydatem. Zaczęła się kampania. Wyszła książka Donalda „Duma i solidarność", wydana przez Palikota, który zaczął wielką jej promocję na billboardach. Tylko że nie było efektów tych działań, bo ludzie nie rozumieli, że Tusk jest kandydatem na prezydenta, a nie bohaterem książki. Zrozumiałem wtedy, że mamy problemem.