Tegoroczne spotkanie służyło wymianie doświadczeń w monitoringu realizacji jednej z podstawowych gwarancji antytorturowych, jaką jest dostęp osoby pozbawionej wolności do prawnika, zaraz po jej zatrzymaniu.
Dostęp do adwokata i lekarza
Szczególnie istotny jest sprawowany przez kmp monitoring realizacji podstawowych gwarancji antytorturowych, które poza dostępem do adwokata stanowią badania lekarskie osób zatrzymanych oraz prawo takich osób do otrzymania pouczenia o ich prawach przysługujących im w trakcie detencji. Uczestnicy warsztatów wymienili doświadczenia i poglądy dotyczące: czasu i miejsca monitorowania istnienia gwarancji antytorturowych przysługujących osobom pozbawionym wolności, sposobu weryfikacji ich zastosowania oraz opracowywania rekomendacji związanych z gwarancjami, jak również weryfikowania ich implementacji.
Podkreślić należy, że jedną z gwarancji przeciwdziałania torturom jest dostęp osoby pozbawionej wolności do adwokata. W Polsce nie istnieje niestety wciąż mechanizm zapewniający każdej osobie zatrzymanej (bez względu na jej status majątkowy) dostęp do pomocy obrońcy od początku jej zatrzymania. O wprowadzenie takiego dostępu rzecznik praw obywatelskich apeluje od lat. Niestety bezskutecznie. Na wystąpienie generalne przesłane w tej sprawie do ministra sprawiedliwości w 2017 r. rzecznik w dalszym ciągu nie otrzymał odpowiedzi.
Warto przy tej okazji wspomnieć, że od 25 maja tego roku każda osoba zatrzymana w Polsce może żądać przyznania jej obrońcy z urzędu. Tego dnia upłynął bowiem termin na implementację unijnej dyrektywy w tej sprawie (dyrektywa UE 2016/1919 w sprawie pomocy prawnej z urzędu dla podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym oraz dla osób, których dotyczy wniosek w postępowaniu dotyczącym europejskiego nakazu aresztowania). Dyrektywa statuuje kluczowe prawo osoby zatrzymanej, jakim jest uzyskanie pomocy obrońcy z urzędu jeszcze przed pierwszym przesłuchaniem czy to przez policję, czy przez prokuratora. Obecność obrońcy eliminuje ryzyko tortur czy nieludzkiego lub poniżającego traktowania osoby zatrzymanej przez policję.
Wśród wielu państw reprezentowanych na III konferencji mechanizmów i organizacji pozarządowych , jedynie Wielka Brytania posiada system nieodpłatnej pomocy prawnej dla osób zatrzymanych przez policję. Jest on oparty na 24-godzinnych dyżurach prawników, których działania pokrywane są z budżetu państwa. Ciekawy przykład stanowią także rozwiązania przyjęte w regionie Salta (Argentyna). Policja powiadamia każdorazowo argentyński kmp o zatrzymaniu osoby, dzwoniąc pod numer 911. Przedstawiciel kmp lub wolontariusz współpracujący z kmp, po otrzymaniu takiej informacji pojawia się na miejscu w celu osobistego kontaktu z zatrzymanym. Podobne rozwiązanie (Infolinia 24/7) funkcjonuje w Austrii, z tym że koszt prawnika pokrywany jest przez zatrzymanego.
Skuteczne przeciwdziałanie torturom wymaga ścisłej współpracy CPT, Komitetu Przeciwko Torturom oraz Podkomitetu Przeciwdziałania Torturom ONZ oraz OBWE z instytucjami publicznymi państw oraz rzecznikami praw obywatelskich, jak również organizacjami pozarządowymi. W czasie III Kongresu Praw Obywatelskich (13–14 grudnia 2019 r.) organizowanego przez RPO dyskutowano o przeciwdziałaniu torturom w Polsce, podkreślając, że wszystkie zalecenia CPT pozwalają na wzmocnienie mechanizmów ochrony jednostki, bo nie wolno zapominać, że tortury to hańba XXI wieku.
