BIT, czyli historia licealnej opozycji

Co łączy pierwszego zastępcę redaktora naczelnego "Gazety Wyborczej", znanego publicystę "Rzeczpospolitej", wpływowego polityka PiS, współzałożyciela Wirtualnej Polski, byłego prezesa TVP i awangardowego poetę?

Wszyscy byli uczniami III LO w Gdańsku, tzw. Topolówki, i zaangażowali się w wydawanie tam w latach 80. opozycyjnego pisma "BIT" – "Biuletynu Informacyjnego Topolówka".

– To była wyjątkowa uczniowska gazetka. Ukazywała się nieprzerwanie od 1980 do 1989 roku. Mimo że kilkakrotnie zmieniała się redakcja i przewinęło się przez nią wiele osób, SB nigdy nie udało się jej rozbić – wspomina Maciej Łopiński, do niedawna minister w Kancelarii Prezydenta Lecha Kaczyńskiego, a wówczas działacz trójmiejskiego podziemia, który wielu licealistów piszących do "BIT" wciągnął później do pisania w biuletynie "Solidarności".

Wczoraj minęło dokładnie 30 lat, od kiedy ukazał się pierwszy numer "BIT". Powstanie pisma wiąże się z utworzeniem w Topolówce niezależnego przedstawicielstwa młodzieży – Parlamentu Uczniowskiego. Działali w nim m.in. Wiesław Walendziak, później jeden z liderów prawicy i prezes TVP, Jarosław Kurski, dziś wicenaczelny "Gazety Wyborczej", i Aneta Kręglicka, późniejsza Miss Świata.

– Pierwotnie "BIT" miał formę gazetki ściennej – opowiada publicysta "Rz" Piotr Semka. – Pamiętam, że pierwszy numer poświęcony był 150. rocznicy powstania listopadowego – wspomina. Był wtedy uczniem I klasy.

Na pomysł gazetki wpadli Wiesław Walendziak i Jarosław Kurski, którzy byli już wówczas związani z opozycyjną organizacją Ruch Młodej Polski. – W Topolówce istniała tradycja wieszania okolicznościowych gazetek ściennych. Jeśli miały nieprawomyślną treść, były od razu zrywane przez nauczycieli, dlatego staraliśmy się je wieszać bardzo wysoko, by było im trudniej – śmieje się Jarosław Kurski. Wspomina, jak powiesił taką gazetkę na temat wyboru Karola Wojtyły na papieża. – Uczniowie gromadzili się i czytali, a kiedy zobaczył to jeden z nauczycieli, natychmiast ją zerwał. Co ciekawe, w niedziele widywałem go w kościele – wspomina.

W "BIT" dominowały tematy szkolne i historyczne. Ale były i inne. – Mieliśmy ambicje, by robić coś związanego z kulturą – wspomina Wojciech Sztamm, dziś znany poeta awangardowy publikujący pod pseudonimem Lopez Mausere. – To był taki powiew niezależności. Przez chwilę mogliśmy oddychać swobodniej.

Sztamm podkreśla, że ówczesną redakcję tworzył wyjątkowo oryginalny zespół ludzi. – Dla Jarka Kurskiego i Piotrka Semki najważniejsza była polityka, ale byli i tacy, którzy stawiali na inne tematy, jak Radek Kryszk (dziś znany gdański socjolog) czy Grażyna Stankiewicz (reżyserka filmów dokumentalnych) – wspomina. – Stan wojenny przerwał ten krótki okres wolności, a podziemny już "BIT" skupiał się głównie na tematach politycznych. Więc dla mnie nie było już w nim miejsca – dodaje. Sztamm zasłynął później nie tylko jako uczestnik działań artystycznych Formacji Totart, ale też współzałożyciel działającego w Berlinie Stowarzyszenia Nieudaczników Polskich.

Od września 1982 r. "BIT" zaczął się ukazywać w formie biuletynu. Gazetka była rozrzucana na korytarzach liceum. – Pamiętam, jak przygotowywałem pierwszy numer. Wydrukowałem ok. 500 sztuk. Zakradłem się do szkoły tuż przed dużą przerwą. Wówczas oglądało się wiele filmów sensacyjnych, więc podobnie jak grający w nich aktorzy założyłem pończochę na głowę, by nie zostać rozpoznany – śmieje się Jarosław Kurski. – Rozrzuciłem gazetkę na wszystkich korytarzach i gdy uczniowie wyszli na przerwę, mogli ją podnieść, nim nauczyciele się zorientowali, co jest grane.

Później gazetkę kolportowano głównie przez zaufane osoby we wszystkich klasach. Kurski nie był już wówczas uczniem Topolówki. Kolejne numery pisma przygotowywał więc Piotr Połoński ps. Miś. Wkrótce zaczęli ją redagować też Piotr Semka oraz młodszy brat Jarosława Jacek Kurski (dzisiaj znany polityk PiS).

– Najczęściej pisaliśmy o rzeczach, o których nie można było oficjalnie mówić. O niezależnych inicjatywach w regionie, uczniach wyrzuconych ze szkoły. Informowaliśmy o planowanych protestach, np. przerwach milczenia i tym podobnych – mówi Semka. – Dziś może to się wydawać niezłą zabawą, ale my traktowaliśmy to bardzo poważnie, podobnie jak SB.