Egzamin na aplikacje prawnicze 2020: testy z prawa cywilnego

9) stowarzyszenie rejestrowe,

10) samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej,

11) związek zawodowy.

Uwaga! Osobą prawną nie jest oddział osoby prawnej.

Cechy osoby prawnej:

1) wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne), polegające na istnieniu osobnej, samodzielnej i zorganizowanej jednostki,

2) wyodrębnienie majątkowe, polegające na wydzieleniu pewnej masy majątkowej przysługującej samodzielnie jednostce,

3) określenie organów, które mają przejawiać wolę jednostki organizacyjnej,

4) osobowość prawna przyznana przez przepis szczególny.

Zgodnie z art. 37 § 1 KC jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą wpisu do właściwego rejestru. Wpis taki ma charakter konstytutywny.

Nazwa i firma

Nazwa jest elementem indywidualizującym osobę prawną. Stanowi ona dobro osobiste konkretnej osoby prawnej, podlegające ochronie prawnej (art. 43 w zw. z art. 23 KC).

Przedsiębiorcy działają pod firmą, którą ujawnia się we właściwym rejestrze (art. 432 KC).

Siedziba

Siedziba osoby prawnej jest odpowiednikiem miejsca zamieszkania osoby fizycznej. Siedziba osoby prawnej określona jest przez ustawę lub przez oparty na niej statut. W przypadku braku takiego oznaczenia przyjmuje się, że siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający (art. 41 KC). Siedzibą w tym znaczeniu nie jest więc konkretny lokal, lecz miejscowość.

Ochrona dóbr osobistych osób prawnych

Osoby prawne – podobnie jak osoby fizyczne – mają swoje dobra osobiste. Są to wartości niemajątkowe, dzięki istnieniu których może zgodnie z zakresem swoich zadań funkcjonować.

Do dóbr osobistych osób prawnych zaliczają się w szczególności:

1) nazwa,

2) nietykalność siedziby,

3) firma,

4) tajemnica korespondencji, dokumentacji i planów działania,

5) dobra sława.

W zakresie ochrony dóbr osobistych osób prawnych przepis art. 43 KC nakazuje odpowiednio stosować przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych. Odnosi się to również do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną.

Ustanie osoby prawnej

Ustanie osoby prawnej może nastąpić wskutek wielu różnych zdarzeń. Dlatego też w art. 35 KC ustawodawca ograniczył się jedynie do stwierdzenia, że ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy.

Najczęściej spotykane przyczyny ustania osób prawnych to:

1) wystąpienie okoliczności powodujących ustanie osobowości prawnej ex lege (np. upływ czasu, na jaki powołano osobę prawną),

2) akt właściwego organu państwowego,

3) wola organów osoby prawnej,

4) inkorporacja osoby prawnej,

5) połączenie osób prawnych,

6) podział osoby prawnej.

Zdolność prawna osoby prawnej

Istota zdolności prawnej

Od chwili powstania osoba prawna może być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego. Może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Dysponuje swoim wyodrębnionym majątkiem, którym może rozporządzać i odpowiadać za swoje zobowiązania.

Powstanie zdolności prawnej

Osoba prawna uzyskuje zdolność prawną z chwilą powstania i zachowuje ją do momentu ustania osobowości prawnej. Natomiast osobowość prawną, jak wskazano powyżej, jednostka organizacyjna uzyskuje z chwilą wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Zdolność do czynności prawnych

Powstanie zdolności do czynności prawnych

Zdolność do czynności prawnych powstaje u osób prawnych z chwilą uzyskania przymiotu zdolności prawnej, czyli w momencie powstania.

Działanie przez organy

Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej realizowana jest przez organ lub organy osoby prawnej.

Według przyjętej w prawie polskim teorii organów osoba prawna działa przez swoje organy. Działania tych organów uznawane są za działania samej osoby prawnej. Za działanie organu osoby prawnej uznaje się dokonywanie przez osobę lub osoby fizyczne tworzące organ, w sposób wyraźny lub dorozumiany, czynności prawnej w charakterze organu tej osoby. Osoby te muszą działać w granicach kompetencji danego organu.

Działanie przez przedstawiciela

Osoba prawna może także działać za pośrednictwem swojego przedstawiciela, w szczególności pełnomocnika. Osoba prawna może zatem umocować samodzielny podmiot do składania w jej imieniu oświadczeń woli, dokonywania określonych czynności prawnych. Jednak, o ile organ osoby prawnej mieści się w strukturze osoby prawnej i nie występuje jako samodzielna jednostka, o tyle pełnomocnik jest odrębnym od osoby prawnej podmiotem.

Zakres kompetencji organu wynika z przepisów ustrojowych odnoszących się do danej osoby prawnej, natomiast źródłem uprawnień pełnomocnika jest stosowne oświadczenie (umocowanie) mocodawcy. Bez organu osoba prawna nie może uczestniczyć w stosunkach cywilnoprawnych, nie musi natomiast mieć pełnomocnika.

Skutki braku umocowania

Jeżeli zawierający umowę jako organ osoby prawnej nie ma umocowania albo przekroczy jego zakres, ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez osobę prawną, w której imieniu umowa została zawarta. Druga strona może wyznaczyć osobie prawnej, w której imieniu umowa została zawarta, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.

W braku potwierdzenia ten, kto zawarł umowę jako organ osoby prawnej, obowiązany jest do:

1) zwrotu tego, co otrzymał od drugiej strony w wykonaniu umowy, oraz

2) naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę, nie wiedząc o braku umocowania lub o przekroczeniu jego zakresu.

Jednostronna czynność prawna dokonana przez działającego jako organ osoby prawnej bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna. Jednakże, gdy ten, komu zostało złożone oświadczenie woli w imieniu osoby prawnej, zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania.

Brak organów

Funkcjonowanie osoby prawnej może zostać utrudnione lub całkowicie wyłączone z powodu braku właściwych organów umocowanych do podejmowania czynności prawnych. Sytuacja taka uniemożliwi osobie prawnej realizację zdolności do czynności prawnych. Zgodnie z art. 42 § 1 KC, jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator podlega nadzorowi sądu, który go ustanowił.

Do czasu powołania albo uzupełnienia składu organu albo ustanowienia likwidatora kurator reprezentuje osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach określonych w zaświadczeniu sądu. Kurator niezwłocznie podejmuje czynności zmierzające do powołania albo uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania, a w razie potrzeby do jej likwidacji.

Pod rygorem nieważności kurator jest obowiązany uzyskać zezwolenie sądu rejestrowego na:

1) nabycie i zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz na dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do czasowego korzystania,

2) nabycie i zbycie oraz obciążanie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości.

Kuratora ustanawia się na okres nieprzekraczający roku.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach można przedłużać ustanowienie kuratora na czas oznaczony, jeżeli czynności kuratora, o których mowa w art. 42 § 3 KC, nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, na który został ustanowiony.

Jeżeli czynności podjęte przez kuratora nie doprowadziły do powołania lub uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej reprezentowania albo jej likwidacji, występuje on niezwłocznie z wnioskiem do sądu rejestrowego o rozwiązanie osoby prawnej. Nie narusza to uprawnień kuratora do wystąpienia z żądaniem rozwiązania osoby prawnej na podstawie odrębnych przepisów.

RODZAJE OSÓB PRAWNYCH

Państwowe osoby prawne

Do państwowych osób prawnych zalicza się Skarb Państwa i inne państwowe osoby prawne.

Jednostki samorządu terytorialnego

Zgodnie z art. 165 ust. 1 Konstytucji RP „jednostki samorządu terytorialnego mają osobowość prawną. Przysługuje im prawo własności i inne prawa majątkowe". Przepis ten stanowi dostateczną podstawę do uznania każdej jednostki samorządu terytorialnego za osobę prawną. Do zakresu działania tych jednostek należy wykonywanie zadań publicznych służących zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej (art. 166 ust. 1 Konstytucji RP).

Realizacja zadań przypisanych jednostkom samorządu terytorialnego następuje za pośrednictwem ich organów stanowiących i wykonawczych (art. 169 ust. 1 Konstytucji RP).

Samodzielność jednostek samorządu terytorialnego jest chroniona sądownie (art. 165 ust. 2 Konstytucji RP).

Gminy

Gmina jest podstawową jednostką samorządu terytorialnego. Jako jednostce samorządu terytorialnego gminie przysługuje osobowość prawna. Dla uzyskania przez gminę osobowości prawnej nie jest konieczna jej rejestracja.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 SamGminU gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Jako osoba prawna ma ona swój własny majątek, którym nie odpowiada za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych, a te nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania gminy.

Podobnie jak Skarb Państwa gmina nie ma wyodrębnionego systemu organów, które miałyby wyłączne kompetencje w sferze stosunków cywilnoprawnych. W myśl art. 46 ust. 1 SamGminU oświadczenia woli składa jednoosobowo wójt albo działający na podstawie jego upoważnienia zastępca wójta (burmistrza, prezydenta miasta) – samodzielnie bądź łącznie z inną upoważnioną osobą.

Związki międzygminne

W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy mogą tworzyć związki międzygminne (związki gmin). Związki międzygminne wyposażone są w osobowość prawną (art. 65 ust. 2 SamGminU), którą nabywają po zarejestrowaniu w specjalnym rejestrze.

Podobnie jak gminy także ich związki nie mają wyodrębnionego systemu organów, przez które działałyby w sferze stosunków cywilnoprawnych.

Organem wykonawczym związku jest zarząd, a jego kompetencje określa statut związku.

Powiat

Powiat jest lokalną wspólnotą samorządową, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy określonego terytorium (art. 1 SamPowU).

Powiat wykonuje określone ustawami zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz posiada osobowość prawną (art. 2 SamPowU).

Oświadczenia woli w imieniu powiatu składają dwaj członkowie zarządu albo jeden członek zarządu i osoba upoważniona przez zarząd (art. 48 SamPowU).

Ponadto na podstawie szczególnych przepisów mogą być także powoływane powiatowe osoby prawne, które mają własne mienie i odpowiadają nim za swoje zobowiązania.

Województwo

Województwo jest regionalną wspólnotą samorządową, którą tworzą z mocy prawa mieszkańcy największej jednostki zasadniczego podziału terytorialnego kraju w celu wykonywania administracji publicznej.

Województwo posiada osobowość prawną oraz własne mienie (art. 6 SamWojU), którym dysponuje samodzielnie.

Oświadczenia woli w imieniu województwa składa marszałek województwa wraz z członkiem zarządu, chyba że statut województwa stanowi inaczej (art. 57 ust. 1 SamWojU).

Ponadto wojewódzkimi osobami prawnymi są także samorządowe jednostki organizacyjne, którym ustawy przyznają osobowość prawną oraz osoby prawne, które mogą być tworzone na podstawie odrębnych ustaw wyłącznie przez województwo.

JEDNOSTKI ORGANIZACYJNE NIEBĘDĄCE OSOBAMI PRAWNYMI, KTÓRYM USTAWA PRZYZNAJE ZDOLNOŚĆ PRAWNĄ

Pojęcie

Poza wymienionymi powyżej podmiotami prawa cywilnego w stosunkach cywilnoprawnych występują także jednostki organizacyjne, stanowiące pewne wyodrębnione i samodzielne struktury posiadające zdolność prawną, którym jednak żaden przepis nie przyznaje osobowości prawnej.

Stosownie do art. 331 KC do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio przepisy o osobach prawnych.

Zdolność prawna

Zdolność prawna przyznawana jest w dotychczasowych regulacjach zazwyczaj poprzez określenie „może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania".

Wyposażenie tych jednostek w zdolność prawną kwalifikuje je jako samodzielne podmioty praw i obowiązków – odrębne od osób (fizycznych lub prawnych) będących uczestnikami (członkami) takiej jednostki organizacyjnej.

Przykładowy katalog:

1) handlowe spółki osobowe,

2) spółki kapitałowe w organizacji,

3) wspólnoty mieszkaniowe.

Uwaga! Samodzielnej zdolności prawnej nie posiada natomiast spółka cywilna. Nie można zatem uznać jej za objętą unormowaniem art. 331 KC.

Odpowiedzialność za zobowiązania jednostki

Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostek, o których mowa powyżej, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą ich członkowie. Odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.

INNE PYTANIA Z TEGO ZAKRESU

Która z wymienionych jednostek organizacyjnych nie posiada zdolności prawnej?

A. wspólnota mieszkaniowa,

B. spółka jawna,

C. spółka cywilna.

Odp. C; art. 33 KC oraz art. 6 WłLokU

Państwowe osoby prawne za zobowiązania Skarbu Państwa:

A. ponoszą odpowiedzialność, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej,

B. nie ponoszą odpowiedzialności,

C. zawsze ponoszą odpowiedzialność.

Odp. B; art. 40 § 1 KC

Jeżeli osoba prawna nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do tego organów:

A. organ założycielski ustanawia dla niej kuratora,

B. sąd ustanawia dla niej kuratora,

C. sąd wskazuje dla niej pełnomocnika.

Odp. B; art. 42 § 1 KC

Kurator ustanowiony dla spółki akcyjnej niemającej organów:

A. powinien niezwłocznie powołać zarząd spółki,

B. może działać w zastępstwie zarządu spółki, podejmując czynności niecierpiące zwłoki,

C. powinien niezwłocznie zwołać walne zgromadzenie w celu powołania organów spółki lub podjąć czynności mające na celu jej likwidację.

Odp. C; art. 42 § 2 KC

Podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych, jest w stosunkach cywilnoprawnych:

A. Prokuratoria Generalna RP,

B. przedstawiciel właściwego miejscowo organu rządowej administracji zespolonej,

C. Skarb Państwa.

Odp. C; art. 34 KC

Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określa (określają):

A. statut osoby prawnej,

B. właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut,

C. tylko ustawa.

Odp. B; art. 35 KC

Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą:

A. jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej,

B. uchwalenia statutu,

C. ukonstytuowania jej władz.

Odp. A; art. 37 § 1 KC

Osoba prawna działa w sposób:

A. określony w Kodeksie cywilnym,

B. przewidziany w ustawie i opartym na nim statucie,

C. określony przez jej właściwe organy zgodnie z ustawą.

Odp. B; art. 38 KC

Zgodnie z Kodeksem cywilnym osobami prawnymi są:

A. Skarb Państwa i wszystkie jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje zdolność prawną,

B. Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną,

C. jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną, z wyłączeniem jednak Skarbu Państwa, chyba że przepisy szczególne przyznają mu zdolność prawną.

Odp. B; art. 33 KC

Z czego najlepiej się uczyć

- M. Stepaniuk, Aplikacja adwokacka, Aplikacja radcowska,

Aplikacja notarialna, Aplikacja komornicza, Aplikacja sędziowska i prokuratorska, wydania z 2020 r.

- A. Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Akty normatywne w pigułce, 11. wyd. 2020 r.,

- A. Heliosz, Aplikacja od ogółu do szczegółu. Ustawy dodatkowe na egzamin wstępny na aplikację komorniczą i notarialną, 6. wyd. 2020 r.,

- K. Czajkowska-Matosiuk, Aplikacje prawnicze w pytaniach i odpowiedziach, Tom 1 i 2, 14. wyd. 2020 r.

- Egzamin wstępny 2020, Teksty ustaw, Tom 1 i 2, 20., wyd. 2020 r.