a) ubezwłasnowolnione częściowo,
b) które nie ukończyły lat 13,
c) które nie ukończyły lat 18.
Zgodnie z art. 12 KC, nie mają zdolności do czynności prawnych osoby,
które nie ukończyły lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Rozróżnia się zdolność pełną oraz ograniczoną. Pełną zdolność do
czynności prawnych każda osoba nabywa z chwilą uzyskania pełnoletności.
Pełnoletnim jest każdy, kto ukończył lat 18. Przez zawarcie małżeństwa
małoletni uzyskuje pełnoletność. Nie traci jej w razie unieważnienia
małżeństwa (art. 10 KC). Sposób obliczenia wieku osoby fizycznej
reguluje art. 112 KC. Zgodnie z tym przepisem termin oznaczony w
tygodniach, miesiącach lub latach kończy się z upływem dnia, który nazwą
lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w
ostatnim miesiącu nie było – w ostatnim dniu tego miesiąca. Jednakże
przy obliczaniu wieku osoby fizycznej, termin upływa z początkiem
ostatniego dnia.
Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do
czynności prawnych, jest nieważna. Jednakże gdy osoba taka zawarła umowę
należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach
życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania,
chyba że pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do
czynności prawnych (art. 14 § 2 KC).
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy
ukończyli lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo (art. 15 KC).
Do ważności czynności, przez którą taka osoba zaciąga zobowiązanie lub
rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela
ustawowego. Ważność umowy, która została zawarta bez wymaganej zgody
przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego
przedstawiciela (art. 18 § 1 KC). Osoba ograniczona w zdolności do
czynności prawnych może sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej
zdolności (art. 18 § 2 KC) . Strona, która zawarła umowę z osobą z
ograniczoną zdolnością, nie może powoływać się na brak zgody jej
przedstawiciela – może jednak wyznaczyć mu odpowiedni termin do
potwierdzenia umowy. Staje się wolna po bezskutecznym upływie
wyznaczonego terminu (art. 18 § 3 KC).
Jeżeli osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych dokonała
sama jednostronnej czynności prawnej, do której ustawa wymaga zgody
przedstawiciela ustawowego, czynność jest nieważna. Są jednak pewne
kategorie swobodnych czynności.
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może bez zgody
przedstawiciela ustawowego: zawierać umowy należące do umów powszechnie
zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego;
rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów
inaczej postanowi; rozporządzać przedmiotami oddanymi jej przez
przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (w tym obszarze uzyskuje
pełną zdolność w zakresie czynności prawnych, które tych przedmiotów
dotyczą; wyjątek stanowią czynności, do których dokonania nie wystarcza
według ustawy zgoda przedstawiciela ustawowego); podpisać umowę o pracę
oraz dokonywać czynności prawnych, które jej dotyczą, jednakże gdy
stosunek pracy sprzeciwia się dobru tej osoby, przedstawiciel ustawowy
za zezwoleniem sądu opiekuńczego może stosunek pracy rozwiązać
Podstawa prawna: Artykuły 10–22 KC.
4. Kuratela dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo
Zgodnie z Kodeksem cywilnym dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się:
a) opiekę,
b) kuratelę,
c) zarządcę majątku.
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu
choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju
zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli
stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz
potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby
ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Sprawy o
ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które
rozpoznają je w trybie nieprocesowym w składzie 3 sędziów zawodowych. W
sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której
dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania –
sąd miejsca jej pobytu (art. 544 KPC). Warto zapamiętać, że zgodnie z
art. 545 § 1 KPC, wniosek o ubezwłasnowolnienie mogą zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
Krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą
zgłaszać tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed
dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o
ubezwłasnowolnienie (art. 545 § 3 KPC). W świetle orzecznictwa Sądu
Najwyższego wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć także osoba, która
ma być ubezwłasnowolniona.
W orzecznictwie nie budzi także wątpliwości, że uczestnik w sprawie o
ubezwłasnowolnienie, mimo ubezwłasnowolnienia i ustanowienia kuratora
do ochrony jego praw, ma zdolność do samodzielnego zaskarżenia
postanowienia o ubezwłasnowolnieniu bez udziału i zgody kuratora, a
nawet wbrew jego woli , może zatem także udzielić pełnomocnictwa do
zaskarżenia postanowienia o ubezwłasnowolnieniu .
Podstawa prawna: Artykuł 16 § 2 KC.
5. Miejsce zamieszkania
Miejscem zamieszkania osoby fizycznej w rozumieniu Kodeksu cywilnego jest:
a) lokal, w którym osoba ta jest zameldowana,
b) miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu,
c) miejscowość, w której osoba ta przebywa dłużej niż 6 miesięcy.
Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której
osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Można mieć tylko jedno
miejsce zamieszkania (art. 25 KC).
Miejscowość, w której osoba zainteresowana ma zamiar stale
zamieszkiwać, powinna stanowić centrum jej życiowej działalności. Na
prawną konstrukcję miejsca zamieszkania składają się dwa elementy:
przebywanie w sensie fizycznym w określonej miejscowości (corpus) oraz
wola, zamiar stałego pobytu (animus) . Oba te elementy muszą występować
łącznie. W art. 25 KC chodzi o miejscowość w sensie administracyjnym –
nie ma zatem znaczenia dokładny adres zamieszkania ani wykonanie
obowiązku meldunkowego. Miejscem zamieszkania dziecka pozostającego pod
władzą rodzicielską jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z
rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu
zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 26 § 1 KC).
Jeżeli władza rodzicielska przysługuje na równi obojgu rodzicom mającym
osobne miejsca zamieszkania, miejsce zamieszkania dziecka jest u tego z
rodziców, u którego dziecko stale przebywa. Jeżeli dziecko nie przebywa
stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd
opiekuńczy. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest
miejsce zamieszkania opiekuna (art. 27 KC).
Pojęciem miejsca zamieszkania prawo posługuje się w wielu przepisach. Tytułem przykładu można wskazać:
1) art. 454 § 1 KC ustanawiający posiłkową zasadę określania miejsca
spełnienia świadczenia; zgodnie z tym przepisem, jeżeli miejsce
spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości
zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w
chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę.
Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu
zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia
świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę
po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę
kosztów przesłania;
2) art. 467 pkt 1 KC dopuszczający możliwość złożenia przedmiotu
świadczenia do depozytu sądowego, jeżeli dłużnik nie zna miejsca
zamieszkania wierzyciela;
3) art. 27, art. 508 § 1, art. 569 § 1, art. 628 i n. KPC, regulujące
zagadnienie właściwości miejscowej sądów; jako przykład można wskazać
podstawowy przy właściwości sądów przepis art. 27 KPC statuujący zasadę
actor sequitur forum rei; zgodnie z jego brzmieniem, powództwo wytacza
się przed sąd I instancji, w którego okręgu pozwany ma miejsce
zamieszkania; miejsce zamieszkania określa się według przepisów Kodeksu
cywilnego;
4) art. 21 § 1 KPA – zgodnie z tym przepisem właściwość miejscową organu administracji publicznej ustala się:
w sprawach dotyczących nieruchomości – według miejsca jej położenia;
jeżeli nieruchomość położona jest na obszarze właściwości dwóch lub
więcej organów, orzekanie należy do organu, na którego obszarze znajduje
się większa część nieruchomości;
w sprawach dotyczących prowadzenia zakładu pracy – według miejsca, w którym zakład pracy jest, był lub ma być prowadzony;
w innych sprawach – według miejsca zamieszkania (siedziby) w kraju, a
w braku zamieszkania w kraju – według miejsca pobytu strony lub jednej
ze stron; jeżeli żadna ze stron nie ma w kraju zamieszkania (siedziby)
lub pobytu – według miejsca ostatniego ich zamieszkania (siedziby) lub
pobytu w kraju;
5) art. 3, art. 49 ust. 2, art. 51 ust. 2, art. 52, art. 54 ust. 2,
art. 57, art. 58, art. 60 ust. 2 ustawy z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne
międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792), posługujące się
łącznikiem miejsca zamieszkania dla wskazania prawa właściwego do
dokonania merytorycznej oceny wymienionych w tych przepisach spraw .
Podstawa prawna: Artykuły 25–27 KC.
6. Uznanie za zmarłego
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za
zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę
domniemanej śmierci zaginionego uważa się:
a) początek tego dnia,
b) południe tego dnia,
c) koniec tego dnia.
Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został
oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego
uważa się koniec tego dnia.
Uznanie za zmarłego to instytucja prawa cywilnego pozwalająca uznać
za zmarłą osobę, która zaginęła w niewyjaśnionych okolicznościach.
Dzięki uznaniu jest możliwe uporządkowanie spraw po zaginionej osobie
(dziedziczenie, swobodne dysponowanie majątkiem, ponowny ślub
pozostałego przy życiu małżonka itp.). Zaginiony może być uznany za
zmarłego, jeżeli upłynęło 10 lat od końca roku, w którym według
istniejących wiadomości jeszcze żył. Jednakże gdyby w chwili uznania za
zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wystarcza upływ 5 lat. Uznanie za
zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku, w którym zaginiony
ukończyłby 23 lata. Jeśli ktoś zaginął w czasie podróży powietrznej lub
morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym
szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie 6
miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo to zdarzenie.
Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy, bieg 6-miesięcznego terminu
rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał
przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie było takiego portu – z
upływem 2 lat od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość. Jeśli
osoba zaginęła w związku z innym bezpośrednim niebezpieczeństwem dla
życia, może ona być uznana za zmarłą po upływie roku od dnia, w którym
niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Zaginiony Upływ czasu
Każdy 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył.
Zaginiony, który w chwili uznania za zmarłego ukończyłby 70 lat 5 lat
od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości
jeszcze żył.
Dziecko i młody człowiek Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed
końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata.
Zaginiony w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z
katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym
zdarzeniem Po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa
albo inne szczególne zdarzenie. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy
statku lub okrętu, bieg terminu 6-miesięcznego rozpoczyna się z upływem
roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu
przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia − z upływem lat 2
od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.
Inne bezpośrednie niebezpieczeństwo Po upływie roku od dnia, w którym
niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.
Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o
uznaniu za zmarłego. Oznacza to, że uznanie jest tylko domniemaniem –
nie pozbawia zatem osoby uznanej za zmarłą podmiotowości prawnej. Jako
chwilę domniemanej śmierci sąd oznacza chwilę, która według okoliczności
jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych – pierwszy
dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.
Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie
niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. Wniosek o
uznanie za zmarłego można zgłosić nie wcześniej niż rok przed końcem
terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Gdy
jednak uznanie może nastąpić po upływie roku lub krótszego terminu od
zdarzenia, które uzasadnia prawdopodobieństwo śmierci zaginionego,
wniosek można zgłosić dopiero po upływie tego terminu. Wniosek, oprócz
danych koniecznych dla wniosku o wszczęcie postępowania, powinien
zawierać imię, nazwisko i wiek zaginionego, imiona jego rodziców oraz
nazwisko rodowe matki, a także ostatnie znane miejsce zamieszkania i
pobytu zaginionego.
Uznanie za zmarłego to nie stwierdzenie zgonu. To ostatnie znajduje
zastosowanie, gdy śmierć jest pewna, mimo że nie sporządzono aktu zgonu.
Podstawa prawna: Artykuł 31 § 3 KC.
7. Ułomne osoby prawne
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jednostkami organizacyjnymi, którym
ustawa przyznaje zdolność sądową, do których stosuje się odpowiednio
przepisy o osobach prawnych są:
a) spółki cywilne,
b) spółki jawne,
c) spółdzielnie.
Ogólne przepisy wymieniają tylko dwa rodzaje podmiotów stosunków
cywilnoprawnych: osoby fizyczne i osoby prawne (art. 1 KC). Jednakże w
polskim prawie funkcjonują także podmioty, które nie są ani osobami
fizycznymi, ani osobami prawnymi (tzw. ułomne osoby prawne). Do tej
kategorii należą np. spółki osobowe uregulowane w Kodeksie spółek
handlowych (m.in. spółka jawna , spółka partnerska, spółka komandytowa,
spółka komandytowo-akcyjna). Innym przykładem takich podmiotów jest
wspólnota mieszkaniowa i spółki kapitałowe w organizacji . Zgodnie z
art. 331 KC, do jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi,
którym ustawa przyznaje zdolność prawną, stosuje się odpowiednio
przepisy o osobach prawnych. Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej,
za zobowiązania jednostki odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej
członkowie; odpowiedzialność ta powstaje z chwilą, gdy jednostka
organizacyjna stała się niewypłacalna.
Podstawa prawna: Artykuł 33 KC.
8. Odpowiedzialność Skarbu Państwa
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, Skarb Państwa:
a) ponosi odpowiedzialność za zobowiązania państwowych osób prawnych,
b) nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych,
c) ponosi solidarną odpowiedzialność z państwowymi osobami prawnymi.
Pytanie oparte jest na treści art. 40 § 1 KC, zgodnie z którym Skarb
Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób
prawnych, chyba że przepis odrębny stanowi inaczej. Państwowe osoby
prawne nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania Skarbu Państwa.
W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw,
określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu
Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za
zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej
osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według
stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty (art. 40 § 2
KC). Warto zapamiętać, że przepisami odrębnymi wskazanymi w art. 40 § 1
KC są m.in.:
art. 61 ustawy z 15.04.2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz.U. z
2020 r. poz. 295 ze zm.), zgodnie z którym zobowiązania i należności
samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej po jego likwidacji
stają się zobowiązaniami i należnościami Skarbu Państwa albo uczelni
medycznej, albo właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Przepis
zdania pierwszego stosuje się odpowiednio do mienia;
art. 5 ustawy z 9.11.1990 r. o przejęciu majątku byłej Polskiej
Zjednoczonej Partii Robotniczej (Dz.U. z 1991 r. Nr 16, poz. 72 ze zm.),
zgodnie z którym Skarb Państwa przejmuje odpowiedzialność za
zobowiązania obciążające nieruchomości lub ruchomości PZPR do wysokości
ich wartości;
w licznych szczegółowych wypadkach odpowiedzialność Skarbu Państwa
przewiduje ustawa z 8.05.1997 r. o poręczeniach i gwarancjach
udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne (t.j. Dz.U. z
2020 r. poz. 122 ze zm.).
Podstawa prawna: Artykuł 40 § 1 KC.
9. Kurator osoby prawnej
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, jeżeli osoba prawna nie może być
reprezentowana lub prowadzić swoich spraw ze względu na brak organu albo
brak w składzie organu uprawnionego do jej reprezentowania, sąd:
a) otwiera postępowanie likwidacyjne i ustanawia likwidatora,
b) ustanawia dla niej kuratora, który podlega nadzorowi sądu, który go ustanowił,
c) ma obowiązek zawiadomić założyciela lub organ założycielski.
Jeżeli osoba prawna nie może być reprezentowana lub prowadzić swoich
spraw ze względu na brak organu albo brak w składzie organu uprawnionego
do jej reprezentowania, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator
podlega nadzorowi sądu, który go ustanowił. Do czasu powołania albo
uzupełnienia składu organu albo ustanowienia likwidatora kurator
reprezentuje osobę prawną oraz prowadzi jej sprawy w granicach
określonych w zaświadczeniu sądu (art. 42 § 1 i 2 KC). Kurator
niezwłocznie podejmuje czynności zmierzające do powołania albo
uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do jej
reprezentowania, a w razie potrzeby do jej likwidacji (art. 42 § 3 KC).
Zgodnie z art. 42 § 4 KC pod rygorem nieważności kurator jest obowiązany uzyskać zezwolenie sądu rejestrowego na:
nabycie i zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części oraz
na dokonanie czynności prawnej, na podstawie której następuje oddanie
przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części do czasowego
korzystania;
nabycie i zbycie oraz obciążanie nieruchomości, użytkowania wieczystego lub udziału w nieruchomości.
Kuratora ustanawia się na okres nieprzekraczający roku. W szczególnie
uzasadnionych przypadkach można przedłużać ustanowienie kuratora na
czas oznaczony, jeżeli czynności kuratora, o których mowa w art. 42 § 3
KC, nie mogły zostać zakończone przed upływem okresu, na który został
ustanowiony. Jeżeli czynności podjęte przez kuratora nie doprowadziły do
powołania lub uzupełnienia składu organu osoby prawnej uprawnionego do
jej reprezentowania albo jej likwidacji, występuje on niezwłocznie z
wnioskiem do sądu rejestrowego o rozwiązanie osoby prawnej. Nie narusza
to uprawnień kuratora do wystąpienia z żądaniem rozwiązania osoby
prawnej na podstawie odrębnych przepisów (art. 421 § 1 i 2 KC)
Warto zapamiętać, że kuratora w tym trybie powołuje sąd rejestrowy.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 13.03.2015 r. (III CZP 4/15,
Legalis Nr 1187025): kuratora dla osoby prawnej, po kolejnej nowelizacji
Kodeksu postępowania cywilnego, począwszy od 19.4.2010 r. ustanawia na
wniosek lub z urzędu sąd rejestrowy, w którego okręgu osoba ta ma lub
miała ostatnią siedzibę (art. 603 § 1 i 2 KPC). W kwestiach
nieunormowanych w art. 599–605 KPC, do spraw z zakresu kurateli stosuje
się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu w
sprawach z zakresu opieki (art. 605 KPC).
Kurator ma prawo do wynagrodzenia za swoją działalność oraz do zwrotu
uzasadnionych wydatków, które poniósł w związku ze swoimi czynnościami.
Koszty działania kuratora obciążają tymczasowo:
wnioskodawcę – odpowiednio do zakresu spraw wskazanych we wniosku;
Skarb Państwa – w pozostałym zakresie.
Wynagrodzenie kuratora obowiązanego do rozliczenia podatku od towarów
i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną
zgodnie z obowiązującą stawką tego podatku.
Przyznając postanowieniem koszty kuratorowi, sąd rejestrowy orzeka
jednocześnie o obowiązku zwrotu kosztów poniesionych tymczasowo przez
wnioskodawcę lub Skarb Państwa solidarnie od osoby prawnej, dla której
kurator został ustanowiony, oraz osób obowiązanych do powołania organu
uprawnionego do reprezentacji. Osoby te nie ponoszą jednak kosztów
działania kuratora, jeżeli podjęły, z zachowaniem należytej staranności,
czynności zmierzające do powołania lub wyboru organu uprawnionego do
reprezentowania podmiotu.
Sąd rejestrowy może postanowieniem przyznawać kuratorowi zaliczki na
wydatki w miarę dokonywanych czynności (art. 6034 § 1–5 KPC).
Podstawa prawna: Artykuł 42 KC.
10. Ochrona nazwy i firmy spółki
Zgodnie z Kodeksem cywilnym firma osoby prawnej:
a) nie może być zbyta,
b) może być zbyta w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym,
c) może być zbyta w dowolnej formie i każdej osobie.
Przedsiębiorca działa w obrocie pod firmą . Ustawodawca wyraźnie
zastrzegł de lege lata niezbywalność firmy przedsiębiorcy, traktując ją
jako dobro osobiste, analogicznie do nazwiska osoby fizycznej. Wynika to
z oderwania firmy od przedsiębiorstwa (w znaczeniu przedmiotowym i
funkcjonalnym) i ścisłego związania jej z osobą przedsiębiorcy. Nie
można zatem zbywać firmy w drodze rozporządzenia przedsiębiorcy – ani
poprzez rozporządzenie dotyczące odrębnie samej firmy, ani poprzez
rozporządzenie dokonywane przy okazji zbywania przedsiębiorstwa.
Według zasad argumentacji a maiori ad minus należy stwierdzić, że
niedopuszczalne jest również obciążenie firmy na rzecz innej osoby.
Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym
działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono
bezprawne. Działaniem bezprawnym jest działanie sprzeczne z normami
prawa lub zasadami współżycia społecznego, a bezprawność wyłącza
działanie mające oparcie w przepisach prawa, zgodne z zasadami
współżycia społecznego, działanie za zgodą pokrzywdzonego oraz w
wykonywaniu prawa podmiotowego. W razie dokonanego naruszenia,
przedsiębiorca może także żądać usunięcia jego skutków, złożenia
oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, naprawienia
na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej
przez osobę, która dopuściła się naruszenia (art. 4310 KC). Wskazany
przepis mówi o zagrożeniu cudzym działaniem. Po pierwsze, nie musi dojść
do naruszenia, aby przedsiębiorca mógł wystąpić na drogę sądową.
Wystarczy zagrożenie, a zatem sytuacja, w której przedsiębiorca powziął
informację, że np. inny przedsiębiorca zamierza zarejestrować
działalność pod bardzo podobnie brzmiącą firmą.
Firma jest też chroniona przez przepisy ogólne dotyczące dóbr
osobistych. Zgodnie z tymi regulacjami (art. 23–24 KC), dobra osobiste
człowieka, jak w szczególności: zdrowie, wolność, cześć, swoboda
sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji,
nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i
racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od
ochrony przewidzianej w innych przepisach. Oczywiście w przypadku
przedsiębiorstw zinstytucjonalizowanych, siłą rzeczy jest możliwe
naruszenie tylko niektórych z tych dóbr. Wynika to zresztą wprost z art.
43 KC, zgodnie z którym przepisy o ochronie dóbr osobistych osób
fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych.
Ochrona prawa do firmy przysługuje niezależnie od tego, czy
przedsiębiorca używa swojej firmy w stosunkach obrotu (np. wówczas, gdy
zaniechał prowadzenia działalności, ale firma nadal pozostaje wpisana w
rejestrze). Prawo do firmy wygasa zawsze z chwilą ustania bytu prawnego
przedsiębiorcy. Może to być zakończenie działalności przez osobę
fizyczną, połączone z wykreśleniem z ewidencji lub wykreśleniem spółki z
KRS. Warto podkreślić, że firma jest dobrem osobistym przedsiębiorcy i
jako taka podlega ochronie. Dobro to powstaje z chwilą przyjęcia przez
przedsiębiorcę danej firmy, niezależnie od tego, czy sam przedsiębiorca i
jego firma zostają uwidocznieni w odpowiednim rejestrze. Ochrona prawa
do firmy przysługuje też niezależnie od tego, czy przedsiębiorca używa
firmy w obrocie (np. wówczas, gdy zaniechał prowadzenia działalności,
ale firma nadal pozostaje wpisana w rejestrze). Naruszenie prawa do
firmy najczęściej polega na zawłaszczeniu cudzej firmy poprzez używanie
jej przez innego przedsiębiorcę w celu wykorzystania renomy tej firmy.
Przykładowo można wskazać oznaczenie cudzą firmą wyrobów swojego
przedsiębiorstwa czy też zarejestrowanie na swoją rzecz części cudzej
nazwy, jeżeli ta część ma charakter wyróżniający. Źródłem naruszeń prawa
do firmy może być reklama, jeśli wykorzystuje bezprawnie cudze
oznaczenie, gdy istnieje niebezpieczeństwo, że oznaczenie jednego
przedsiębiorcy może wprowadzić w błąd w obrocie gospodarczym i wreszcie
wówczas, gdy godzi w dobre imię
czy renomę przedsiębiorcy poprzez posłużenie się jego firmą.
Naruszenie firmy może wiązać się z nieuprawnionym zawłaszczeniem jej w
całości, jak i tylko jej części, jeżeli część ta spełnia w sposób
wystarczający funkcję indywidualizującą przedsiębiorcę, dlatego że
tworzące część nazwy oznaczenie ma samo w sobie dostateczną moc
dystynktywną (wyr. SN z 28.10.1998 r., II CKN 25/98, Legalis Nr 43088).
Przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobra osobistego, decydujące
znaczenie ma nie subiektywne odczucie osoby, jej indywidualne wartości
uczuć i stanu psychicznego, ale to, jaką reakcję wywołuje naruszenie w
społeczeństwie (zob. wyr. SN z 26.10.2001 r., V CKN 195/01, Legalis Nr
52691).
Podstawa prawna: Artykuł 439 § 1 KC.
Streszczenie pochodzi z publikacji A. Malinowskiego i G.
Dąbrowskiego pt. Egzaminy wstępne na aplikacje prawnicze. Testy,
komentarze, seria: Aplikacje Prawnicze, Warszawa 2021
