Przedawnienie roszczeń z umowy ubezpieczenia

Zgodnie z art. 819 kodeksu cywilnego roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech (§ 1); w wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania (§ 3); bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela przerywa się także poprzez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub poprzez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem; bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia (§ 4).

Czytaj także: Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody

Co powinno być oczywiste, instytucja przedawnienia odnosi się do przedawnienia „roszczeń" (zob. także art. 117 i nast. k.c.). Roszczeniem z kolei jest prawnie gwarantowana możliwość żądania od określonej osoby oznaczonego działania (wyrok SN z 12 grudnia 2001 r., sygn. akt III CKN 28/01, LEX nr 358775). Ujmując rzecz inaczej, roszczenie w znaczeniu materialnym stanowi prawo podmiotowe, którego treścią pozostaje możliwość domagania się od określonej osoby określonego zachowania, natomiast w znaczeniu procesowym roszczenie stanowi wyodrębnione konstrukcyjnie żądanie (art. 187 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego), które z jednej strony agreguje wskazane powyżej znaczenie materialne, a z drugiej stanowi wyraz wyraźnej woli powoda uzyskania sądowej ochrony i realizacji przysługującego mu prawa w przedstawionej pod osąd podstawie faktycznej (art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c., wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 31 maja 2016 r., sygn. akt I ACa 1132/15, Portal Orzeczeń Sądów Powszechnych http://orzeczenia.ms.gov.pl/). Przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie procesowe, na które składa się treść żądania (np. o zapłatę określonej kwoty) oraz okoliczności faktyczne uzasadniające żądanie (podstawa faktyczna żądania); tak określone roszczenie procesowe formułuje powód w pozwie (art. 187 § 1 k.p.c.) i decyduje ono o rodzaju sprawy (postanowienie SN z 2 października 2014 r., sygn. akt IV CSK 71/14, orzecznictwo SN dostępne na www.sn.pl poza wyraźnie wskazanymi innymi źródłami). Kognicja sądu jest wyznaczona treścią pozwu (żądaniem i okolicznościami faktycznymi stanowiącymi jej podłoże), a także przytoczeniami faktycznymi i dowodami przedstawionymi w toku postępowania zgodnie z obowiązującym modelem koncentracji materiału procesowego; nie tylko samo sformułowanie roszczenia określa istotę roszczenia, ale również sposób określenia jego faktycznych podstaw i istoty żądania (postanowienie SN z 1 marca 2017 r., sygn. akt IV CZ 125/16, wyrok SN z 13 września 2017 r., sygn. akt I PK 264/16). Zakaz orzekania ponad żądanie, będący przejawem zasad dyspozycyjności i kontradyktoryjności, oznacza, że o treści wyroku zarówno w wymiarze pozytywnym, jak i negatywnym decyduje żądanie strony (wyrok SN z 25 czerwca 2015 r., sygn. akt V CSK 612/14). Decydujący dla oceny przedawnienia jest zatem charakter zgłoszonego przez stronę roszczenia.

Przedawnienie roszczeń z umowy ubezpieczenia było przedmiotem licznych wypowiedzi judykatury.

Odnosząc się do charakteru tych przepisów, Sąd Najwyższy zauważył, że zgodnie z art. 807 § 1 k.c. przepisy kodeksu cywilnego regulujące umowę ubezpieczenia mają charakter iuris cogentis, chyba że same stanowią w sposób wyraźny inaczej. Strony umowy ubezpieczenia mają w granicach wynikających z art. 3531 k.c. swobodę kształtowania tylko tych praw i obowiązków, których nie regulują bezwzględnie obowiązujące przepisy k.c. Normy k.c. dotyczące przedawnienia roszczeń z umowy ubezpieczenia zawarte w art. 819 k.c. nie przewidują żadnych możliwości odmiennego porozumienia stron i jako bezwzględnie obowiązujące nie mogą być przedmiotem negocjacji także na korzyść ubezpieczającego (wyrok SN z 3 marca 2006 r., sygn. akt II CSK 123/05).

Omawiając art. 819 § 1 k.c., SN doszedł do wniosku, że dotyczy on nie tylko tych roszczeń z umowy ubezpieczenia, które przysługują przeciwko zakładowi ubezpieczeń, lecz wszelkich roszczeń z umowy ubezpieczenia, więc za roszczenie z umowy ubezpieczenia w rozumieniu art. 819 § 1 k.c. musi być uznane także roszczenie zwrotne zakładu ubezpieczeń przeciwko kierującemu pojazdem. Terminy określone w art. 118 k.c. mają charakter ogólnych terminów przedawnienia. Ich zastosowanie względem roszczenia zwrotnego wyłącza obejmujący również to roszczenie art. 819 § 1 k.c. jako przepis szczególny wobec art. 118 k.c. (wyrok SN z 18 listopada 2005 r., sygn. akt IV CK 203/05, zob. jednak np. uchwały SN z 16 listopada 2012 r., sygn. akt III CZP 61/12, i z 10 listopada 2005 r., sygn. akt III CZP 83/05).

W orzecznictwie podjęto się też wykładni art. 819 § 4 k.c., wskazując, że usytuowanie tego przepisu, określającego szczególną przyczynę przerwy biegu przedawnienia roszczenia kierowanego do zakładu ubezpieczeń, po kompleksie przepisów normujących termin przedawnienia takich roszczeń wskazuje na to, iż zawarte w nim postanowienie odnosi się do biegu wszystkich terminów określonych w tym przepisie, a nie tylko do terminu ogólnego z art. 819 § 1 k.c. (wyrok SN z 8 marca 2012 r., sygn. akt V CSK 165/11). Stanowisko to zostało podzielone w kolejnym z rozstrzygnięć, w którym stwierdzono też, że istnienie podstaw do stosowania art. 819 § 4 k.c. do wszystkich roszczeń określonych w art. 819 k.c. Sąd Najwyższy przyjął już wcześniej (powołując się m. in. na wyroki SN z 9 sierpnia 2005 r., sygn. akt IV CK 157/05, z 21 maja 2009 r., sygn. akt V CSK 444/08, z 15 października 2009 r., sygn. akt I CSK 59/09, z 13 czerwca 2013 r., sygn. akt IV CSK 662/12, z 20 listopada 2014 r., sygn. akt V CSK 5/14). Za tym poglądem przemawia też wykładnia literalna i celowościowa. Przepis art. 819 w § 1 k.c. określa termin przedawnienia roszczeń z umowy ubezpieczenia, w § 3 termin przedawnienia roszczenia poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, a przepis w § 4, sformułowany ogólnie, dotyczy przerwy biegu przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela bez żadnych wyłączeń i wskazuje dzień rozpoczęcia biegu przedawnienia na nowo. Przerwa biegu przedawnienia dotyczy wszelkich określonych w tym przepisie roszczeń kierowanych do ubezpieczyciela, a nie tylko roszczeń wynikających z umowy ubezpieczenia. Natomiast celowość kryje się w ochronie słabszej strony tej relacji prawnej, pokrzywdzonej zdarzeniem spowodowanym przez sprawcę objętego ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej (wyrok SN z 6 października 2017 r., sygn. akt V CSK 685/16). Orzekając na podstawie art. 819 § 4 zdanie 2 k.c., SN uznał, że oświadczenie ubezpieczyciela nie nosi waloru oświadczenia kończącego postępowanie likwidacyjne, jeśli nie ma ono charakteru definitywnego. Dopóki postępowanie likwidacyjne nie skończy się definitywnie, dopóty to oświadczenie ubezpieczyciela nie nosi waloru oświadczenia kończącego to postępowanie, a zatem wywołującego skutek prawny w postaci rozpoczęcia na nowo biegu przedawnienia (wyroki SN z 20 listopada 2014 r., sygn. akt V CSK 5/14, i z 16 listopada 2017 r., sygn. akt V CSK 31/17).

Istotne z punktu widzenia kolejnych orzeczeń SN okazują się poczynione wyżej wywody na temat pojęcia roszczenia. Otóż przyjęto, że w umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym roszczenie o wypłatę wartości wykupu ubezpieczenia niestanowiącej kosztów udzielonej ochrony ubezpieczonej przedawnia się w terminie określonym w art. 118 k.c. (uchwały SN z 10 sierpnia 2018 r., sygn. akt III CZP 13/18, z 10 sierpnia 2018 r., sygn. akt III CZP 20/18, z 10 sierpnia 2018 r., sygn. akt III CZP 22/18, z 7 grudnia 2018 r., sygn. akt III CZP 61/18, oraz postanowienie SN z 30 stycznia 2019 r., sygn. akt III CZP 70/18).

Finanse w Firmie Wierzytelności Orzecznictwo Sądów i Trybunałów Ubezpieczenia i Odszkodowania

Pozostało 91% artykułu