Kto może wykorzystać herb miasta i w jakim celu

Herb czy logo identyfikują daną jednostkę samorządu terytorialnego. Dlatego przedsiębiorcy, chcąc podkreślić przynależność określonych produktów do konkretnego terytorium, bardzo często wykorzystują takie symbole w materiałach reklamowych, mając na celu osiągnięcie zysku.

Tymczasem zasady korzystania z symboli jednostek samorządu terytorialnego nie są w sposób zupełny uregulowane. Brak zamkniętego katalogu kryteriów i zasad wydawania zezwoleń na używanie herbów do celów komercyjnych może wynikać z tego, że katalog taki stanowiłby ograniczenie jednostek samorządu terytorialnego w zakresie rozstrzygania o identyfikujących je znakach i symbolach. Nie oznacza to jednak, że symboli jednostek samorządu terytorialnego można używać w celach komercyjnych w sposób dowolny.

Kompetencje do podejmowania uchwał

Orzecznictwo sądów nie jest zgodne co do kompetencji gminy w zakresie określania zasad i warunków używania zarówno herbu, jak i flagi, w tym ich komercyjnego wykorzystania.

W orzeczeniu Naczelnego Sądu Administracyjnego z 23 stycznia 1997 r. (SA/RZ 1529/96), które odnosi się do flagi jako symbolu gminy, sąd stwierdził nieważność uchwały rady miasta w sprawie przyjęcia, postaci i wykorzystania flagi. W skardze na ww. uchwałę wskazano, że w sprawie ustanawiania przez gminy flagi brak jest podstaw zarówno w ustawie samorządowej, jak i w innych przepisach prawa. W zakreślonych przez ustawę samorządową granicach urzędowego sankcjonowania tradycji lokalnych mieści się m.in. prawo do podejmowania uchwał w sprawie herbu gminy (art. 18 ust. 2 pkt 13), ale nie ma podstaw do przyjmowania przez gminy flagi. Skoro ustawodawca unormował kwestię urzędowego symbolu gminy poprzez wprowadzenie możliwości posiadania przez nie własnego herbu, to taką materię należy uznać za prawnie uregulowaną. Nie ma podstaw prawnych do podejmowania przez gminy uchwał w sprawie ustanowienia flagi (w tym także jej wykorzystania), nawet jeżeli jest ona ugruntowana w lokalnej tradycji.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 19 maja 2008 r. (III SA/Kr 49/08) wskazał, że gmina może podejmować różne uchwały związane z herbem na mocy art. 18 ust. 2 pkt 13 ustawy o samorządzie gminnym. Przepis ten przyznał radzie gminy prawo do podejmowania uchwał „w sprawach herbu".

Sąd, odnosząc się do pojęcia „sprawy", sięgnął do wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 5 grudnia 2006 r. (sygn. akt III SA/Wr 383/06), który pojęcie „sprawy" rozumiał nie tylko jako nadanie nazwy, ale również określanie zasad jej nadawania. Z tych względów Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 19 maja 2008 r. (III SA/Kr 49/08) przyjął, że rada gminy miała prawo określić zasady i warunki używania herbu, ponieważ jest to niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania ustanowionego herbu.

Odmienne stanowisko przyjął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 24 marca 2009 r. (sygn. akt II OSK 1453/08). Sąd stwierdził, że artykuł 18 ust. 2 pkt 13 ustawy o samorządzie gminnym nie daje radzie miasta uprawnień do podejmowania uchwał we wszystkich sprawach związanych z herbem, a jedynie w sprawie jego ustanowienia.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 2 kwietnia 2009 r. (III SA/Kr 786/08) także odniósł się do charakteru prawnego uchwał oraz kompetencji rady gminy w sprawie zasad używania herbu i flagi. Sąd ten wskazał, że uchwała rady gminy w sprawie zasad używania herbu i flagi stanowi akt prawa miejscowego. Ma ona bowiem charakter normatywny, abstrakcyjny, generalny i zewnętrzny. Co więcej, zdaniem sądu rada gminy jest uprawniona do określenia zasad oraz warunków używania herbu i flagi gminy, gdyż jest to konieczne dla prawidłowego funkcjonowania ustanowionego herbu i flagi. Należy zatem uznać, że kompetencja do podjęcia uchwały w sprawie zasad używania herbu mieści się w szerszej kompetencji do jego ustanawiania.

Sad podzielił zatem w tym względzie podgląd wyrażany już uprzednio w orzecznictwie, że istnieje podstawa prawna do podejmowania przez radę gminy uchwał w tego rodzaju sprawach (por. wyrok WSA w Krakowie z 19 maja 2008 r., III SA/Kr 49/08). Jest to zresztą powszechna praktyka, gdyż wiele jednostek samorządu terytorialnego uregulowało w uchwałach zasady korzystania z ich herbów i flag, co zostało szczegółowo omówione poniżej.

Konieczność zgody i opłata

Wiele jednostek samorządu terytorialnego uregulowało zasady korzystania ze swoich herbów w uchwałach.

Przykład

W stolicy przyjęto, że: „Herbem m.st. Warszawy jest wizerunek syreny (...). W materiałach promocyjnych nie wolno używać herbu bez szczególnego uzasadnienia. W komunikacji reklamowej zewnętrznej herb występuje wyłącznie w formie identyfikatora herbowego. Wyrażenie zgody na użycie herbu należy do kompetencji Prezydenta m.st. Warszawy, po zasięgnięciu opinii Rady m.st. Warszawy. Wniosek z prośbą dotyczącą użycia herbu należy skierować do Gabinetu Prezydenta m.st. Warszawy".

Przykład

W Krakowie jednostka chcąca uzyskać pozwolenie na użycie herbu miasta jest zobligowana do złożenia wniosku o wyrażenie zgody na używanie herbu miasta wraz z niezbędnymi załącznikami w Urzędzie Miasta na minimum 30 dni przed planowanym terminem przedsięwzięcia. Wniosek powinien zawierać następujące informacje: 1) program przedsięwzięcia, 2) krótką charakterystykę wnioskodawcy (data rozpoczęcia działalności, zakres działania, dotychczasowe osiągnięcia itd.), 3) kontakt z osobą reprezentującą wnioskodawcę: elektroniczny, telefoniczny, adres, 4) projekt związany z wykorzystaniem herbu.

Już choćby tylko z powyższych dwóch praktyk wynika, że w celu użycia np. herbu w celach komercyjnych należy uzyskać zgodę właściwej jednostki samorządu terytorialnego. Herb miasta stanowi bowiem jego dobro osobiste, którego naruszenie, np. użycie w sposób ośmieszający, może skutkować odpowiedzialnością cywilną. Miasto może wówczas wystąpić z roszczeniem o zaniechanie wykorzystania herbu, usunięcia skutków jego bezprawnego wykorzystania, a nawet z roszczeniem o odszkodowanie.

W praktykach niektórych miast w sytuacji, gdy osoba wykorzystuje wizerunek herbu miasta bez stosownej zgody, w pierwszej kolejności wzywana jest do zaprzestania takich praktyk. Jednocześnie pouczana jest o obowiązku złożenia stosownego wniosku o wyrażenie zgody na używanie herbu. Decyzję w tej sprawie każdorazowo podejmuje rada miasta, podejmując stosowną uchwałę. W skrajnych przypadkach korzystania z herbu bez zezwolenia sprawa może zostać skierowana na drogę sądową.

Nawet jeśli jednostka samorządu terytorialnego nie posiada uregulowania w zakresie komercyjnego wykorzystania jej symboli, warto wystąpić do niej z wnioskiem o zgodę na ich wykorzystanie w określony sposób celem uniknięcia ewentualnych wątpliwości co do zgodnego z prawem komercyjnego ich wykorzystania. Każda jednostka ustala bowiem własne zasady wykorzystania swoich symboli i obowiązują one jedynie na ich terenie.

Nie wolno więc używać symboli, w tym m.in. herbu, w celach komercyjnych w sposób, który mógłby naruszać np. dobre imię miasta. Zgoda na jego komercyjne wykorzystanie powinna być udzielona z uwzględnieniem słusznego interesu jednostki. Ponadto powinna precyzować (by uniknąć jakichkolwiek wątpliwości) sposób i cel wykorzystania wizerunku herbu.

Pamiętaj

Symbole miasta powinny być wykorzystywane w sposób zapewniający im należyte cześć i szacunek. W celu wydania zgody na ich wykorzystanie gmina może zażądać przedstawienia wizualizacji projektu, informacji o miejscach sprzedaży produktów, na których będzie umieszczony herb, oraz przesłania kilku tych przedmiotów na użytek gminy.

Opłata za wykorzystanie

Niektóre miasta zastrzegają obok konieczności uzyskania zgody na komercyjne wykorzystanie herbu także konieczność uiszczenia opłaty.

Przykład

Opłata w wysokości 10 proc. od przewidywanego zysku ze sprzedaży produktu, którego dotyczy wniosek, została przewidziana w zarządzeniu burmistrza miasta Zakopane nr 60/2011 z 22 marca 2011 r. w sprawie zasad używania oraz trybu zawarcia umowy o używanie herbu miasta Zakopane w celach komercyjnych.

Traktując jednak używanie symboli miasta, tj. herbu czy też flagi bądź logo, jako jednej z form promocji miasta, można przyjąć zasadę bezpłatnego wykorzystania ich wizerunku. Zdarza się również, że choć gmina oficjalnie nie przewiduje pobierania opłat za wydanie zgody na użycie herbu, to tego typu żądanie może się zdarzyć, co należy potraktować jako formę zapłaty za udzielenie zgody, czego z kolei nie przewiduje uchwała gminy.

podstawa prawna: Ustawa z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym tekst jedn. DzU z 2013 r., nr 594

podstawa prawna: ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny tekst jedn. DzU z 2014 r., poz. 121

podstawa prawna: ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych tekst jedn. DzU z 2006 r., nr 90, poz. 631

Komentarz

Justyna Wilczyńska -Baraniak, adwokat w DLA Piper