Marcin Wojewódka: Masz oszczędności, to je pokaż

Przepisy w Polsce nakładają na pewne kategorie osób piastujących funkcje publiczne obowiązek składania okresowych oświadczeń majątkowych. Dotyczy to między innym posłów, senatorów, sędziów, prezydentów miast czy wójtów oraz wielu innych osób. Sam obowiązek składania oświadczeń, termin ich składania, a także sankcje za brak lub nierzetelne złożenie oświadczenia majątkowego są w większości przypadków łatwe i znane, ale inaczej ma się rzecz z zakresem przedmiotowym oświadczeń. Na tym tle dosyć często pojawiają się wątpliwości. W ostatnim czasie w debacie publicznej był poruszany obowiązek ujawnienia w oświadczeniu majątkowym aktywów emerytalnych czy długoterminowych posiadanych przez daną osobę. Chodzi tu przede wszystkim o produkty kryjące się pod nazwami PPE, PPK, IKE oraz IKZE. Warto więc przyjrzeć się tej kwestii.

Podstawa prawna i krąg zobowiązanych

Przepis art. 10 ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne nakłada na określone osoby wskazane w przepisach ustawy obowiązek składania oświadczenia o swoim stanie majątkowym. To oświadczenie powinno w szczególności zawierać informacje o posiadanych zasobach pieniężnych, nieruchomościach, udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego.

Krąg osób zobowiązanych do składania oświadczeń majątkowych określa co do zasady art. 2 wskazanej ustawy. Zawiera katalog takich osób. Są to między innymi: pracownicy urzędów państwowych zajmujący kierownicze stanowiska, tacy jak dyrektorzy generalni, dyrektorzy departamentów, wójtowie, burmistrzowie, prezydenci miast, ich zastępcy, a także skarbnicy, sekretarze oraz osoby zarządzające gminnymi osobami prawnymi oraz inne osoby wydające decyzje administracyjne w imieniu wójta (burmistrza czy prezydenta miasta), członkowie zarządów różnego szczebla samorządów.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Sędzia TK o utajnieniu oświadczeń majątkowych: "dopaść, osaczyć, zaszczuć"

W opublikowanym na stronie internetowej Trybunału Konstytucyjnego oświadczeniu sędzia Jarosław Wyrembak stwierdził, że sprawa utajnionych oświadczeń majątkowych Prezes TK i kilku sędziów to atak, któremu towarzyszy "targ interesów partyjnych".

Oświadczenia majątkowe muszą składać także pracownicy agencji państwowych zajmujący stanowiska: prezesa, wiceprezesa, dyrektora zespołu, dyrektora oddziału terenowego i jego zastępcy – lub stanowiska równorzędne. Obowiązek ten mają również osoby pełniące funkcje w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa oraz spółkach, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 proc. kapitału zakładowego lub 50 proc. akcji i pełnią funkcje: prezesa, wiceprezesa i członka zarządu. Obowiązek skłądania oświadczeń dotyczy również innych osób pełniących funkcje publiczne, jeżeli ustawa szczególna tak stanowi.

Obowiązek złożenia oświadczenia mają więc posłowie i senatorowie, sędziowie, prokuratorowie oraz funkcjonariusze różnych służb.

Katalog zobowiązanych jest dosyć szeroki i każdą wątpliwość powinno się szczegółowo zweryfikować. Swoistą ciekawostką jest, że prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych – posiadający możliwość samodzielnego przyznawania emerytur specjalnych – nie jest objęty obowiązkiem składania owych oświadczeń.

Zakres przedmiotowy

Ustawodawca nakłada obowiązek ujawnienia w oświadczeniu między innymi informacji o posiadanych zasobach pieniężnych, a także udziałach i akcjach w spółkach prawa handlowego.

Natomiast literalnie przedmiotem oświadczenia jest „majątek odrębny” oraz majątek objęty „małżeńską wspólnością majątkową” osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia. Obecnie przez terminy te należy rozumieć „majątek osobisty” oraz „majątek wspólny”, wobec zmiany wprowadzonej (od 20 stycznia 2005 r.) mocą ustawy z 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw.

Przedmiotem oświadczenia majątkowego nie jest natomiast objęty osobisty majątek małżonka osoby zobowiązanej do złożenia oświadczenia, ani też majątek innych członków jego rodziny (dzieci, rodzeństwa) ani majątek konkubenta.

Praktyka ostatnich lat wskazuje, że osoby pełniące funkcje publiczne dosyć dobrze znają i stosują obowiązujące przepisy. Celem składania oświadczenia o stanie majątkowym jest walka z korupcją, dlatego oświadczenia powinny odzwierciedlać prawdziwą sytuację majątkową osoby zobowiązanej. Powinny informować rzetelnie nie tylko o aktywach, ale również o pasywach, w tym zaciągniętych kredytach i pożyczkach.

Terminy składania

Termin składania oświadczeń określony jest w obowiązujących przepisach, a zasadą jest, że oświadczenie powinno być składane niezwłocznie po rozpoczęciu pełnienia funkcji publicznej, corocznie w trakcie pełnienia tej funkcji oraz na zakończenie jej sprawowania. W oświadczeniach corocznych należy co do zasady raportować stan na ostatni dzień roku kalendarzowego, którego dotyczy oświadczenie, a termin złożenia takiej informacji mija z końcem kwietnia roku następującego po roku, którego dotyczy składane oświadczenie.

Co należy wpisać

Obecnie w naszym kraju mamy co do zasady cztery regulowane przez przepisy główne formy długoterminowego oszczędzania. Są nimi dwa rozwiązania grupowe w postaci pracowniczych programów emerytalnych (PPE) funkcjonujących od 2000 r. oraz pracowniczych planów kapitałowych (PPK), które pojawiły się na rynku w 2019 r. Indywidualnie możemy oszczędzać od 2004 r. na indywidualnych kontach emerytalnych (IKE), a od 2014 r. na indywidualnych kontach zabezpieczenia emerytalnego.

Nie wchodząc w szczegóły poszczególnych rozwiązań, warto zaznaczyć, że praktycznie w przypadku wszystkich tych produktów mamy do czynienia z możliwością angażowania środków w różnego rodzaju inwestycje w akcje czy obligacje, a niektóre z tych produktów przewidują wykorzystanie lokat bankowych jako formy gromadzenia oszczędności. W tym więc znaczeniu środki gromadzone w ramach PPE/PPK/IKE/IKZE z pewnością można określić jako posiadane przez daną osobę zasoby pieniężne.

Ograniczony dostęp

Dostęp do środków jest co do zasady bardziej ograniczony niż w przypadku np. standardowej lokaty bankowej czy rachunku maklerskiego. Ponadto, w przypadku wszystkich wskazanych sposobów długoterminowego oszczędzania (PPE/PPK/IKE/IKZE) bez względu na formę prawną oszczędzania (lokata bankowa, rachunek maklerski, jednostki uczestnictwa funduszu inwestycyjnego, jednostki rozrachunkowe funduszu emerytalnego), są to środki stanowiące prywatną własność uczestnika czy oszczędzającego. Bez względu na to, czy stanowią one przedmiot odrębnej własności małżeńskiej czy majątek wspólny małżonków, posiadają charakter pieniężny, a osoba fizyczna nimi władająca może dysponować tymi środkami na zasadach określonych w odpowiednich przepisach czy też tych o PPE/PPK/IKE/IKZE. Nie ulega więc wątpliwości, że środki zgromadzone na PPE/PPK/IKE/IKZE mogą stanowić istotny element składowy majątku danej osoby, wpływający też na ocenę ryzyka jej podatności na działania o charakterze korupcyjnym. A zapobiec temu ma właśnie obowiązek składania oświadczeń majątkowych.

OFE się nie wykazuje

Należy przy tym wskazać, że przepisy literalnie nie nakładają obowiązku raportowania środków zgromadzonych w PPE/PPK/IKE/IKZE. Jednakże nie może ulegać wątpliwości, że środki zgromadzone we wszystkich przedmiotowych produktach, stanowiąc prywatną własność osób fizycznych, mają wymierną wartość i w pewnym zakresie mogą determinować sytuację majątkową danej osoby. Dodatkowo fakt, że uczestnik może w ograniczonym co prawda zakresie, ale dysponować środkami zgromadzonymi przez niego w PPE/PPK/IKE/IKZE, powoduje, że z punktu widzenia ustawodawcy są to środki o charakterze zbliżonym do lokat bankowych czy innych aktywów.

W tym więc znaczeniu, skoro celem przepisów jest upublicznienie informacji o majątku osoby pełniącej określone funkcje publiczne, to należy zgodzić się, że całkowicie uzasadnione będzie ujawnienie takich składników majątkowych jak aktywa zgromadzone przez tę osobę w PPE/PPK/IKE/IKZE, które mogą być wykorzystane przez daną osobę w całości tak w przyszłości, jak też w części lub całości także na bieżąco. Praktyka ostatnich lat wskazuje, że w oświadczeniach majątkowych osób zobowiązanych do ich składania takie pozycje są wykazywane.