Sonia Horonziak: Wybory ogłoszone, ale czy uczciwe?

Po wyznaczeniu przez prezydenta daty wyborów chciałoby się odetchnąć z ulgą. Oto bowiem kończy się nieregulowana czasowo i formalnie prekampania wyborcza, a do pracy zaprzęgnięte zostają organy wyborcze i sądownicze, by czuwać nad prawidłowym przebiegiem procesu wyborczego. Jednak czy w obecnym stanie prawnym możemy im w jakimkolwiek stopniu zaufać?

Dzika prekampania wyborcza

Prowadzona na niespotykaną dotąd skalę, zarówno pod względem intensywności, jak i czasu trwania, prekampania wyborcza wymykała się konieczności m.in. ujawniania i rozliczania źródeł finansowania agitacji prekandydatów, oznaczania materiałów wyborczych czy konsekwencjom złamania przepisów kodeksu wyborczego. Wydatki przeznaczone na taką agitację nie musiały być ujmowane w raportach składanych do PKW. A jeżeli doszło do pomówienia lub kłamstwa, druga strona nie miała dostępu do specjalnego trybu wyborczego wniosku do sądu o np. publikację sprostowania lub przeprosin.

Czytaj więcej

Publicystyka

Marek Migalski: Wyborcy wolą kelnerów czy kowbojów?

Jaka powinna być w kampanii strategia „partii drugich”?

To wszystko zmieniło się z dniem ogłoszenia przez prezydenta daty wyborów. Zaczęły obowiązywać uprawnienia nadzorcze PKW i jej pełnomocników w terenie, tj. komisarzy wyborczych. Ale czy w obecnym klimacie politycznym i prawnym faktycznie jesteśmy w stanie polegać na tych instytucjach? Obowiązujący model funkcjonowania zarówno systemu sądownictwa, jak i prawa wyborczego w Polsce, a w szczególności wprowadzone przez PiS w 2018 r. przepisy dotyczące PKW, a także statusu komisarzy wyborczych budzą szereg wątpliwości co do faktycznej bezstronności i apolityczności tych organów.

W listopadzie 2014 r. awaria systemu informatycznego spowodowała opóźnienie w podaniu wyników, co – podobnie jak wysoki odsetek głosów nieważnych – na lata osłabiło zaufanie obywateli do wyborów. Głosy podważające wynik wyborczy, szczególnie ze strony opozycyjnego wtedy PiS, doprowadziły po 2015 roku do wprowadzenia daleko idących zmian w prawie wyborczym. Nowelizacja kodeksu wyborczego z 2018 r. zrewolucjonizowała sposób powoływania członków PKW oraz związała kadencję większości jej członków kadencją Sejmu. Do 2018 roku Komisja była bowiem organem złożonym z przedstawicieli trzech najważniejszych organów sądowniczych: Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Konstrukcja taka zapewniała apolityczność organu i niezbędną wiedzę prawniczą jej członków.

Nowelizacja nie tylko ograniczyła liczbę sędziów do dwóch (po jednym z TK i NSA), ale także umożliwiła Sejmowi wskazanie pozostałych siedmiu członków spośród osób jedynie „posiadających kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego”, który to warunek można wyeliminować przez odpowiedni staż pracy w zawodzie adwokata, radcy prawnego czy notariusza albo pracę we wskazanych w ustawie placówkach naukowych i odpowiedni tytuł lub stopień naukowy.

Zmiana szybko doprowadziła do tego, że większość składu PKW to osoby z nadania partyjnego. Choć ustawa precyzuje, że członkowie PKW nie mogą należeć do partii politycznych, to przeszła działalność polityczna kandydata czy np. fakt zasiadania w spółce Skarbu Państwa nie eliminuje możliwości ich zgłoszenia. W efekcie otrzymujemy organ, którego skład budzi wątpliwości.

Czytaj więcej

Publicystyka

Łukasz Warzecha: Ola i Oskarek w polityce

Młodzi idący do polityki nic nie zmienią. Problem tkwi w systemie.

Oprócz obowiązków nadzorczych PKW pełni również kontrolę partii politycznych w zakresie należytego przygotowywania przez nie sprawozdań finansowych. Może więc np., sprawdzając wydatki partii poniesione w czasie kampanii, odrzucić sprawozdanie, a co za tym idzie – pozbawić dane ugrupowanie subwencji.

Komisarze ministra sprawiedliwości

Również w przypadku komisarzy wyborczych zrezygnowano z wymogu sędziowskiego na rzecz wyższego wykształcenia prawniczego oraz rękojmi należytego pełnienia funkcji. Jak jednak rozumieć rękojmię – tego ustawa już nie doprecyzowała. Minister właściwy do spraw wewnętrznych i administracji, który przedstawia PKW kandydatury, zaczął sam decydować, w jaki sposób rozumieć ten zapis, i np. wprowadził skonstruowany przez ministerstwo egzamin dla kandydatów. Może on też bez podania przyczyny wybrać najlepsze dla siebie kandydatury i dopiero wtedy przedstawić je PKW.

Rezultat? Nowi komisarze, wybrani w marcu 2023 roku, to osoby w dużej mierze pochodzące z nominacji resortu ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry oraz sędziowie rekomendowani przez nową KRS. Osoby te, zgodnie z przepisami z 2018 r., będą np. wytyczać granice okręgów wyborczych.