Błędy medyczne w procesie leczenia i odpowiedzialność karna lekarzy

Błędy medyczne | Dochodzenie roszczeń przez pacjentów

Proces diagnostyczno-terapeutyczny, a potocznie mówiąc – „proces leczenia” może zostać obarczony tzw. błędem medycznym, za który odpowiedzialność może ponosić lekarz lub inna osoba wykonująca zawód medyczny. O błędzie medycznym (często nazywanym również błędem lekarskim lub błędem w sztuce medycznej) mówimy wówczas, gdy osoba wykonująca zawód medyczny narusza ustalone reguły postępowania lub zasady sztuki i wiedzy medycznej, które przyczyniają się do powstania uszczerbku na zdrowiu pacjenta lub doprowadzają do jego śmierci. Nierzadko wystąpienie takich okoliczności powoduje wszczęcie postępowania karnego oraz postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarza, bowiem zachowanie lekarza może wyczerpywać znamiona przestępstwa lub deliktu dyscyplinarnego.

Wszczęcie postępowania

Postępowanie karne, które toczy się w oparciu o przepisy kodeksu karnego oraz kodeksu postępowania karnego, prowadzone jest w celu ustalenia, czy doszło do popełnienia przestępstwa, a jeśli tak, to również celem wykrycia i ukarania jego sprawcy. Wyróżniamy dwa główne etapy tego postępowania: postępowanie przygotowawcze i postępowanie sądowe (jurysdykcyjne). Postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator (lub Policja pod jego nadzorem), to właśnie organy ścigania jako pierwsze dowiadują się o możliwości popełnienia przestępstwa, najczęściej na skutek złożonego zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez samego pokrzywdzonego bądź jego rodzinę. Organy ścigania również w toku wykonywania swoich zadań dowiadują się o zdarzeniach, które mogą stanowić przestępstwa i wówczas z urzędu podejmują odpowiednie działania.

Czytaj więcej

Zdrowie

Rzecznik Praw Pacjenta, to urząd, który ma chronić pacjentów

Rzecznik Praw Pacjenta (RPP) pełni kluczową rolę w ochronie i promowaniu praw pacjentów w systemie opieki zdrowotnej. Jest to organ powołany w celu ochrony praw pacjenta, realizujący swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Pacjenta. W działalności RPP wspierają go zastępcy.

Kiedy do organu (Policji lub prokuratury) wpłynie zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, wówczas organ powołany do prowadzenia postępowania przygotowawczego obowiązany jest niezwłocznie wydać postanowienie o wszczęciu bądź o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego. O wydaniu takiej decyzji procesowej zawiadamia się m.in. osobę, która złożyła zawiadomienie, jak również ujawnionego pokrzywdzonego. W praktyce najczęściej osobą zawiadamiającą jest osoba pokrzywdzona przestępstwem. Gdy organ nie dysponuje wystarczającymi danymi, które pozwalają mu na wydanie wskazanej decyzji procesowej, może w ciągu 30 dni od zawiadomienia go o możliwości popełnienia przestępstwa, przeprowadzić tzw. czynności sprawdzające, w toku których może np. przesłuchać w charakterze świadka osobę zawiadamiającą. Na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego zawiadamiającemu, jak też pokrzywdzonemu, przysługuje zażalenie, które rozpoznawać będzie sąd powszechny. Jeśli natomiast organ prowadzący uzna, że przedstawione mu okoliczności uprawdopodobniają fakt, że doszło do popełnienia przestępstwa, to wówczas dochodzi do wszczęcia postępowania przygotowawczego, podczas którego prokurator zabezpiecza i gromadzi materiał dowodowy, niezbędny do tego, aby ustalić sprawcę czynu. Postępowanie przygotowawcze kończy się skierowaniem do sądu aktu oskarżenia, a jeżeli przeprowadzone postępowanie nie dostarczyło podstaw do jego wniesienia, postępowanie przygotowawcze umarza się.

Akt oskarżenia trafia do sądu

Zakończenie postępowania przygotowawczego poprzez skierowanie do właściwego sądu aktu oskarżenia, otwiera kolejny etap postępowania, w którym to już właściwy sąd jest jego gospodarzem, a prokurator obok pokrzywdzonego oraz oskarżonego, staje się jego stroną. Sąd po przeprowadzeniu rozprawy ocenia zgromadzony materiał dowodowy i wydaje wyrok – skazujący albo uniewinniający. Niewątpliwie to wyrok skazujący niesie za sobą najdalej idące konsekwencje dla stron postępowania. Nie tylko bowiem przesądza o odpowiedzialności oskarżonego za zarzucany mu czyn, ale również nakłada na sprawcę określoną karę, której oskarżony musi się poddać. Częścią orzeczenia obok wymierzonej kary mogą być również środki karne oraz środki kompensacyjne. Nierzadko to właśnie te środki w istocie stanowią największą dolegliwość dla profesjonalisty medycznego. Wystarczy wspomnieć, że sąd, stwierdzając, że sprawca, popełniając przestępstwo nadużył stanowiska lub wykonywanego zawodu albo że dalsze zajmowanie przez sprawcę stanowiska lub wykonywanie przez niego zawodu zagrażać będzie istotnym dobrom chronionym prawem, to może wówczas orzec środek karny w postaci zakazu zajmowania określonego stanowiska albo zakazu wykonywania określonego zawodu na okres od roku do lat 15. Niezależnie od powyższego sąd może nałożyć na sprawcę obowiązki kompensacyjne, a więc orzec obowiązek naprawienia szkody lub zapłaty zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego, albo też w sytuacji, której orzeczenie tych obowiązków jest utrudnione, orzec o nawiązce w wysokości do 200 tys. zł. Warto pamiętać, że orzeczenie wskazanych środków kompensacyjnych nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.

PRZYKŁAD

Pacjent w postępowaniu karnym zgłosił wniosek o naprawie szkody w wysokości 5 tys. zł oraz wniósł o zadośćuczynienie w wysokości 30 tys. zł. Sąd, skazując lekarza za popełniony czyn, na skutek którego doszło do wyrządzenia pacjentowi szkody, obok kary nałożył na lekarza obowiązek naprawienia szkody w wysokości 5 tys. zł (bowiem pokrzywdzony przedłożył faktury, z których wynikały dodatkowe i faktycznie poniesione koszty leczenia), a także orzekł na rzecz pacjenta zadośćuczynienie w kwocie 10 tys. zł za doznaną krzywdę i cierpienie spowodowane długotrwałym leczeniem. Pomimo że sąd w całości nie orzekł według wniosku pacjenta, ten ma prawo pozostałej kwoty 20 tys. zł dochodzić w postępowaniu cywilnym.

Od postępowania karnego, należy odróżnić postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej, które to postępowanie reguluje ustawa o izbach lekarskich i które to postępowanie można nazwać inaczej, postępowaniem dyscyplinarnym.

Lekarz, to zawód zaufania publicznego i dlatego podlega on odpowiedzialności zawodowej. Zawód lekarza można wykonywać jedynie, będąc członkiem samorządu zawodowego, a z kolei rolą samorządu zawodowego jest sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem tego zawodu w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony (art. 17 ust. 1 konstytucji). Samorządy zawodowe realizują wskazany obowiązek m.in. poprzez prowadzenie postępowań dyscyplinarnych.

Czytaj więcej

Zdrowie

Pomoc i poszanowanie godności, czyli jakie prawa powinien znać każdy pacjent

Każdemu pacjentowi przysługują prawa zagwarantowane ustawą. To m.in.: prawo do świadczeń zdrowotnych zgodnie z aktualną wiedzą, prawo do natychmiastowego udzielenia pomocy medycznej ze względu na zagrożenie życia lub zdrowia, prawo do informacji o stanie zdrowia oraz rodzaju i zakresie udzielanych świadczeń, prawo do poszanowania jego intymności i godności.

W art. 53 ustawy o izbach lekarskich przesądzono, że do odpowiedzialności zawodowej można pociągnąć członka samorządu zawodowego (czyli lekarza, będącego członkiem izby), za postępowanie niezgodne czy też sprzeczne z zasadami etyki lekarskiej oraz za naruszenie przepisów związanych z wykonywaniem zawodu lekarza.

Są zatem dwie podstawy: czyny sprzeczne z etyką lekarską (a więc zachowania przede wszystkim sprzeczne z kodeksem etyki lekarskiej) oraz czyny sprzeczne z przepisami, które regulują sposób wykonywania zawodu lekarza (np. wynikające z ustawy o zawodzie lekarza i lekarza dentysty). Co istotne zarzut stawiany w postępowaniu w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej nie musi opierać się na spełnieniu tych dwóch przesłanek łącznie, może polegać na naruszeniu tylko jednej z nich. Co więcej częstokroć zachowanie lekarza może jednocześnie wyczerpywać znamiona przestępstwa, a więc być oceniane przez sąd powszechny w postępowaniu karnym i jednocześnie stanowić delikt dyscyplinarny, który będzie przedmiotem obrad okręgowego sądu lekarskiego.

PRZYKŁAD 1

Lekarz, odmawiając wydania pacjentowi jego dokumentacji medycznej, narusza przepisy ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta i z tego tytułu może podlegać odpowiedzialności zawodowej. Jednocześnie takie zachowanie nie stanowi przestępstwa w rozumieniu prawa karnego.

PRZYKŁAD 2

Lekarz, który będąc pod wpływem alkoholu przystępuje do wykonania zabiegu operacyjnego, to jedno zdarzenie, które może stanowić podstawę do wszczęcia i prowadzenia zarówno postępowania karnego, jak i postępowania w zakresie odpowiedzialności zawodo- wej, bowiem w takiej sytuacji zachowanie może wyczerpywać znamiona przestępstwa oraz deliktu dyscy-plinarnego.

Cechą charakterystyczną tego postępowania jest to, że postępowanie toczy się wewnątrz samorządu zawodowego, a poszczególne rolę procesowe pełnią inni przedstawiciele zawodu. I tak zarówno rzecznik odpowiedzialności zawodowej, jak i sędziowie okręgowego sądu lekarskiego, są czynnymi zawodowo lekarzami. Podobnie jak w przypadku postępowania karnego, tutaj również to pokrzywdzony pacjent może samodzielnie, bez zachowania szczególnej formy, powiadomić samorząd lekarski lub też bezpośrednio rzecznika odpowiedzialności zawodowej o zachowaniu, które jego zdaniem było niezgodne z zasadami etyki lekarskiej.

Postępowanie jest kilkuetapowe i analogicznie do postępowania karnego, rzecznik odpowiedzialności zawodowej na wstępnym jego etapie bada, czy doszło do popełnienia deliktu, a jeśli postępowanie wyjaśniające dostarczy podstaw do postawienia lekarzowi zarzutu, to rzecznik odpowiedzialności zawodowej kieruje wniosek o ukaranie lekarza do okręgowego sądu lekarskiego. Zwieńczeniem postępowania jest wydanie przez okręgowy sąd lekarski orzeczenia, mocą którego obwinionego lekarza uniewinnia się od stawianego mu zarzutu bądź wymierza mu się co do zasady jedną z kar wymienionych w art. 83 ustawy o izbach lekarskich, a więc: upomnienie, naganę, karę pieniężną, zakaz pełnienia funkcji kierowniczych w jednostkach organizacyjnych ochrony zdrowia na okres od roku do pięciu lat, ograniczenia zakresu czynności w wykonywaniu zawodu lekarza na okres od sześciu miesięcy do dwóch lat, zawieszenia prawa wykonywania zawodu na okres od roku do pięciu lat, pozbawienie prawa wykonywania zawodu.

Czytaj więcej

Zdrowie

Pacjent w sądzie: jak personel medyczny odpowiada za naruszenia praw pacjentów

Pacjent ma prawo dochodzić roszczeń cywilnoprawnych na drodze sądowej w wielu przypadkach, gdy uważa, że jego prawa lub interesy zostały naruszone przez osoby wykonujące zawody medyczne.

Warto pamiętać, że w ramach odpowiedzialności zawodowej nie orzeka się obowiązku zapłaty odszkodowania czy zadośćuczynienia na rzecz poszkodowanego pacjenta, a także o tym, że co do zasady postępowania w przedmiocie odpowiedzialności zawodowej lekarzy nie można wszcząć, jeżeli od chwili popełnienia czynu upłynęły trzy lata. 

Marta Krysztofik adwokat, Mazurkiewicz Cieszyński Mazuro i Wspólnicy Adwokaci i Radcowie Prawni sp.k.

Postępowanie przygotowawcze – wskazówka dla lekarza

Jeśli na skutek złożonego przez pacjenta zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa prowadzone będzie postępowanie przygotowawcze, prokurator może zobowiązać lekarza lub podmiot leczniczy, w którym udzielano świadczeń zdrowotnych do wydania dokumentacji medycznej konkretnego pacjenta. Osoby udzielające świadczeń, mogą zostać również wezwane przez organ w charakterze świadka w celu złożenia zeznań, a wówczas konieczne jest zweryfikowanie, czy doszło do skutecznego zwolnienia z tajemnicy lekarskiej. Odrębną jeszcze kwestią jest ta, w której lekarz otrzymuje wezwanie do stawiennictwa przed organ w charakterze podejrzanego. Oznacza to, że prokurator decyduje o postawieniu lekarzowi konkretnego zarzutu karnego. Należy pamiętać, że osobie podejrzanej, a następnie oskarżonej przysługuje liczne prawa do obrony, w które wpisuje się m.in.: prawo do składania wyjaśnień, prawo do odmowy składania wyjaśnień, jak też prawo do odmowy odpowiedzi na poszczególne pytania bez podawania przyczyny odmowy, a także prawo do korzystania z pomocy obrońcy w osobie adwokata bądź radcy prawnego.

Postępowanie przygotowawcze – wskazówka dla pacjenta

Jeżeli zachowanie medyków mogło wyczerpywać znamiona przestępstwa, np. na skutek popełnionego błędu medycznego doszło do narażenia pacjenta na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, pacjent (lub w jego imieniu inna osoba, np. członek rodziny) może samodzielnie zgłosić sprawę prokuratorowi. Można to uczynić udając się bezpośrednio do organów i prosząc, aby odebrano zawiadomienie poprzez sporządzenie protokołu z tzw. ustnego zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa albo też można to uczynić w formie pisemnej, nadsyłając do organu opisany przebieg zdarzenia. Pismo nie musi spełniać szczególnych wymogów formalnych, ani też nie musi być opłacone. Ważne jednak, aby zawierało dane personalne i kontaktowe pacjenta bądź osoby zgłaszającej, aby ułatwić organom możliwość nawiązania kontaktu. W obu przypadkach warto załączyć kserokopię dokumentacji medycznej, jeśli zawiadamiający nią dysponuje. Zawsze też można skorzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika w osobie adwokata lub radcy prawnego, który pomoże skutecznie wszcząć postępowanie i który może być – obok pokrzywdzonego pacjenta – obecny przy wszystkich czynnościach procesowych.

Postępowanie sądowe – wskazówka dla pacjenta