Rodzic musi mieć zgodę na publikację zdjęcia dziecka w internecie

Nie ulega wątpliwości, że internet i media społecznościowe zawładnęły naszym życiem. Zapewne każdy z nas z nich korzysta. Z przyjemnością oglądamy zdjęcia na profilach znajomych. Podziwiamy zdjęcia rodzinne, w tym dzieci, z wakacji, imprez rodzinnych. Chętnie również dzielimy się sukcesami naukowymi i sportowymi naszych dzieci. Kto z nas nie lubi otrzymywać gratulacji i tzw. lajków? W obecnych czasach większość z nas chce dzielić się tymi ważnymi chwilami z przyjaciółmi i znajomymi. Media społecznościowe niosą jednak z sobą wiele niebezpieczeństw, a my nie zawsze zdajemy sobie sprawę z tego, że przepisy prawa wskazują, według jakich zasad mogą być rozpowszechniane zdjęcia z wizerunkiem dzieci.

Dobro osobiste bez względu na wiek

Decydując się na udostępnienie materiałów zawierających wizerunek dziecka w sieci, warto zapoznać się z przepisami prawnymi regulującymi tę materię.

Podstawowe znaczenie ma pojęcie wizerunku. Zgodnie z art. 23 kodeksu cywilnego wizerunek jest jednym z dóbr osobistych człowieka. Jest to dobro przynależne do każdego człowieka i niezbywalne, chronione nawet po śmierci.

Wizerunkiem są tylko cechy zewnętrzne osoby. Wizerunkiem będzie więc każda podobizna dziecka, bez względu na technikę jej utrwalenia i wykonania. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28 maja 2015 r. (I ACa 158/15), przez „pojęcie wizerunku należy rozumieć każdą podobiznę bez względu na technikę wykonania, a więc fotografię, rysunek, wycinankę sylwetki, film, przekaz telewizyjny bądź przekaz wideo, a zatem jest nim niewątpliwie zdjęcie".

Wiek osoby, której wizerunek został utrwalony, jest bez znaczenia. Te samy zasady dotyczą wizerunku dziecka i osoby dorosłej.

Czytaj także:

Czy wiesz z kim Twoje dziecko spędza wakacje?

Tylko człowiek

Co ważne, osobie prawnej nie przysługuje dobro osobiste w postaci wizerunku. Potwierdza to m.in. orzeczenie Sądu Najwyższego z 16 listopada 2017 r. (V CKS 81/17). Wynika z niego, że „gminie przysługuje dobro osobiste w postaci dobrego imienia, reputacji, renomy, nie przysługuje natomiast, odrębne w stosunku do niego, dobro osobiste w postaci wizerunku lub wiarygodnego wizerunku. Wiarygodny wizerunek osoby prawnej – jeżeli używać takiego terminu – jest tym samym co dobre imię, reputacja, renoma osoby prawnej. Dobro osobiste w postaci wizerunku, o którym mowa w art. 23 kodeksu cywilnego i art. 81 ustawy z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. DzU z 2017 r. poz. 880 ze zm.), to podobizna człowieka na obrazie, fotografii lub utrwalona w inny sposób. Takie dobro osobiste przysługuje tylko człowiekowi i nie ma odpowiednika w postaci dobra przysługującego osobie prawnej."

Potrzebna zgoda

Zasady rozpowszechnienia wizerunku są określone w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych, tj. w art. 81. Co do zasady możemy rozpowszechnić wizerunek osoby, w tym dziecka, jeżeli legitymujemy się jej zgodą. W praktyce nie ma z tym problemu w przypadku osoby pełnoletniej. Dodatkowe wymagania pojawiają się jednak w sytuacji, gdy zamierzamy rozpowszechnić wizerunek dziecka.

Wyjaśnić należy, iż dzieciom do 13. roku życia nie przysługuje pełna zdolność do czynności prawnej. Oznacza to, że nie mogą samodzielnie rozporządzać prawami, które im przysługują, w tym wyrażać zgody na rozpowszechnienie swojego wizerunku jako dobra osobistego. Jeśli więc zamierzamy rozpowszechnić wizerunek dziecka, które nie ukończyło 13. roku życia, musimy legitymować się wyraźną zgodą rodzica albo innego opiekuna prawnego. Tylko te osoby są upoważnione i zobowiązane do dbania o dobro dziecka, aż do momentu osiągnięcia przez nie pełnoletności, tj. uzyskania pełnej zdolności do czynności prawnych. Uprawnienia te w konsekwencji dotyczą również dysponowania wizerunkiem dziecka.

Dzieciom od 13. do 18. roku życia przysługuje ograniczona zdolność do czynności prawnych. Czyli co do zasady mogą samodzielnie decydować o wykorzystaniu swojego wizerunku, ale konieczne jest do tego potwierdzenie jednego z rodziców, któremu przysługuje władza rodzicielska, albo też innego opiekuna prawnego.

We wskazanych sytuacjach wystarczająca jest zatem zgoda udzielona przez jednego z rodziców, chyba że korzystanie z wizerunku dziecka będzie zakwalifikowane do tzw. istotnych czynności, biorąc pod uwagę interesy dziecka, albo jeden z rodziców wyraźnie sprzeciwi się wykorzystaniu wizerunku dziecka. Wówczas niezbędna będzie zgoda obojga.

Własne i obce

Jako rodzic możemy zdecydować samodzielnie o tym, jakie zdjęcie dziecka udostępnimy w internecie, w tym w mediach społecznościowych – domyślnie udzielamy bowiem sami sobie zgody. Musimy jednak pamiętać, że działania rodzica publikującego zdjęcie nie mogą naruszać dóbr osobistych dziecka. Rodzic, rozpowszechniając wizerunek dziecka, nie może działać na jego szkodę.

Jeżeli natomiast wizerunek dziecka chce rozpowszechnić inna osoba, potrzebuje wyraźnej zgody rodzica lub opiekuna prawnego. Co do zasady wystarczająca jest zgoda jednego z rodziców. Problem pojawi się, jeżeli jeden z rodziców sprzeciwi się rozpowszechnieniu.

Sytuacją modelową i pożądaną jest zgoda między rodzicami co do miejsca, zakresu i sposobu publikacji wizerunku dziecka. W praktyce coraz częściej jednak na tym polu dochodzi do sporów. Internet i media społecznościowe przeistoczyły się w ważną część życia i relacji społecznych. Naturalnie więc traktujemy je coraz poważniej, dostrzegając zarówno korzyści, jak i zagrożenia.

Co więc zrobić, gdy mama rozpowszechni w mediach społecznościowych zdjęcie dziecka, a tata sprzeciwia się temu? Czyje stanowisko jest „decydujące"?

Gdy rodzic mówi: „nie"

Wiele zależy od okoliczności konkretnej sytuacji i kontekstu zdjęcia, na którym utrwalony został wizerunek dziecka. Jeżeli zdjęcie udostępnione przez jednego z rodziców jest w oczywisty sposób neutralne w sposobie przedstawienia wizerunku dziecka i nie zagraża w żadnym stopniu jego dobru, to rodzic nie musi brać pod uwagę sprzeciwu drugiego. Zdjęcie nie może naruszać dóbr osobistych dziecka, tj. nie może być wulgarne, ośmieszające, godzić w normy społecznie przyjęte w danej sytuacji.

Zdarza się jednak, że zdjęcie lub film przedstawiający dziecko jest niejednoznaczny i może w pewnym stopniu ośmieszać dziecko, przedstawiać je niekorzystnie, narazić na wykorzystanie, obrócić w przedmiot żartu itd. Kreatywność i wyobraźnia rodziców nie znają granic, więc każdą sytuację należy rozpatrywać i oceniać bardzo indywidualnie. Przykładowo jako zdjęcia, które nie powinny powstać, a tym bardziej być rozpowszechniane, należy wskazać fotografie z kąpieli nagiego dziecka, zdjęcia dziecka trzymającego alkohol lub papierosy, wizerunek dziecka chorego, cierpiącego, film, na którym dziecko używa wulgaryzmów itd.

W takiej sytuacji należy przyjąć, że sprzeciw drugiego z rodziców jest wiążący i nie powinno dojść do publikacji wizerunku, a materiał już opublikowany należy bezwzględnie usunąć.

Warto pamiętać, że gdy rozpowszechnienie zdjęcia, korzystanie z wizerunku będzie istotną sprawą dziecka, to niezbędna jest zawsze zgoda dwojga rodziców w myśl art. 97 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Gdy nie ma zgody pomiędzy rodzicami, spór powinien rozstrzygnąć sąd.

Może się zdarzyć, że konflikt między rodzicami jest dla nich samych nie do rozwiązania. Jedno z rodziców mogło np. udostępnić materiał zawierający wizerunek pociechy, a drugie wyraziło swój sprzeciw i żąda jego usunięcia. Żądanie pozostaje jednak bez odpowiedzi, gdyż pierwszy rodzic nie widzi w swoim działaniu nic niestosownego.

W takiej sytuacji możliwe jest wystąpienie do sądu opiekuńczego o rozstrzygnięcie sporu. Sąd jest bowiem właściwy do określenia, w jaki sposób rodzice powinni wykonywać swoje uprawnienia wynikające z władzy rodzicielskiej, jeżeli nie są zgodni co do istotnych spraw dziecka albo swoim działaniem zagrażają jego dobru bądź interesom.

Jeżeli sąd uzna, że rozpowszechnienie wizerunku dziecka uwłacza jego godności, wskazuje na możliwość popełnienia przestępstwa lub uzyskania przez rodzica znacznej korzyści majątkowej kosztem dziecka, nakaże niezbędne działania, w tym usunięcie rozpowszechnionego materiału z wizerunkiem.

Zdjęcia szkolne

Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje wyjątki od konieczności uzyskania zgody na rozpowszechnienie wizerunku. Zgoda nie jest wymagana, gdy rozpowszechnienie wizerunku dotyczy min. osoby stanowiącej jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzanie, krajobraz, impreza publiczna. Przyjmuje się, że zgoda na rozpowszechnienie wizerunku dziecka nie będzie wymagana, gdy zdjęcie wykonano podczas wycieczki szkolnej, imprezy szkolnej, jeżeli na zdjęciu widoczna jest większa ilość osób i szczegółów, a wizerunek dziecka nie wysuwa się na główny plan fotografii.

Inaczej mówiąc, posiadanie zgody nie będzie konieczne, gdy usunięcie wizerunku dziecka z fotografii jako szczegółu całości nie zmieni charakteru i przedmiotu zdjęcia. W innej sytuacji zgoda rodzica będzie wymagana na rozpowszechnienie wizerunku dziecka. Jednocześnie wskazać należy, iż placówka szkolna nie może wymagać od rodzica wyrażenia takiej zgody. Decyzja o wykorzystaniu wizerunku pociechy np. na stronach internetowych szkoły należy zawsze do rodziców.

W drodze po odszkodowanie

Prawo nie pozostaje obojętne na bezprawne korzystanie z wizerunku. Kwestia jego ochrony została uregulowana w art. 83 w związku z art. 78 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych.

W razie naruszenia praw do wizerunku dziecka rodzice mogą przede wszystkich żądać zaniechania takiego działania, usunięcia skutków takiego naruszenia, a także złożenia oświadczenia o określonej treści i formie.