Cezary Grabarczyk: W polityce ma się więcej wrogów niż przyjaciół

Plus Minus: Był pan szefem dwóch ministerstw, wicemarszałkiem Sejmu, od wielu lat jest pan posłem. Co było dla pana najbardziej istotne w działalności publicznej?

Może pani nie uwierzy, ale przystąpienie do Unii Europejskiej, które przesądziło o przyszłości Polski. Nawet obecne perturbacje spowodowane rządami PiS tego nie zmienią. Moje pokolenie miało szczęście, że dokonało tego, o czym marzyło wiele innych pokoleń Polaków. Mam też mały powód do satysfakcji, ponieważ dołożyłem swoją cegiełkę do referendum akcesyjnego. Żeby referendum było ważne, frekwencja musiała przekroczyć 50 proc. Rząd zdecydował o dwudniowym referendum, ale wedle ówczesnego prawa nie można było podawać informacji o frekwencji po pierwszym dniu głosowania. Powiedziałem o tym Donaldowi Tuskowi, ówczesnemu liderowi PO, przekonując, że trzeba zmienić prawo. A byliśmy już w trakcie kampanii referendalnej. Na co on powiedział: „to napisz ustawę". Przeciwko przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej twardo walczyła wtedy Liga Polskich Rodzin. Jej ówczesny poseł Bogdan Pęk złożył do tej mojej ustawy 308 poprawek, a w sumie było ich 316.

Dało się złożyć tyle poprawek do ustawy dotyczącej możliwości podawania frekwencji w trakcie referendum?

Najwyraźniej tak. Chodziło o obstrukcję. Jednak przewodniczący sejmowej Komisji Ustawodawczej Ryszard Kalisz z SLD stanął na wysokości zadania i wszystkie poprawki zostały przepracowane w ciągu kilkunastu godzin. Z kolei ówczesny marszałek Sejmu Marek Borowski z SLD nie pozwolił storpedować tej ustawy podczas głosowania. W pierwszym dniu referendum w głosowaniu wzięło udział zaledwie kilkanaście procent obywateli. Dzięki mojej poprawce poszedł komunikat do Polaków i następnego dnia ludzie się zmobilizowali. A mogło być inaczej. Członkostwo w UE mogło nam się wymknąć z rąk.

Taki z pana entuzjasta Unii Europejskiej, a zaczynał pan swoją karierę polityczną w UPR, która nigdy nie była miłośniczką Unii. Skąd się pan wziął w tej partii?

Jako student prawa, a potem prawnik, zaczytywałem się w myślicielach, którzy tworzyli podwaliny współczesnego liberalizmu, i uznałem, że ten nurt polityczny najbardziej odpowiada moim poglądom. Wiedziałem, że na Wybrzeżu działa stowarzyszenie liberałów gdańskich, ale miało stosunkowo mały zasięg i nie miałem z nim żadnych kontaktów. W Łodzi natomiast działała Unia Polityki Realnej, a że czytywałem felietony jej założyciela Janusza Korwin-Mikkego, to namówiłem grupę przyjaciół i przystąpiliśmy w 1990 roku do UPR.

Ale szybko się pan rozstał z tą partią. Dlaczego?

Bo szybko się okazało, że Janusz Korwin-Mikke nie chciał uprawiać polityki polegającej na realnym oddziaływaniu na rzeczywistość. Miał swoją wizję i nie zamierzał zawierać kompromisów. Poza tym rozminęły się nasze poglądy na wybory prezydenckie 1990 roku. Razem z moimi przyjaciółmi uważaliśmy, że rok 1990 to był czas Lecha Wałęsy, bohatera Solidarności, i że to on powinien objąć urząd prezydenta. Tymczasem Korwin-Mikke sam chciał kandydować w tych wyborach. Nie byliśmy w stanie go przekonać do zmiany stanowiska i to doprowadziło do rozłamu. Z UPR odeszła grupa polityków, która założyła Partię Konserwatywno-Liberalną. Zaczęliśmy szukać kontaktu z liberałami gdańskimi, pozyskaliśmy ludzi z dawnego Forum Prawicy Demokratycznej o liberalnych poglądach i wspólnie, wiosną 1991 roku, przystąpiliśmy do Kongresu Liberalno-Demokratycznego. Od tego czasu nierozerwalnie jestem związany z grupą polityków KLD.

Ciekawe, co pan sądzi o porażce wyborczej KLD w 1993 roku, w wyniku której straciliście reprezentację parlamentarną. Dlaczego do tego doszło?

Rozminęliśmy się z oczekiwaniami Polaków. Prawidłowo diagnozowaliśmy sytuację w Polsce w okresie przemian. Uważaliśmy, że najbardziej palącym problemem jest bezrobocie. Sam obserwowałem to z bliska, bo w Łodzi zapadła się cała branża włókiennicza. Nasze hasło wyborcze w 1993 roku brzmiało „Milion nowych miejsc pracy". Niestety, nie byliśmy w stanie przekonać ludzi, że wiemy, jak to zrobić, by ta praca się pojawiła, i to była główna przyczyna porażki. Publicyści pisali, że konwencja w stylu amerykańskim nie pasowała do ówczesnych realiów, ale moim zdaniem to nie miało aż takiego znaczenia.

Dlaczego ludzie nie wierzyli w waszą sprawczość? Nie przekonał ich rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego, jednego z założycieli KLD?

Ten rząd działał niespełna rok i jeszcze wtedy bezrobocie nie rosło tak lawinowo jak w późniejszych czasach. Za kolejnych rządów: Jana Olszewskiego i Hanny Suchockiej, dochodziło do wielkich upadłości, w tym m.in. branży włókienniczej. Wtedy zaczęło się sprowadzanie na masową skalę tekstyliów z Chin, Turcji, Tajlandii. Polski towar często był lepszy, ale droższy, a nie było środków na inwestycje, aby w krótkim czasie przestroić polskie zakłady tak, by produkowały taniej.

Co pan myślał, obserwując upadek łódzkiego włókiennictwa?

Staraliśmy się temu zaradzić. KLD był wtedy w koalicji tworzącej rząd Hanny Suchockiej, dlatego razem z Michałem Bonim, wiceministrem pracy, szukaliśmy rozwiązań dla regionu. Bogusław Grabowski, ówczesny wicewojewoda łódzki, przygotował program restrukturyzacji przemysłu w całym województwie. Powstała też fundacja restrukturyzacji regionu łódzkiego. Ale upadek rządu Suchockiej spowodował, że fundacja nie rozwinęła skrzydeł, a SLD, który doszedł do władzy, nie kontynuował naszych pomysłów. Myśmy przede wszystkim chcieli rozwijać przedsiębiorczość w regionie, dlatego szkoliliśmy menedżerów.

Przecież prosta włókniarka nie mogła się przekwalifikować na menedżera.

Oczywiście, że nie, ale na gruzach wielkich zakładów powstawały tysiące małych. Uniontex, w którym w 1987 roku gościliśmy Jana Pawła II, zatrudniał 11 500 pracowników, a w latach 90. po prostu się zapadł. To samo stało się z Poltexem, który zatrudniał ok. 8 tys. ludzi. W miejsce upadłych gigantów powstało ponad 30 tys. drobnych przedsiębiorstw. To są dane z 1999 roku, kiedy sprawowałem urząd wicewojewody łódzkiego i postanowiłem się przyjrzeć temu tematowi. Przedsiębiorczość Polaków, ich zaradność i odwaga spowodowały, że ludzie z upadających zakładów znajdowali pracę w sektorze prywatnym. Zatem myślenie liberałów w Łodzi się sprawdziło.

Po waszej klęsce wyborczej doszło do połączenia liberałów z Unią Demokratyczną. Był pan zwolennikiem tej fuzji?

Nie. Uważałem, że powinniśmy się sprzymierzać z partiami centrowymi czy z prawej strony sceny politycznej, bo w Unii Demokratycznej silny był nurt lewicowy.

Zatem wolał pan flirt z Porozumieniem Centrum, pierwszą partią Jarosława Kaczyńskiego?

Było w niej sporo osób o liberalnych poglądach. Ale na scenie były też inne ugrupowania, z którymi mogliśmy się porozumieć. Jednak z moim myśleniem byłem w partii w mniejszości

i w ten sposób znalazłem się w Unii Wolności. Okazało się, że tam także można znaleźć liberałów. Poza tym Leszek Balcerowicz pilnował liberalnego kierunku przemian, Janusz Lewandowski był cenionym autorytetem, a Donald Tusk został wiceprzewodniczącym partii. To spowodowało, że w początkowym okresie Unii Wolności dobrze się rozumieliśmy. Zawiązały się nawet między nami przyjaźnie, ale nie wszystkie okazały się trwałe. W 1997 roku, gdy powstała koalicja AWS–Unia Wolności, zaczęły odżywać wcześniejsze podziały na UD i KLD. Spory polityczne zyskiwały wymiar sporów personalnych.

A te podziały odżyły dlatego, że byliście partią współrządzącą i każdy chciał zdobyć jakieś stanowisko, jakiś kąsek dla siebie?

Do pewnego stopnia tak, ale główny problem polegał na tym, że my, liberałowie, zawsze byliśmy w Unii Wolności w mniejszości, co sprawiało, że koledzy z dawnej UD pomijali nas w kwestiach programowych.

W rezultacie po stronie liberalnej pojawiło się myślenie, że zostaliśmy wykorzystani. Stąd się wziął pomysł, żeby zbudować coś swojego, czyli projekt. Ten nowy projekt, Platformę Obywatelską, zaproponowało później trzech tenorów.

Zanim jednak do tego doszło, dostał pan stanowisko w Urzędzie Zamówień Publicznych.

Rzeczywiście pojawiło się zapotrzebowanie na prawnika do Urzędu Zamówień Publicznych. Zostałem zarekomendowany Leszkowi Balcerowiczowi. Wtedy pierwszy raz odkryłem, co to jest zawodowa polityka. Zadzwonił do mnie Balcerowicz i powiedział: „Nie może pan zostać wiceszefem Urzędu Zamówień Publicznych, bo był pan majorem WSI". Zdębiałem, bo przecież z WSI nie miałem nic wspólnego. Poprosiłem premiera Balcerowicza, żeby wyjaśnił tę sprawę, bo jestem adwokatem i nie może do mnie przylgnąć taki zarzut. Po dwóch miesiącach nominację otrzymałem, a premier Jerzy Buzek osobiście mnie przeprosił. Prezesem Urzędu był Marian Lemke, który dostał od premiera Buzka zadanie przygotowania rozwiązań tożsamych z przepisami unijnymi. Chodziło o to, żeby wydawanie publicznych pieniędzy było określone przepisami zgodnymi z przepisami europejskimi, co pozwoliłoby przygotować polskie firmy do konkurencji na europejskich rynkach

Dlaczego pan odszedł z tego stanowiska? Bo rok później został pan wicewojewodą łódzkim.

To był właśnie efekt wewnętrznych napięć w UW. Po reformie administracyjnej, w wyniku której powstało nowe województwo łódzkie, w Unii Wolności doszło do sporu personalnego między liberałami a UD-kami i odwołany został wicewojewoda. Potrzebny był kompromisowy kandydat i okazało się, że ja nim jestem. Jako wicewojewoda odpowiadałem za przygotowanie inwestycji drogowych w województwie. Chyba skutecznie, bo jeszcze przy starych przepisach wykupiliśmy od rolników 99 proc. gruntów niezbędnych do budowy autostrady A2 między Koninem a Strykowem. Wykorzystał to później rząd Leszka Millera przy budowie autostrady. Poza tym poznałem wtedy dobrze region, wójtów, burmistrzów. W efekcie zostałem zawodowym politykiem.

Ale miał pan swój udział w powstaniu Platformy Obywatelskiej.

To prawda. Także ja namawiałem Donalda Tuska, żeby kandydował na szefa Unii Wolności podczas pamiętnego kongresu, po którym doszło do rozłamu w partii. Zdobył 40 proc. poparcia, ale prawie wszyscy kandydaci KLD przepadli w wyborach do władz partii. Do Rady zostali wybrani tylko Donald Tusk i Jacek Merkel. To spowodowało, że formuła, w której funkcjonowaliśmy, praktycznie została wyczerpana. Grupa posłów odeszła z Unii Wolności, a potem Maciej Płażyński wyznaczył mnie do tworzenia struktur PO w okręgu sieradzkim. To był ciekawy czas. Ludzie z różnych środowisk do nas przystępowali, jednoczyliśmy siły i okazało się to na tyle skuteczne, że mogliśmy forsować swoje rozwiązania w parlamencie. Druga rewolucja samorządowa związana z bezpośrednimi wyborami wójtów, burmistrzów i prezydentów miast była efektem naszego projektu ustawy, mimo że rządził SLD, bo w tamtych czasach przyjmowano projekty opozycji. Projekt firmowali posłowie Waldy Dzikowski i Andrzej Czerwiński.

W SLD niektórzy do dzisiaj plują sobie w brodę z tego powodu.

To niech sobie pomyślą, czy przypadkiem samorządy już dawno nie zostałyby zdławione przez PiS, gdyby nie te bezpośrednie wybory.