Obecnie, na mocy art. 114 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, przysposobić można osobę małoletnią tylko dla jej dobra.
Jeszcze jednak w 1980 r. Sąd Najwyższy orzekł, że możliwe jest uznanie w Polsce orzeczenia zagranicznego o przysposobieniu osoby pełnoletniej. Sąd argumentował, że przepis „określający górną granicę wieku, po przekroczeniu której osoba traci bierną zdolność przysposobienia, nie jest wyrazem podstawowych zasad naszego porządku prawnego w dziedzinie ochrony rodziny przez Państwo i nie wyznacza charakteru jego ustroju" (I CR 124/80).
Do RPO wpłynęły skargi od osób, które tworzą rodzinę we wszystkich aspektach – poza aspektem prawnym. Chodzi o rodziców zastępczych, opiekujących się obecnie już dorosłymi osobami z niepełnosprawnością intelektualną. Jak wskazywali w swych pismach, osoby te osiągnęły dorosłość jedynie kalendarzowo, natomiast pozostają na mentalnym poziomie dziecka. Z różnych przyczyn rodzice zastępczy nie złożyli wniosku o przysposobienie, a obecnie, z racji jasnej treści przepisów, nie mogą już tego uczynić.
Propozycja RPO
Pozostają tym samym obcymi dla osób, którymi zajmują się na co dzień, a jedyną możliwością, by opiekować nimi nadal, jest prośba do prokuratora o wystąpienie z wnioskiem o ubezwłasnowolnienie. Ubezwłasnowolnienie jednak – jak od lat wskazuje rzecznik praw obywatelskich – zbyt daleko ingeruje w prawa człowieka, doprowadzając niemal do „śmierci cywilnej". Rodzice i opiekunowie faktyczni także nie zawsze są chętni do tak dużego ograniczenia praw osób, którymi się zajmują.
Ponadto rzecznik wskazał, że od lat utrzymuje się problem braku wystarczającej liczby kandydatów na kuratorów i opiekunów osób ubezwłasnowolnionych. Adopcja dorosłej osoby mogłaby więc stanowić alternatywę dla ubezwłasnowolnienia. A dzięki stworzeniu prawnych więzi rodzinnych dawałaby podstawę dalszego wspierania i pomocy dla osób, które takiego wsparcia potrzebują, bez konieczności ograniczania ich zdolności do czynności prawnych.
Rzecznik zaproponował zatem wprowadzenie do polskiego systemu prawnego nadzwyczajnej możliwości – przysposobienia osoby pełnoletniej, jeśli w wyjątkowych okolicznościach przemawiać będą za tym zasady współżycia społecznego. Przy tym nie muszą to być jedynie okoliczności, które dały asumpt skargom obywateli do rzecznika. Inne sytuacje, na przykład dorosłych osób adoptowanych, których przysposobienie zostało rozwiązane z inicjatywy adoptujących, były przedmiotem doniesień medialnych. Również one wskazują na potrzebę zmian przepisów.
