Piotr Hofmański: Reżim kiedyś padnie i wrócą normalne czasy

Czwartkowa uchwała trzech izb SN to wydarzenie historyczne. Spodziewał się pan takiej jej treści?

No cóż, spodziewałem się. Rzeczą, która może zastanawiać, jest klauzula o braku jej mocy wstecznej w odniesieniu do orzeczeń, które już zapadły z udziałem sędziów, co do których zachodzą wątpliwości w kontekście prawidłowości procesu prowadzącego do ich powołania. Proszę jednak zauważyć, że tego rodzaju klauzule pojawiały się w orzecznictwie SN już wcześniej, np. w znanej uchwale dotyczącej ważności delegacji sędziowskiej podpisanej przez osobę niemającą uprawnień do delegowania [podsekretarza stanu – red.]. Zastosowanie jej w tym przypadku niewątpliwie świadczy o tym, że sędziowie orzekali przepełnieni troską o ograniczenie skutków destrukcyjnej działalności ustawodawcy i pana prezydenta.

Nie mamy jeszcze pisemnego stanowiska uchwały połączonych izb, niemniej zakładam, że rozstrzygnięcie bazuje także na założeniu, że uchwała interpretacyjna podjęta w odpowiedzi na wniosek pierwszego prezesa SN nie powinna niczego niejako automatycznie uchylać. Wszak orzeczenia wydane przez sądy nieprawidłowo obsadzone nie były tu przedmiotem jakiegokolwiek zaskarżenia, a więc także i analizy. W konsekwencji wydaje się, że klauzulę wykluczającą jej retroaktywne oddziaływanie należy odczytywać w ten sposób, że wprawdzie nie powoduje ona, że wydane uprzednio wadliwe orzeczenia wypadają poza obrót prawny, ale nie oznacza to, że nie mogą być z powodu swojej wadliwości prawnej kwestionowane w ramach powszechnie przyjętych procedur. Oczywiście inna jest sytuacja orzeczeń wydanych przez Izbę Dyscyplinarną SN, która – co powiedziano w uchwale wyraźnie – nie jest sądem w rozumieniu konstytucji i prawa europejskiego.

Wyrażam wielki szacunek dla moich kolegów, którzy w tym trudnym – i nie zawaham się powiedzieć – historycznym momencie wykazali się odwagą oraz odpowiedzialnością, stając w obronie wartości kluczowych dla funkcjonowania państwa prawa. Podjęcie tej uchwały oznacza, że wartości te zostały obronione. Zaledwie po kilkunastu minutach od podjęcia w gmachu w Al. Ujazdowskich dał się słyszeć jazgot niewróżący na najbliższe dni niczego dobrego.

Czytaj też:

W piątek forum praworządności

Forum dla praworządności: kanał między partiami

Widać pęknięcie w środowisku sędziowskim

KRS broni się sama

TSUE przyjął wniosek KE ws. zawieszenia izby dyscyplinarnej SN

Prof. Łętowska: Moment naprawdę jest dramatyczny

Prof. Adam Strzembosz: Patrzę na to z zawstydzeniem

Sędzia: Ustawa kagańcowa demoluje naszą niezależność

Spór o sądy obróci się przeciw decydentom politycznym

Co Polacy zarzucają sądom i co naprawdę trzeba zmienić

Niemiecka prasa: PiS wykatapultował Polskę z systemu prawnego UE

Polski sędzia z trybunału w Hadze odmówił spotkania z Dudą

Co sądzi pan o najnowszej ustawie uchwalonej przez Sejm – nazywanej przez sędziów i opozycję represyjną lub kagańcową, a przez Ministerstwo Sprawiedliwości porządkującą pracę sądów?

Kiedy pierwszy raz przeczytałem projekt tej ustawy, sądziłem, że to jakiś żart. Kiedy jednak dotarła do mnie prawda, miałem wielkie trudności ze zidentyfikowaniem celu, któremu ustawa służy. Jeżeli bowiem przyjrzeć się jej prawniczym okiem, widać, że absolutna większość jej przepisów pozbawiona jest jakiejkolwiek treści normatywnej i nie nadaje się do stosowania. Przecież sędziom nie jest obca zasada prymatu konstytucji i ratyfikowanych traktatów międzynarodowych oraz wynikających z nich zobowiązań. Jakie więc może mieć znaczenie normatywny zapis zakazujący sędziom kwestionowania konstytucyjności ustawy czy wyrażony w ustawie wprost zakaz kwestionowania statusu innych sędziów, skoro obowiązek takiej weryfikacji nałożony na nich został orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej? Jakie znaczenie ma ustanowienie reżimu zaostrzonej odpowiedzialności dyscyplinarnej, skoro cały system tej odpowiedzialności oparty jest na założeniach sprzecznych z konstytucją, a centralny organ tego systemu, czyli Izba Dyscyplinarna SN, w ogóle nie jest sądem w rozumieniu konstytucji i prawa europejskiego? Uważam, że prawdziwym celem tej ustawy jest zatem zastraszenie sędziów i zepchnięcie ich do głębokiej defensywy, by uniemożliwić im dalszą walkę o pryncypia.

To, co budzi moje ogromne zażenowanie, to prymitywizm narzędzi, jakimi posługuje się obóz rządzący dla osiągnięcia wyznaczonych sobie celów. Ustawa kagańcowa jest tego najlepszym przykładem. Przecież dla każdego prawnika jest od samego początku jasne, że jej założenia ociekają absurdem, i twórcy „reformy" muszą o tym wiedzieć. Nie dbają jednak o to, albowiem cała ta awantura adresowana jest do innego odbiorcy, tego, który da się omamić i niebawem grzecznie podrepcze do lokalu wyborczego, by dać wyraz swojemu uwielbieniu dla wodza, za sprawą którego do kieszeni wpada dodatkowe 500 zł lub trzynasta emerytura.

Przez wiele lat orzekał pan w polskich sądach. Ostatnio w 2014 r. w Sądzie Najwyższym. Na lata od 2015 do 2024 został pan wybrany do Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wygląda więc na to, że jako jednemu z niewielu udaje się panu spokojnie pozostawać daleko od „dobrej zmiany w wymiarze sprawiedliwości". Żałuje pan?

Aby wszystko było jasne, muszę nadmienić, że wybrano mnie na urząd sędziego MTK w grudniu 2014 r., a więc w czasie, gdy nadchodzącej katastrofy nie można było nijak przewidzieć. W istocie rezultat jest taki, że funkcjonuję z dala od anarchii, jaką zafundowały nam rządy dobrej zmiany. Jestem jednak uważnym obserwatorem wszystkiego, co się w Polsce dzieje, i przynajmniej mentalnie wciąż jestem z przyjaciółmi, którzy muszą stawiać czoło kolejnym szarżom ekipy pana Kaczyńskiego. Odpowiadając wprost na pani pytanie, muszę przyznać, że chwilami cierpię z powodu wyalienowania z rodzimego środowiska sędziowskiego. Pomimo że mam poczucie ważności mojej misji, wolałbym może teraz być w Polsce z przyjaciółmi. Może bym się jednak do czegoś przydał.

Jak pan, patrząc z daleka, odbiera dziś to, co się dzieje w Polsce wokół wymiaru sprawiedliwości?

Myślę, że ogląd z daleka niewiele różni się od oglądu od środka, oczywiście jeżeli patrzy się przez właściwe okulary. Oczywiście, mam pewnie większy dystans do polskich spraw, skoro w bieżących wydarzeniach nie uczestniczę bezpośrednio. Bardzo to jednak wszystko przeżywam. Wali się cały mój świat, w którym wyrosłem i funkcjonowałem przez długie lata. Oczywiście, martwi mnie coraz bardziej oddalająca się wizja powrotu do SN czy do Polski w ogóle. Ale przecież nie o mnie tu chodzi. Powodem mojej najgłębszej troski jest pytanie, do czego to wszystko doprowadzi. Łatwo się bowiem burzy, ale naprawia znacznie trudniej. Sądzę, że kwestią, o której trzeba myśleć już teraz, jest czekające nas dzieło naprawy. Przecież w końcu – i to będzie pewnie jedyny optymistyczny akcent naszej rozmowy – kiedyś obecny reżim upadnie i powrócą normalne czasy.

Co pana najbardziej niepokoi?

Niepokoi mnie wiele rzeczy. Zapewne najbardziej to, że udało się ekipie rządzącej Polaków tak bardzo podzielić. Wzajemna wrogość ustawicznie narasta głównie za sprawą postępującego zdziczenia polityków, którzy ostatnio posuwają się wręcz do szczucia jednych Polaków przeciwko drugim. Nie chodzi tu zresztą o to tylko, że mowa nienawiści łatwo może doprowadzić do rękoczynów, ale także o to, że pojednanie zwaśnionych Polaków po nieuchronnym upadku obecnego reżimu może się okazać bardzo trudne.

Niepokoi mnie także to, że skala destrukcji mojego państwa czyni konieczny przecież kiedyś proces naprawy bardzo trudnym, jeśli w ogóle wykonalnym. Szkoda mi straconych lat. Mieliśmy wszak po upadku komunizmu nadrabiać stracony dystans. Dzisiaj jednak dystans ten pogłębiamy i nie wiem, czy będzie go można nadrobić kiedykolwiek.

Podczas pobytu w Polsce odwiedza pan kolegów w SN? Zmieniła się tam atmosfera? Na lepszą? Gorszą? A może zmian wcale nie widać?

Tak, oczywiście. Choć w Polsce bywam niezmiernie rzadko, to jednak stale utrzymuję kontakt z kolegami, korzystając z dobrodziejstwa współczesnych narzędzi komunikowania się. To, co uderza, to wielka powaga ich podejścia do współczesnych wyzwań i zasługujące na ogromny szacunek poczucie odpowiedzialności za wymiar sprawiedliwości, a szerzej za Polskę i jej obywateli. W dłuższej perspektywie coraz mniej jest jednak optymizmu wobec bezkompromisowości ekipy rządzącej.

A czym się pan dziś zajmuje w Hadze?

Praca w trybunale międzynarodowym to wielkie wyzwanie i wspaniałe ukoronowanie prawniczej kariery. System statutu rzymskiego, w ramach którego powołano MTK, jest w szerszej perspektywie systemem dopiero raczkującym. Jest unikalnym projektem zakładającym harmonijne połączenie dwóch wielkich prawnych tradycji świata: tradycji common law i kontynentalnej. Obowiązujące przepisy zaledwie ramowo określają zagadnienia związane z odpowiedzialnością karną sprawców zbrodni międzynarodowych oraz postępowaniem w sprawach o te zbrodnie. Stąd ogromna rola prawotwórczej działalności Trybunału. Nie muszę dodawać, że możliwość aktywnego uczestniczenia w takim projekcie to wielkie wyróżnienie.