Dr Konrad Wytrykowski: Powołanie sędziego

W dniu 23 maja 1992 na autostradzie koło Capaci w zamachu bombowym razem z żoną Francescą Morvillo zginął Giovanni Falcone, włoski sędzia śledczy, znany z bezkompromisowej walki z mafią. Mimo, że przez lata był straszony śmiercią, nie uląkł się. Imię Giovanniego Falcone oraz jego dobrego przyjaciela, innego sędziego walczącego z przestępczością zorganizowaną, Paolo Borsellino stało się symbolem. Dla upamiętnienia tych prawników lotnisko w Palermo zostało nazwane Falcone Borsellino, zaś 23 maja, dzień śmierci sędziego Falcone, obchodzony jest Dzień Wymiaru Sprawiedliwości.

Po Jego śmierci Liliana Ferraro, przyjaciółka i współpracowniczka Falcone, która po zamachu zajęła jego stanowisko, powiedziała, że Falcone „wierzył w przyjaźń, lojalność, sprawiedliwość i współpracę". Michael Kortan, jeden z dyrektorów departamentów FBI, współpracującej z organami włoskimi w zwalczaniu mafii, określił Giovanniego Falcone jako „Mistrza Praworządności" ("He was a champion of the rule of law").

Włoskie korzenie miał też wieloletni sędzia Sądu Najwyższego USA Antonin Gregory Scalia. Głęboko zanurzony we włoskim dziedzictwie i kulturze, Antonin Scalia był podczas swojej długiej kariery zawodowej profesorem prawa na Uniwersytecie Wirginii, zastępcą prokuratora generalnego w administracji prezydenta Geralda Forda, sędzią sądu apelacyjnego w Dystrykcie Kolumbii i od 1986 sędzią Sądu Najwyższego, który to urząd pełnił do śmierci w roku 2016. Sędzia Scalia pozostawił po sobie bogaty dorobek orzeczniczy, jak też zbiór przemówień, wystąpień, opinii prawnych. Znany był ze swojego konserwatywnego podejścia do prawa, katolickiego światopoglądu i przywiązania do tradycji. Był gorącym zwolennikiem szkoły prawa opowiadającej się za tekstualizmem w interpretacji ustawowej i oryginalnością w interpretacji konstytucyjnej, wychował też wielu uczniów, dla których pozostaje mentorem i wzorem do naśladowania (jako swojego mentora wspomina go m.in. mianowana w 2020 r. sędzią Sądu Najwyższego USA Amy Coney Barett).

Słynąca z kolei z lewicowych poglądów, jedna z najbardziej liberalnych sędziów w historii Sądu Najwyższego USA – Ruth Bader Ginsburg (jej rodzina była zresztą szczerze zaprzyjaźniona z rodziną Scalii) podkreślała niezwykłą jasność i styl nie do podrobienia jego uzasadnień, w których „atakował nie ludzi, ale idee".

W maju 2007 r. Antonin Scalia odwiedził Peru, gdzie – poza delektowaniem się pisco sour, muzykowaniem na marakasach i zwiedzaniem Machu Picchu – wygłosił mowę na uroczystościach 10-lecia Wydziału Prawa Uniwersytetu Nauk Stosowanych w Limie (The Universidad Peruana de Ciencias Aplicadas). W przemówieniu odniósł się do właściwości, którymi powinien charakteryzować się „dobry sędzia".

Sędzia Scalia zauważył, że o ile w USA nie istnieje Szkoła Sędziów, której certyfikat pozwala stwierdzić, że jej absolwent posiada cechy konieczne by być „dobrym sędzią", to można wskazać trzy cechy, którymi „dobry sędzia" musi się odznaczać.

Po pierwsze „dobry sędzia" musi mieć wykształcenie i wiedzę, co Antonin Scalia określał jako „scholarship". Troska i uwaga przykładane do pracy naukowej, dyscyplina myśli i uczciwość warsztatowa pozwalają sędziemu na rozpoznawanie spraw zgodnie z prawem i umożliwiają uzyskanie rezultatu neutralnego światopoglądowo, obiektywnego i dyktowanego przez tradycje systemu prawnego. Tylko należycie wykształcony sędzia może być pewny, że posługuje się metodami interpretacji zgodnymi z tradycjami prawnymi, a nie takimi, które dobierze dowolnie tylko po to, by doprowadziły go do preferowanego rezultatu.

Po wtóre, „dobry sędzia" musi charakteryzować się właściwą postawą, która przez strony i opinię publiczną jest postrzegana jako emanacja uczciwości i bezstronności („fairness and impartiality"). Każda strona musi być bowiem przekonana, że może liczyć na rzetelny proces i że jej argumenty zostaną dokładnie rozważone, niezależnie od tego, jak wyraziste poglądy ma sędzia. Justice Scalia przyznaje bowiem „dobremu sędziemu" prawo do posiadania poglądów, których nie musi ukrywać. Nie można też mylić „właściwej postawy" z chęcią przypodobania się opinii publicznej. Przeciwnie – misja sędziego często wymaga przyznania ochrony mniejszości przeciwko większości, co pociąga za sobą spadek popularności.

Wreszcie „dobry sędzia" musi być – wedle Scalii – „sługą prawa" („a servant of the law"). Stosowanie prawa nawet wbrew osobistemu sprzeciwowi – to podstawowa, rudymentarna („all above else") właściwość „dobrego sędziego". To nie osobiste skłonności i poglądy, ale treść prawa decyduje o sposobie rozstrzygnięcia sprawy. Sędzia nie ma prawa rozpoznawać spraw według swojego uznania, tak jakby to on był prawodawcą. Jeśli sędzia odczuwa sprzeciw moralny wobec zastosowania tego, czego prawo od niego wymaga, powinien zrezygnować z urzędu („to resign from the bench") i, być może, stanąć na czele rewolucji.

Innej wielkiej postaci XX wieku, wieloletniej brytyjskiej premier Margaret Thatcher (zwanej Żelazną Damą) przypisuje się powiedzenie, że ktoś, kto ciągle powtarza, że jest damą, na pewno nią nie jest. Nie są znane przypadki, by sędziowie Falcone albo Scalia sami o sobie mówili, że są sędziami niezależnymi, niezawisłymi albo że walczą o praworządność i demokrację. O ich wielkości świadczy ich praca, życie, osiągnięte cele, pozostawiona spuścizna, a nie słowa autopromocji, które – zwłaszcza w epoce narastającej dezinformacji, fake newsów i nachalnej propagandy– często mają mniejszą wartość niż papier, na którym je spisano.

SSN dr Konrad Wytrykowski