W nocy z 28 na 29 lipca 2020 r. kilka pomników warszawskich, w tym Chrystus przy bazylice św. Krzyża, przyozdobiono tęczowymi flagami. Z manifestów pozostawionych przez osoby, które tego dokonały, wynikało, iż akcja ta miała na celu walkę z homofobią. W sprawie tej wiceminister sprawiedliwości złożył zawiadomienie do prokuratury, uznając, że doszło do „oczywistego naruszenia prawa", a dopuścić się tego mieli „bojówkarze środowisk LGBT"(sic!). Zdaniem wiceministra udekorowanie pomników tęczowymi flagami wyczerpuje znamiona przestępstwa obrazy uczuć religijnych oraz znieważenia pomnika.
Co mówi kodeks...
Warto zapoznać się z treścią przepisów, które penalizują wyżej opisane działania. W myśl art. 196 kodeksu karnego „[k]to obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat dwóch". Zgodnie z art. 261 kodeksu karnego „[k]to znieważa pomnik lub inne miejsce publiczne urządzone w celu upamiętnienia zdarzenia historycznego lub uczczenia osoby, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności". Strona przedmiotowa obu czynów sprowadza się do czynności publicznego znieważenia zarówno uczuć religijnych, jak i pomnika. Znieważenie może nastąpić w dowolnej formie w wypowiedzi słownej, pisemnej, za pomocą gestów, obrazów, filmu, instalacji, happeningu itp. Obraza uczuć religijnych jest takim zachowaniem sprawcy, które w odczuciu konkretnej osoby lub grupy osób, ale i w ocenie obiektywnej odbierane jest jako obelżywe i poniżające ich uczucia religijne. Ów charakter zachowań należy oceniać obiektywnie, z uwzględnieniem przekonań panujących w kręgu kulturowym, z którego wywodzi się pokrzywdzony. Strona podmiotowa przestępstwa z art. 196 kodeksu karnego sprowadza się do tego, że znieważenia oraz obrażenia można dokonać wyłącznie zachowaniem intencjonalnym.
Czytaj także: Prokuratura: jest śledztwo ws. znieważenia pomników flagami LGBT
Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na posiedzeniu 28 czerwca 2006 r. uchwaliło rezolucję 1510 (2006) wolność słowa i poszanowanie przekonań religijnych. Nie może istnieć demokratyczne społeczeństwo bez podstawowego prawa do wolności wypowiedzi – czytamy w niej. Wolność myśli, sumienia i wyznania należą do podstawowych elementów kultury i są chronione z mocy art. 9 europejskiej konwencji praw człowieka. Wolność ta musi zezwalać na otwartą debatę w kwestiach religii i przekonań z uwzględnieniem, że nowoczesne społeczeństwo składa się z osób różnych wyznań. W rezolucji podkreślono, że ataki na osoby ze względu na wyznawaną przez nie religię są niedopuszczalne, ale ewentualne bluźnierstwa nie mogą być wykorzystywane do ograniczenia wolności słowa i myśli. Różnorodność kulturowa Europy winna stać się źródłem wzajemnego wzbogacenia, a nie napięć. W myśl rezolucji w społeczeństwie demokratycznym wspólnoty religijne mają prawo bronić się przed krytyką czy kpinami zgodnie ze standardami praw człowieka, jednak satyra, humor i artystyczna wypowiedź winny korzystać z szerszej swobody, a przesada w tym względzie nie może być postrzegana jako prowokacja.
W myśl orzecznictwa SN wystąpienie skutku w postaci obrazy uczuć religijnych jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym, trzeba też bowiem, by zostało wywołane przez znieważenie przedmiotu czci religijnej. W wyroku z 17 lutego 1993 r. (sygn. akt III KRN 24/92) SN uznał, że „termin »znieważa« ma takie samo znaczenie (i zakres) we wszystkich przepisach, w których określa on czyn zabroniony". Zachowanie znieważające sprawcy powinno charakteryzować się wyrażeniem pogardy, chęcią poniżenia lub wyszydzenia. Ocena, czy doszło do znieważenia, opiera się jednak na kryteriach obiektywnych, biorąc za miarę normy kulturowo-obyczajowe powszechnie przyjęte w społeczeństwie. Znieważenie to zatem zachowanie stanowiące w świetle norm obyczajowych i kulturowych wyraz pogardy.
