Amadeo Modigliani - mistrz aktów z polskim marszandem

W swoim krótkim, 36-letnim życiu, Modigliani (1884–1920) namalował 420 obrazów, stworzył ogromną ilość rysunków i około 25 rzeźb, ale wielki sukces osiągnął dopiero po śmierci. Jego akt „Nu couché” sprzedano kilka lat temu za ponad 170 milionów dolarów, obrazy zaś należą do najczęściej podrabianych. 6 lat temu konieczne było zamknięcie wystawy w weneckim Pałacu Dożów, gdzie z zaproponowanych 30 dzieł 21 to były fałszywki.

Początek XX wieku. Paryż, mekka artystów. Obok postimpresjonistów w mieście znaleźli się już twórcy nowych kierunków sztuki – kubiści, fowiści, ekspresjoniści. W 1906 roku pojawił się tu 22-letni włoski artysta – Amadeo Modigliani. „Był młodym bogiem, przebranym w niedzielny strój robotnika” – powiedział o nim kubistyczny rzeźbiarz Ossip Zadkine.

Unikalny styl Modiglianiego, inspirowany sztuką renesansu i sztuką afrykańską

Modigliani studiował we Włoszech sztukę renesansu, ale na Montmartrze znalazł się pod wpływem niebieskiego okresu Picassa, o czym świadczy „Żydówka”, wystawiona w 1908 r. w Salonie Niezależnych i znajdująca się na obecnej wystawie w Poczdamie zatytułowanej „Modigliani. Współczesne spojrzenie”. Potem nastąpił krótkotrwały zwrot ku rzeźbie, inspirowany twórczością Rumuna Constanina Brâncusiego. Jednak Modigliani oparł się modnym kierunkom sztuki, wielu „-izmom” i stworzył unikalny styl, inspirowany sztuką renesansu i sztuką afrykańską.

Najbardziej widoczne jest to w portretach, których Modigliani namalował najwięcej, a najchętniej swoich przyjaciół. Pozowali mu malarze Chaim Soutine, Juan Gris, Diego Riviera oraz ważny protektor, marszand i przyjaciel Leopold Zborowski z żoną Anną. To dzięki Zborowskiemu Modigliani miał w 1917 roku pierwszą indywidualną wystawę w galerii Berthe Weill, skąd poszła fama o „skandalizującym” malarzu, dzięki aktom widocznym przez okna galerii. Zborowski opiekował się do śmierci Modiglianim, opłacał mu mieszkanie i ułatwiał kontakty. Stąd wiele polskich motywów na płótnach..

Charakterystyczny styl Modiglianiego ma kilka zasadniczych reguł: wszystkie konterfekty ukazują pojedyncze osoby we wnętrzu, zawsze en face, najczęściej w „planie amerykańskim”, czyli do kolan. Nie ma rekwizytów, a ubranie przedstawianych osób utrzymane jest zazwyczaj w ciepłych, przytłumionych lub co najwyżej pastelowych kolorach, bez wzorów – ewentualnie z delikatną biżuterią.

Portretowane osoby przedstawiane są zawsze jako smukłe postacie o długich szyjach i migdałowych oczach bez źrenic. Typowy owal twarzy i głowy widoczny jest już w szkicach i rysunkach, poprzedzających obrazy olejne artysty, zachowany był on także w jego rzeźbach. Ze względu na gruźlicę Modigliani, musiał dość szybko zaprzestać pracy w kamieniu; jako przykład jego rzeźbiarskiego talentu na wystawie znajduje się postać „Kariatydy”, do której pozowała przyjaciółka artysty – rosyjska poetka Anna Achmatowa.

Rolę muzy i modelki grały także inne bliższe i dalsze znajome malarza, m. in. Lunia Czechowska („Kobieta z wachlarzem”), a także partnerki artysty – angielska pisarka Beatrice Hastings i jego ostatnia miłość, młodziutka Jeanne Hébuterne, którą malował najczęściej i z którą pozostał do śmierci. („Jeanne Hébuterne w żółtym swetrze”, 1919 r.).

Modigliani kochał kobiety i nie degradował ich do roli obiektu. Przedstawiane przez niego na aktach znajome lub modelki prezentują się jako pewne siebie, wyzwolone. Stojące, siedzące lub leżące na plecach czy na brzuchu, przypominają renesansowe wizerunki Venus, zmysłowe i bezpruderyjne, patrzą w oczy i podkreślają swoją niezależność naturalną postawą.

Modigliani pionierem nowoczesnego malarstwa

Słynne akty Modiglianiego, uważane za życia artysty za skandaliczne, stawiają go dziś w pozycji pioniera nowoczesnego malarstwa i osiągają na aukcjach wysokie ceny. W Muzeum Barberini zajmują one centralną część ekspozycji, najpiękniejszy to „Kobieta leżąca na białej poduszce” z 1917 r., i korespondują z podobnymi obrazami współczesnych Modiglianiemu malarzy, takich jak Pablo Picasso, Henri Matisse, Egon Schiele.

Eksponaty uzasadniają tytuł wystawy, powstałej we współpracy z Państwową Galerią w Stuttgarcie. „Nowoczesne spojrzenia” to kwintesencja nowoczesnego malarstwa Modiglianiego. Zarówno w sposobie przedstawienia kobiet, jak w obserwacji nowego zjawiska drugiej dekady XX w. – ruchu emancypantek i ich stylu, czemu poświęcona jest sala „La Garçonne”.Znajdują się tu wizerunki kobiet, pokazujące nowoczesne „chłopczyce”, ich krótkie fryzury, męskie ubrania, ich androginiczność. To portrety wydawczyni Eleny Povolozky, żony Mojżesza Kisslinga, Renée Kissling i namalowana w 1917 r. „Młoda dziewczyna w pasiastej bluzce”.