Użyteczna erotyka. Salvador Dalí, część II

W pierwszej części opowieści poświęconej Salvadorowi Dalemu („Rzecz o Historii”, wydanie z 1 lipca 2022 r.) skupiłam swą uwagę na Gali – żonie i muzie katalońskiego artysty. To ona bowiem wydobyła z Dalego jego geniusz, przede wszystkim zaś zadbała o rozpoznawalność i popularność wśród koneserów sztuki, zwłaszcza tzw. sztuki użytkowej. Zdołała przekonać Dalego, że jego surrealistyczne wizje można przekuć w finansowy sukces. Wystarczyło tylko, by zaczął projektować przedmioty codziennego użytku. Jego przygodę z designem ugruntował pomysł przekształcenia ust w zmysłową sofę…

Usta Mae West

Obraz „Twarz Mae West, która może być używana jako surrealistyczne mieszkanie” powstał w 1934 r., gdy West – amerykańska aktorka filmowa i teatralna – osiągnęła szczyt popularności. Była wówczas najlepiej opłacaną gwiazdą w Stanach, zarabiała nawet więcej niż Marlene Dietrich i Charlie Chaplin! I to ją właśnie Dalí postanowił namalować. Z jednej strony „uprzedmiotowił” tę znaną ze swobodnego stylu życia kobietę, przełamującą w swych rolach różne obyczajowe tabu, z drugiej zaś podkreślił jej zmysłowość i – nomen omen – bogate wnętrze.

„Twarz Mae West…”

Foto: ART INSTITUTE OF CHICAGO

Spójrzmy bowiem na to dzieło. Oto zamiast zwykłego portretu (niemniej całość na pierwszy rzut oka składa się na rozpoznawalny wizerunek gwiazdy) widzimy trójwymiarowe wnętrze: z głębi holu, stąpając po podbródku w kształcie schodków, wkraczamy do „surrealistycznego mieszkania” (czyli twarzy Mae West), które dodatkowo kojarzy się z weneckimi maskami. Ową twarz Dalí uformował z fantazyjnie upiętych kotar (włosy) z chwostami (niczym bogato zdobione kolczyki), symetrycznie rozmieszczonych dwóch krajobrazów (oczy), nosa zwieńczonego zegarem, a nade wszystko czerwonej sofy w kształcie ust... Wkrótce Dalí odtworzył swój pomysł z obrazu i osobiście uformował kształt mebla. Mimo że artysta wyprodukował tylko pięć egzemplarzy sofy, jego projekt zdobył ogromną popularność.

Psychoanaliza Freuda

Nie zapominajmy jednak, że Salvador Dalí nieustannie poszukiwał nowych źródeł inspiracji. Podobnie jak inni surrealiści odwoływał się do freudowskiej metody analizy snów. Na stronie fineartexpress.pl, w tekście poświęconym Dalemu możemy przeczytać: „Artysta łączy historię świętego Antoniego Pustelnika, egipskiego ascety, który kuszony był na pustyni przez demony (ukazujące się mu w postaci nagich kobiet i potworów), właśnie z teorią psychoanalizy Zygmunta Freuda, w szczególności z seksualnym wyjaśnianiem symboli pojawiających się w snach”.

Obraz „Kuszenie św. Antoniego” (obecnie w zasobach Musées Royaux des Beaux-Arts de Belguique w  Brukseli) powstał w roku 1946, a zatem jeszcze w tzw. okresie amerykańskim twórczości Dalego. Notabene był to najbardziej płodny czas w zawodowym życiu artysty.

Na płótnie o wymiarach 89,7 x 119,5 cm w lewym dolnym rogu widzimy nagą postać św. Antoniego, który drewnianym krucyfiksem stara się obronić przed dręczącymi go pokusami. Stający dęba monstrualny koń to symbol silnej erekcji, seksualnego podniecenia wywołanego wizją nagiej kobiety ukazującej swe wdzięki na złotym pucharze ustawionym na grzbiecie słonia. Co ciekawe, na średniowiecznych obrazach słonie pojawiały się jako kroczące machiny wojenne, dźwigające na swych grzbietach wieże wypełnione rycerzami gotowymi do walki. Święty Antoni Dalego musi pokonać całą grupę słoni – z charakterystycznymi dla katalońskiego artysty pajęczymi, surrealistycznie wydłużonymi kończynami – a każdy z nich dźwiga wieże będące kolejnymi stadiami kuszenia. Jeden ze słoni ma na swych barkach całą katedrę, a choć architektonicznie przypomina ona katolickie bazyliki, to jej wnętrze wypełnia kobiecy akt... Możemy zatem dostrzec w tym obrazie niezaspokojony popęd płciowy, seksualne fantazje i dominujące w męskiej wyobraźni wizerunki nagich kobiet.

Czytaj więcej

Malarstwo

„Galarina”. Salvador Dalí, cz. I

Gdy myślimy o Salvadorze Dalím, od razu przed oczami stają nam jego surrealistyczne obrazy – na czele z tzw. płynącymi zegarami z „Trwałości pamięci” z 1931 r. Artysta miał jednak w swym dorobku także dzieła hiperrealistyczne, jak choćby słynny portret swej żony, muzy i menedżerki – Gali.

Tu dotykamy delikatnej kwestii. Czy Salvador Dalí był impotentem, jak chcą jedni, czy mężczyzną o homoseksualnych skłonnościach, który związał się z dominującą kobietą dbającą o jego codzienność? W każdym razie Gala nie była Dalemu wierna, a mimo to artysta uczynił wszystko, by „uświęcić” ten związek sakramentem małżeństwa. Choć pochodził z katolickiej rodziny, to sam przez lata pozostawał z dala od Kościoła. A jednak gdy wrócili z Galą do Europy, zaczął malować obrazy przepełnione mistycyzmem i religijną tematyką.

Od „Madonny z Port Lligat” po Castillo de Púbol

Aby uzyskać poparcie Kościoła, Dalí namalował Galę jako „Madonnę z Port Lligat” (1949), a ponadto „Chrystusa świętego Jana od Krzyża” (1951), „Ukrzyżowanie” (z 1954 r., zwane też „Corpus hypercubus”, gdzie ponownie w roli Maryi pojawia się Gala) oraz „Ostatnią wieczerzę” (1955). Poza tym wziął udział w audiencji u papieża i publicznie opowiadał o wpływie mistyków na malarstwo. Wszystko to stało się preludium do ślubu kościelnego zawartego przez Dalego i Galę w 1958 r.

W opracowaniu Sylwii Zientek (niezlasztuka.net) czytamy: „Lata 60. stanowią ciężki okres w życiu Gali. Podczas gdy ona starzeje się i traci swoje naturalne atuty, Dalí czerpie korzyści ze sławy i bogactwa. Otoczony dziwnymi osobami, żyje, urządzając ekstrawaganckie przyjęcia, od których jego żona zaczyna stronić. Towarzystwo otaczające sławnego męża szydzi z Gali i wyklucza ze swojego grona. Dalí jest wciąż od niej całkowicie zależny (nigdy nie ma nawet przy sobie gotówki, bo Gala mu tego zabrania), jednak żona nie jest mu już potrzebna tak bardzo jak kiedyś. Mimo to mistrz deklaruje (zwłaszcza w prasie) wielkie przywiązanie, wdzięczność i miłość do żony”.