Jedna tabletka mniej może spowodować udar i zgon

Jak zadbać o lepsze przestrzeganie zaleceń terapeutycznych – zastanawiali się paneliści podczas debaty o współodpowiedzialności w terapii przewlekłych chorób cywilizacyjnych.

Niestosowanie się pacjentów do zaleceń terapeutycznych stwarza istotne – choć możliwe do uniknięcia – wyzwania dla sektora ochrony zdrowia. Poza znaczącą utratą życia inne konsekwencje to straty finansowe i nadmierne obciążenie służby zdrowia.

– Nadciśnienie tętnicze jest chorobą, która doskonale nadaje się do przeanalizowania współpracy pacjenta i lekarza – mówi prof. Andrzej Tykarski, hipertensjolog. – Coraz więcej mówimy o tzw. adherence. Termin ten oznacza przestrzeganie zaleceń farmakologicznych i niefarmakologicznych. Jest jeszcze pojęcie „persistance”, czyli pytanie, czy pacjent wytrwa w leczeniu, czy nie rzuci samej terapii. Powinniśmy też więcej mówić o „concordance”, czyli tym, czy pacjent akceptuje wspólne leczenie w obrębie zespołu terapeutycznego, do którego należą także lekarz, pielęgniarka i inne osoby – wyjaśnia ekspert.

Uprościć zalecenia

Pacjenci, zwłaszcza ci w podeszłym wieku, biorą wiele pigułek, często mylą im się godziny przyjmowania. Czasami zapominają przyjąć dany lek, czasami nie stać ich na wykupienie droższych specyfików. Dlatego, zdaniem ekspertów, konieczne jest w miarę możliwości preferowanie leków wieloskładnikowych, tak aby uprościć pacjentowi leczenie.

Prof. Tykarski przypomniał, że nadciśnienie jest chorobą, która przez wiele lat nie boli, więc nie mobilizuje pacjenta do przestrzegania zaleceń terapeutycznych. Tymczasem w nadciśnieniu branie lekarstw jest kluczowe. Jeśli pacjent bierze ponad 80 proc. dawek lekarstw, uznaje się, że w pełni współpracuje. Jeśli bierze 50–80 proc. dawek – jest częściowo nieadherentny. Są też pacjenci, którzy biorą lekarstwa jeszcze rzadziej.

– Nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych jest jedną z podstawowych przyczyn braku kontroli ciśnienia u naszych pacjentów. Ta kontrola wynosi w Polsce ok. 26 proc., a to szacunki sprzed dziesięciu lat. Potocznie mówi się, że gdy nie ma kontroli ciśnienia, to jest to nadciśnienie oporne, mamy też opornego lekarza, który niewystarczająco dobrze leczy i oczywiście – opornego pacjenta, który nie przestrzega zaleceń – tłumaczył prof. Tykarski.

Budowa motywacji

Pacjenci nie mają motywacji z braku świadomości konsekwencji, że w historii naturalnej tej choroby pojawiają się udary mózgu, zawały serca i zgon. Niegdyś, zanim pojawiły się leki złożone, leczenie było dość skomplikowane, pacjenci nie rozumieli, jak brać leki przy tak częstym dawkowaniu, i nie akceptowali tak intensywnej terapii. Powodem są też objawy niepożądane czy niższa na początku terapii jakość życia.

Prof. Tykarski przyznał, że poprawiła się dostępność lekarstw oraz koszty leczenia ponoszone przez pacjentów.

– Decyzja ministra zdrowia z lipca ubiegłego roku spowodowała, że leki złożone stały się lekami pierwszego rzutu, dotychczas były to leki substytucyjne – mówili paneliści.

Zdaniem prof. Marcina Czecha, kierownika Zakładu Farmakoekonomiki w Instytucie Matki i Dziecka, nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich i słaba współpraca między pacjentem i lekarzem mają negatywne konsekwencje dla wszystkich uczestników systemu, pacjenta – narażonego na brak kontroli ciśnienia wraz z tego powikłaniami, lekarzom nie udaje się skuteczne leczenie, a płatnik wydaje nieskutecznie pieniądze.

– Konsekwencje ekonomiczne nieprzestrzegania zaleceń lekarskich są bardzo duże. Pojawia nam się skutek non compliance, nie mamy skuteczności tych leków, bo leki, których się nie przyjmuje, nie działają. Takie zjawisko mamy u połowy chorych na cukrzycę typu 2 czy w nadciśnieniu tętniczym, w którym tanią interwencją jesteśmy w stanie uniknąć powikłań – mówił prof. Marcin Czech.

Przypomniał także, że konsekwencje ekonomiczne braku współpracy sięgają nawet 125 mld euro w skali Europy – to koszty leczenia powikłań, na co składają się wizyty u kolejnych specjalistów, kosztochłonna hospitalizacja, leczenie na OIOM-ach, niezdolność do pracy.

– Często ludzie po udarze nie wracają w ogóle do pracy tylko dlatego, że nie połknęli tej jednej tabletki – zauważył prof. Czech.

Adam Grabowicz z IQVIA Polska przytoczył badania mówiące, że tylko 60 proc. pacjentów z cukrzycą typu 2 podejmuje leczenie, a ponad 70 proc. pacjentów z hipercholesterolemią nie podejmuje leczenia.

– To są alarmujące statystyki. Jestem przekonany, że lekarze ordynują leczenie, ale pacjenci z różnych przyczyn nie przestrzegają zaleceń – wskazał Adam Grabowicz.

Zmiany na lepsze

Jedno jest pewne – za wyniki leczenia wspólną odpowiedzialność ponoszą: lekarz, pacjent i system, który powinien ułatwiać właściwe leczenie. Można i trzeba jak najszybciej wprowadzić zmiany systemowe, które pomogą lekarzom i pacjentom.

Istnieją wyraźne korzyści z poprawy przestrzegania zaleceń terapeutycznych (adherence), zarówno dla pacjentów, jak i służby zdrowia. Taka poprawa powinna się stać priorytetem dla decydentów chcących wzmocnić odporność systemów ochrony zdrowia, zwłaszcza w obliczu aktualnych trendów społeczno-demograficznych.