„Strefa interesów”: Film, który powstał z "głębokiego poczucia gniewu"

W związku ze zdobyciem przez film „Strefa interesów” Oscara dla najlepszego filmu zagranicznego, przypominamy jego recenzję.

Tej film jest dzisiaj bardzo ważny. W świecie, w którym narastają ruchy neonazistowskie, a w wielu zapalnych punktach, także bardzo blisko nas, giną ludzie i nasila się przemoc, Jonathan Glazer wrócił do II wojny światowej, do Holokaustu i Auschwitz. Nie pokazał jednak cierpienia i śmierci. Opowiedział o rodzinie komendanta obozu Rudolfa Hoessa. O banalności zła.

Skąd pomysł na „Strefę interesów”

– To nie jest film o przeszłości – podkreśla Jonathan Glazer. – Chciałem pokazać, że wojenni zbrodniarze nie byli potworami, tylko zwyczajnymi ludźmi. I przestrzec, żeby to się nie wydarzyło znowu. Mam nadzieję, że ten film wzbudzi niepokój, przypomni, że w każdym z nas może drzemać obojętność na gwałt.

Czytaj więcej

Plus Minus

W cieniu KL Auschwitz

Zgoda na to, by choć na krótko stać się armią zbrodniarzy – czegoś podobnego doświadcza właśnie Rosja – powoduje nieodwracalną degenerację narodu.

Po seansie przychodzi więc do głowy słynne zdanie Zofii Nałkowskiej: „Ludzie ludziom zgotowali ten los”. I to, co pisał Primo Levi: że potwory istnieją, ale jest ich zbyt mało, by stały się niebezpieczne. A najbardziej niebezpieczni są zwyczajni ludzie gotowi działać, nie zadając pytań.

Brytyjczyk Jonathan Glazer, twórca m.in. „Sexy Beast” i „Pod skórą”, myślał o tym filmie od dziesięciu lat, od czasu, gdy wpadła mu w ręce książka Martina Amisa „Zone of Interest”. Jej bohaterem był komendant anonimowego obozu koncentracyjnego, w fabule pojawiał się miłosny trójkąt między komendantem, jego żoną i oficerem SS. Glazer nie adaptował powieści Amisa, ale dała mu ona impuls do własnych poszukiwań. Pojechał do Auschwitz, jak sam przyznaje, wiele dały mu rozmowy z dyrektorem Muzeum Auschwitz-Birkenau Piotrem Cywińskim. A przede wszystkim w Oświęcimiu zobaczył dom stojący w pobliżu obozowego muru. Bardzo zwyczajny, z ogródkiem. W takim właśnie domu szczęśliwe życie rodzinne prowadził komendant Auschwitz Rudolf Hoess z żoną i pięciorgiem dzieci. W archiwach muzeum Glazer znalazł świadectwa przekazane przez ludzi, którzy u Hoessów pracowali.

– Kiedy myślisz o wojennych zbrodniarzach, mówisz sobie: „To były wynaturzone potwory”. Nic bardziej błędnego. Zrozumiałem, że chcę zrobić film nie o ofiarach, lecz o oprawcach. Na pierwszy rzut oka o bardzo zwyczajnych ludziach – przyznaje reżyser.

Rodzinne życie komendanta Auschwitz

W „Strefie interesów” Glazer pokazuje ludzi, którzy w innym czasie i miejscu byliby zwyczajnymi obywatelami. Na początku lat 40. XX wieku pod murem obozowym też spełniają swoje marzenia o szczęśliwym życiu. Zło bywa banalne. Reżyser portretuje więc ludzi niby zwyczajnych, ale przecież z poczuciem wyższości wyrobionym przez ideologię. Pokazuje ich zgodę na zbrodnię i całkowitą obojętność na cierpienie innych, zanik moralności i empatii.

Czytaj więcej

Film

„Oppenheimer” z siedmioma nagrodami brytyjskimi

„Strefa interesów” Jonathana Glazera uhonorowa BAFTĄ dla filmu brytyjskiego i dla filmu nieangielskojęzycznego

W domu z ogrodem, w którym rosną kwiaty, warzywa, wkrótce ma się pojawić mały basen dla dzieci. W pobliżu łąka, rzeka. O takim miejscu, idealnym dla rodziny z pięciorgiem dzieci, zawsze marzyła żona Hoessa. Jedynym dysonansem jest dotykający do posesji mur czerwonej cegły. Ale i on za bardzo nie przeszkadza. W końcu można go obsadzić pnącymi się roślinami. To prawda, czasem dochodzą zza niego jakieś krzyki, stłumione odgłosy wystrzałów. Ale to nie zakłóca idylli. Tylko widz musi zmierzyć się z dwoma filmami – tym, który ogląda, i tym, którego słucha.

Rudolf Hoess jest komendantem obozu Auschwitz. Codziennie rano przekracza bramę w czerwonym murze. Czasem wjeżdża konno, bo łatwiej mu tak zrobić obchód, a poza tym kocha konie od dziecka. Bywa, że do domu przyjeżdżają do niego współpracownicy: omawiają szczegóły dotyczące pieców gazowych, ich wydajność, łatwość sprzątania. Za drzwiami gabinetu odbywają się narady produkcyjne jak w każdej fabryce i każdym przedsiębiorstwie.

Czytaj więcej

Plus Minus

Nowe oblicze festiwalu w Cannes

Kino na festiwalu pokazało swoje nowe, popandemiczne oblicze: jest bardziej osobiste. Reżyserzy zaglądają za zamknięte drzwi domów, przyglądając się relacjom w rodzinach.

Z domu komendant prowadzi też wiele rozmów telefonicznych ze zwierzchnikami. A wreszcie przyprowadzają mu tutaj młode dziewczyny z obozu. Potem bawi się ze swoimi dziećmi, zabiera je na kajaki albo spacer po łące. Czasem coś też przynosi z pracy. Na przykład piękne, długie futro. Wszystko wysokiej jakości. Hedwig traktuje to w sposób naturalny.

Bywa, że ta ludzka pani rzuca na stół stos sukienek i koszul. Przyprowadzane zza muru kucharki, pokojówki, niańki mogą sobie coś z niego wybrać. „Tylko po jednej sztuce” – zastrzega. A mały synek bawi się jak pchełkami złotymi zębami. Życie kwitnie, rodzinę odwiedza matka, na plotki przychodzą przyjaciółki.

Miejsce jest tak wymarzone, że gdy Hoessa przenoszą do innej pracy, Hedwig z dziećmi zostanie pod murem Auschwitz, w swoim raju, wśród kwitnących w ogrodzie kwiatów. Jej mąż wróci w maju 1944 roku, gdy trzeba będzie zlikwidować transporty 400 tysięcy więźniów z Węgier.