Biegły sądowy z certyfikatem i wyższym wynagrodzeniem. Oto szczegóły

Projekt to wynik prac specjalnie powołanego zespołu roboczego i pełnomocnika Ministra Sprawiedliwości ds. biegłych sądowych, którym jest prof. dr hab. Tadeusz Tomaszewski. Zadaniem jest rozwiązanie znanego od lat problemu: coraz większych trudności ze znalezieniem dobrego eksperta w danej dziedzinie.  W ocenie resortu Adama Bodnara, dotychczas obowiązujące przepisy dotyczących biegłych sądowych są nieprecyzyjne, niedostosowane do potrzeb obecnej praktyki lub ich brakuje, a system wyłaniania podmiotów opiniujących dla potrzeb postępowań przygotowawczych i sądowych jest niefunkcjonalny. Również system wynagrodzeń nie przyciąga do wykonywania funkcji biegłego najlepszych specjalistów.

– Przeprowadzenie reformy przepisów dotyczących instytucji biegłego sądowego jest niezbędne. Obecny stan prawny jest jedną z przyczyn kryzysu wymiaru sprawiedliwości i powodem przewlekłości postępowań – stwierdził minister sprawiedliwości Adam Bodnar. Jak podkreślił, zmiany muszą brać pod uwagę także aktualną sytuację społeczno-gospodarczą. 

Pełnomocnik MS ds. biegłych sądowych przypomniał, że przez ostatnie lata było kilka bezskutecznych prób uporządkowania przepisów, nie udało się stworzyć ustawy. Tymczasem ustawowe regulacje dotyczące instytucji biegłego pozwolą na odpowiednie uregulowanie norm prawnych.

– Założenia zmian, które opracowaliśmy, wynikają z diagnozy tego, jak obecnie funkcjonuje instytucja biegłego sądowego. Częstym problemem jest niewłaściwy poziom kompetencji, zły system naboru i brak metod skutecznej weryfikacji – ocenił prof. Tadeusz Tomaszewski.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Polski biegły sądowy ma szansę trafić do unijnej wyszukiwarki

Są śledztwa, w których polskie prokuratury i sądy korzystają z zagranicznych ekspertów. Warto więc zadbać też o unijny status dla rodzimych biegłych sądowych.

Co zmienią nowe przepisy o biegłych sądowych 

Funkcję biegłego sądowego mają  pełnić osoby wysokich kompetencjach w różnych dziedzinach nauki bądź techniki, które mogą być wykorzystane dla potrzeb wymiaru sprawiedliwości. Kwalifikacje, kompetencje i wiedza biegłych sądowych powinny być potwierdzone w specjalnej procedurze certyfikacyjnej. Certyfikowanie biegłych sądowych i instytucji opiniujących pozwoli na traktowanie opinii wydawanych przez takie podmioty jako eksperckich.

Projekt zakłada, że dopuszczalne byłoby zasięganie opinii tzw. biegłych ad hoc, ale tylko w określonych prawem przypadkach, np. gdy brak jest biegłych sądowych w danej specjalności. Biegli ad hoc nie podlegaliby certyfikacji, natomiast ich kompetencje powinny być sprawdzone przez organ procesowy powołujący biegłego bądź instytucję naukową lub specjalistyczną do wydania opinii w konkretnej sprawie.

Przy Ministrze Sprawiedliwości ma zostać powołana Rada Biegłych, której zadaniem, poza reprezentowaniem interesów biegłych i wypowiadaniem się w sprawach dotyczących biegłych, byłoby wskazywanie kandydatów do zespołów oceniających, które mają działać w strukturze organizacyjnej organu certyfikującego biegłych sądowych i instytucje opiniujące.

Organem tym będzie Komisja Certyfikacyjna Biegłych Sądowych i Instytucji Opiniujących powołana przez Ministra Sprawiedliwości, ale działająca samodzielnie poza strukturą resortu. Jej zadaniem jest weryfikacja kwalifikacji kandydatów na biegłych sądowych i już ustanowionych biegłych. Zadaniem Komisji byłaby także m.in. standaryzacja badań w poszczególnych rodzajach ekspertyz. 

Podmiot, który chciałby pełnić funkcję biegłego sądowego lub instytucji opiniującej musi poddać się weryfikacji w celu uzyskania certyfikatu. Certyfikat stanowiłby podstawę do wnioskowania przez ten podmiot o wpis na listę biegłych sądowych lub listę instytucji opiniujących. Certyfikaty przyznawane byłyby na 5 lat (lub certyfikaty warunkowe na 2 lata). 

Po uzyskaniu certyfikatu ekspert lub inny podmiot składałby wniosek o wpis na listę biegłych sądowych lub listę instytucji opiniujących. Wpisu dokona Minister Sprawiedliwości, który co do zasady nie będzie mógł odmówić dokonania tej czynności.

Wybrane instytucje opiniujące byłyby zwolnione z procedury certyfikacyjnej — na swój wniosek byłyby z urzędu wpisywane na listę instytucji opiniujących. Wykaz takich instytucji byłby ustalony według przejrzystych kryteriów; przykładowo mogłyby nimi być: instytucje tworzone przez organy państwowe, spełniające kryteria ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz ustawy o instytutach badawczych, także laboratoria policyjne i resortowe, Instytut Ekspertyz Sądowych i jednostki naukowe publicznych szkół wyższych. 

MS chce, by kandydaci na biegłych sądowych, którzy nie będą absolwentami studiów prawniczych, odbywali przeszkolenie w zakresie prawa związanego z pełnieniem funkcji biegłego sądowego i wydawaniem opinii w postępowaniu karnym lub cywilnym.

Proponowane zmiany przepisów dają też możliwość powoływania instytucji naukowej lub specjalistycznej ad hoc (np. gdy brakuje na liście instytucji opiniującej w danej dziedzinie wymagającej wiadomości specjalnych)

Ile zarobią biegli sądowi? 

Podstawową stawką godzinową wynagrodzenia biegłego ma być dwukrotność obecnego wynagrodzenia, tj. ok. 80-110 zł /godz. Dla osoby ze stopniem naukowym stawka godzinowa byłaby wyższa — dla doktora wyniosłaby ok. 160 zł,  a dla osoby z tytułem profesora - 245 zł.

Utrzymana zostanie możliwość podwyższenia stawki godzinowej o 50 proc. Decyzję o jej przyznaniu podejmuje organ procesowy na wniosek biegłego, po stwierdzeniu szczególnie złożonego charakteru problemu będącego przedmiotem opinii, jeszcze przed rozpoczęciem wykonywania ekspertyzy.

Projekt ma wyeliminować zjawisko „przetargów” na biegłych (zwłaszcza w postępowaniach przygotowawczych), które prowadzą do obniżenia jakości opinii i okazują się w efekcie droższe na skutek potrzeby późniejszego (z reguły w postępowaniu sądowym) powołania dodatkowego biegłego o teoretycznie wyższych kompetencjach.