Piotr Solarz: Mężczyzna, domniemany winny

Od kiedy Kongres Deputowanych w Hiszpanii w 2004 r. przyjął przez aklamację ustawę organiczną o kompleksowych środkach ochrony przed przemocą ze względu na płeć, zaczęło obowiązywać domniemanie winy mężczyzn. Ustawa miała być remedium i „globalną odpowiedzią” Królestwa Hiszpanii na przemoc wobec kobiet poprzez wprowadzenie odpowiednich działań z wykorzystaniem prawa karnego jako głównego narzędzia walki.

Czytaj więcej

Zawody prawnicze

Raport rynku prawniczego: zarobki, dyskryminacja ze względu na płeć

Mimo że kobiety zajmują coraz wyższe stanowiska, wciąż znaczna ich część nie jest traktowana na równi z mężczyznami.

Najwięcej kontrowersji wzbudził zapis powołujący nowe wyspecjalizowane organy: Sądy Przemocy wobec Kobiet (Juzgado de Violencia sobre la Mujer). Ustawodawca nadał im szczególny status i kompetencje nieznane do tej pory w strukturze hiszpańskiego sądownictwa. Samo wszczęcie postępowania karnego przez sądy kobiece oznacza automatyczne anulowanie rozstrzygnięć sądów cywilnych pierwszej instancji dotyczących rozwodów, władzy rodzicielskiej, opieki naprzemiennej czy regulacji kontaktów rodziców z dzieckiem. Musi być tylko spełniony warunek, że sprawcą przemocy jest mężczyzna, a ofiarą kobieta. Wystarczy złożenie przez kobietę skargi na przemoc, aby dostała wyłączną opiekę nad dzieckiem, niezależnie od tego, czy sprawa karna wobec mężczyzny została umorzona czy też został on uniewinniony.

Jedno magiczne słowo

Przyjęte rozwiązanie legislacyjne, zapewniające szczególną ochronę kobietom, a jednocześnie pozbawiające takiej ochrony mężczyzn jako ofiar przemocy w rodzinie, jest ewidentnym przykładem dyskryminacji ze względu na płeć. Narusza zasadę równości oraz prawo do domniemania niewinności i ewidentnie koliduje z art. 14, a także 24 hiszpańskiej ustawy zasadniczej oraz z aktami międzynarodowymi, których Hiszpania jest stroną. Warto podkreślić, że utworzenie Sądu Kobiet stworzyło zły precedens prawny, nieznany w żadnym innym demokratycznym kraju.

Jest też inny, i to znacznie bardziej negatywny aspekt wprowadzonego prawa, to jest legitymizacja zjawiska uprowadzeń dzieci na terenie Hiszpanii. Wybitny hiszpański prawnik José Luis Sariego Morillo (specjalizujący się w prawie rodzinnym), opisał ten proceder szczegółowo w swoim artykule „Hiszpania, prawny raj, aby porwać dziecko” (España, paraíso legal para secuestrar a un niño). Analizując szczegółowo konsekwencje wprowadzonego prawa, zwraca on uwagę na zastraszający wzrost porwań rodzicielskich po 2004 r. Wskazuje jako jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy faworyzowanie kobiet przez prokuraturę i sądy oraz placówki edukacyjne z kuratorium oświaty na czele poprzez usankcjonowanie fałszywych oskarżeń i donosów względem mężczyzn, brak ustalenia, gdzie ma miejsce spór o prawo do opieki nad małoletnim, czy dziecko nie zostało bezprawnie uprowadzone, co de facto stawia kobiety ponad prawem i wypacza całkowicie sens konwencji haskiej. „Wystarczy, że kobieta powie magiczne słowo, że jest maltretowana, by prawo pozwoliło jej bezkarnie porwać dziecko”.

Sędziowie nie umieją orzekać

Czas pokazał, że nowe prawo nie tylko nie położyło kresu przemocy ze względu na płeć, ale jeszcze bardziej pogłębiło doktrynę orzeczniczą poprzez kontrowersyjne dopasowanie przepisów zawartych w ustawie do ram konstytucyjnych Królestwa Hiszpanii. Pomijając stronę formalnoprawną ustawy, należy zwrócić uwagę, że od czasu jej wprowadzenia hasło „zero tolerancji” zyskało jeszcze jeden wydźwięk: walki z alienacją rodzicielską. Pierwszą reakcją środowisk skrajnie feministycznych na ten akt normatywny było nawiązanie do PAS jako pseudonaukowej koncepcji, która jest narzędziem „hamującym egzekwowanie prawa do równości płci”. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy, wymienianych przez to gremium przy silnym wsparciu mediów, miała być „nieumiejętność orzekania sędziów”, zwłaszcza w sądach rodzinnych. Świetnie pokazuje to przykład Francisco Serrano Castro, byłego sędziego z ponaddwudziestoletnim stażem, nagrodzonego za pracę na rzecz praw kobiet, usuniętego z zawodu po skardze stowarzyszeń feministycznych za przedłużenie o „półtora dnia” wizyty dziecka u ojca.

Środkiem na „owe szkody", był postulat zniesienia „rzekomego syndromu alienacji rodzicielskiej”, chociaż formalnie nie istniał on w orzecznictwie prawnym. Wprawdzie specjaliści, w tym Stowarzyszenie Prawników Rodzinnych (AEAFA), od lat alarmowali, że utrzymywanie dzieci przez jednego rodzica w pogardzie, nienawiści lub nieuzasadnionym lęku wobec drugiego rodzica jest niezwykle poważne w skutkach dla ich zdrowia psychicznego, to sądy cywilne i karne, poza nielicznymi orzeczeniami, wydawały się nie zauważać tego problemu. Przyjmowały najwygodniejszą narrację, że syndrom ten nie jest rozpoznawany przez Światową Organizację Zdrowia.

Zmiana w podejściu do problematyki nie nastąpiła nawet po upomnieniu Hiszpanii przez Europejski Trybunał Praw Człowieka, który w 2005 r. stwierdził, nawiązując bezpośrednio do art. 8 europejskiej konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, że kiedy państwo przyczynia się do zerwania lub utrudnia relacje między rodzicem a dzieckiem, stanowi to jawne naruszenie prawa. Sytuacja w judykaturze nie poprawiła się znacząco po orzeczeniu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego, który expressis verbis w rozstrzygnięciu z 2017 r. potwierdził, że kwestionowanie tego faktu nie tylko dodatkowo utrwala krzywdę dziecka, ale także narusza podstawowe prawo do skutecznej ochrony sądowej i najlepiej pojęte interesy nieletnich zapisane w hiszpańskiej konstytucji oraz w konwencji praw dziecka, takich jak niedyskryminacja, prawo do życia i rozwoju dziecka.

Kolejne złe prawo

Można by przypuszczać, że trzy dekady po rozpoczęciu demokratycznej drogi tego państwa kolejne rządy położyły ostatecznie kres problemowi ochrony kobiet. Kiedy jednak nadszedł 2021 r., coraz bardziej radykalizujące się środowisko feministyczne, mające przychylność większości najważniejszych mediów oraz większość w parlamencie, postanowiło ponownie „wyciągnąć trupa z szafy” i ostatecznie rozprawić się z syndromem alienacji rodzicielskiej pod przykrywką wprowadzenia prawa o ochronie dzieci i młodzieży. Retoryka pozostała taka sama jak w 2004 r., nastąpiła tylko redefinicja syndromu przedstawianego tym razem jako broń pederastów, służąca do przykrycia przestępstw seksualnych wobec nieletnich.

W czerwcu 2021 r. koalicja PSOE i Podemos przyjęła ustawę organiczną o kompleksowej ochronie dzieci i młodzieży przed przemocą. Ustawę Rhodes ( Ley Rhodes) nazwaną na cześć pianisty Jamesa Rhodesa. Dlaczego gabinet Pedro Sáncheza zdecydował się afirmować nowe normy prawne nazwiskiem brytyjsko-hiszpańskiego artysty, mniej lub bardziej zasłużonego na polu walki z pedofilią, wystawiając mu za życia pomnik mentalny? Abstrahując od jego powiązań towarzyskich z elitą polityczną Hiszpanii z Pablo Iglesiasem na czele, czyżby w Hiszpanii nie było ofiar pedofilii? W opinii ekspertów rządzący stworzyli kolejne złe prawo sprzeczne z hiszpańską konstytucją oraz prawem UE, i to w kwestii tak wrażliwej jak ochrona dzieci. Zakaz posługiwania się pod rygorem sankcji karnych terminem: syndrom alienacji rodzicielskiej, skazał nieletnich na całkowity brak pomocy instytucji państwa, automatyzm orzeczeń wyeliminował niezawisłość sędziów, zaś brak dolnej granicy wieku do wysłuchania nieletnich sprowadził prawo do granic absurdu.

Irracjonalnie jedyną partią, która od samego początku wypowiadała się racjonalnie o alienacji rodzicielskiej, był VOX. Politycy tego ugrupowania chcieli włączyć PAS do przepisów regulujących procesy sądowe, w których rozstrzygane są kwestie władzy rodzicielskiej i opieki nad nieletnimi oraz opowiadali się za przeznaczeniem środków pieniężnych na wsparcie kontynuacji badań syndromu.