Płk Grzegorz Małecki: Z Rosją powinniśmy walczyć bardziej ofensywnie

Plus Minus: Czy Rosjanie kłamią, gdy oficjalnie informują, że Aleksiej Nawalny nie został otruty przez ich służby?

Do końca nie wiemy, przez kogo został otruty. Natomiast jest duże prawdopodobieństwo, że dokonały tego służby rosyjskie albo osoby działające na ich zlecenie. Wskazuje na to sposób dokonania otrucia oraz substancja – z rodziny nowiczoków. To trucizna stworzona w rosyjskim laboratorium i tylko rosyjskie państwo nią dysponuje. Od wielu lat wiemy, że najpierw sowieckie, a potem rosyjskie służby posługują się metodą działania, która sprowadza się do fizycznej eliminacji przeciwników – osób uznanych przez władzę za wrogów. W arsenale środków wykorzystywanych do fizycznej eliminacji są trucizny i gazy bojowe. W czasach sowieckich do eliminacji przeciwników wykorzystywano np. rycynę, tak zlikwidowany został m.in. Stepan Bandera.

Jeżeli Rosjanie produkują takie trucizny, do osiągnięcia celu powinni wykorzystać substancję, która zadziała szybko i będzie trudna do wykrycia.

Tak właśnie działają substancje z rodziny nowiczoków, bardzo szybko ulegają rozkładowi w organizmie.

Jednak można je zidentyfikować, na co wskazują doświadczenia naukowców brytyjskich, a teraz niemieckich.

Tak, ale są trudne do wykrycia. Z osobą Nawalnego wiąże się wiele kontrowersji, hipotez. Jedna z nich mówi, że jest on wykorzystywany przez reżim Putina, aby skanalizować niezadowolenie społeczne. Jest kontrolowany przez służby rosyjskie, mniej lub bardziej świadomie. Niektórzy eksperci twierdzą wręcz, że jest figurantem. Fakt, że tak szybko wyzdrowiał, niestety te teorie nieco wzmacnia. Jego przypadek trzeba spokojnie obserwować, bo pojawiają się rozmaite wątpliwości. Dzisiaj można stawiać dwie przeciwstawne hipotezy: albo nie został otruty nowiczokiem, albo substancja ta została użyta nieprofesjonalnie i być może ta operacja miała służyć innemu celowi, np. jego uwiarygodnieniu.

To może być więc operacja specjalna o charakterze dezinformacyjnym?

A dokładniej tzw. operacja inspiracyjna, której celem mogłoby być budowanie legendy Nawalnego – uwiarygodnienia go jako bohatera i ofiary reżimu. Chodzi o to, aby na niego skierowały się wszystkie oczy przeciwników Putina, by stał się ich liderem.

Tę hipotezę wzmacnia fakt, że nie widać żadnej zmasowanej akcji dezinformacyjnej ze strony Rosji, która ma udowodnić rzekome kłamstwa innych państw w sprawie Nawalnego...

Nie wiemy, czy mamy do czynienia z próbą zamachu na jego życie czy z inscenizacją zamachu. Na pewno warto zadawać sobie rozmaite pytania, ale nie wykluczajmy od razu wersji, że Nawalny faktycznie stał się ofiara zamachu w celu wyeliminowania go z gry i zastraszenia potencjalnych naśladowców. I trzeba jeszcze brać pod uwagę, że rosyjskie służby nie są monolitem – pomiędzy GRU i FSB obserwujemy walkę o wpływy, są frakcje, koterie, które prowadzą działania przeciwko sobie. Celem jest kontrola sytuacji na Kremlu – czy większe wpływy będzie miał Miedwiediew wspierany przez GRU czy Putin, człowiek FSB. To, że Nawalny jest kontrolowany przez służby, wiemy od dawna, pytanie, czy stał się też ofiarą ich rywalizacji.

Przed wybuchem protestów na Białorusi zaobserwowaliśmy w tym kraju obecność rosyjskich najemników – członków grupy Wagnera. To możliwe, aby – jak podają ukraińskie media – zostali tam zwabieni przez ukraiński wywiad wojskowy? Operacja mogła być inspirowana przez ukraińskie służby?

Jest prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, że mamy do czynienia z klasyczną operacją specjalną pod przykryciem. Członkowie grupy Wagnera zostali zwabieni na Białoruś, skąd mieli się udać prawdopodobnie przez Turcję do Wenezueli, do ochrony pewnych instalacji. Z doniesień medialnych wiemy, że plan operacji zakładał, iż lot zostanie awaryjnie przerwany nad Ukrainą, samolot wyląduje w Kijowie, a członkowie grupy Wagnera zostaną aresztowani. Warto przypomnieć, że Ukraińcy od kilku, kilkunastu lat są szkoleni przez służby amerykańskie, a od 2014 r. ich kraj jest w stanie wojny z Rosją. Podobnie działają Izraelczycy, którzy zdobyli swoje kompetencje w ogniu walki. Ukraińcy w przyspieszony sposób doskonalą metody, które poznali od partnerów zachodnich. Ich celem jest rozpoznanie intencji przeciwnika i zneutralizowanie jego działań. Bo zasadniczym celem wywiadu jest zapobieganie problemom, identyfikowanie zagrożeń i ich neutralizacja.

Ukraińcy chcieli wyeliminować wagnerowców?

Nie, ich celem było zidentyfikowanie osób odpowiedzialnych za zbrodnie wojenne w Donbasie i postawienie ich przed ukraińskim sądem. Przy okazji skompromitowali rosyjskie służby, a także zebrali informacje, które mogą być wykorzystane operacyjnie, ale także jako materiał dowodowy w przypadku procesu sądowego. Te cele zostały w moim przekonaniu osiągnięte. Wagnerowców zidentyfikowano w wyniku sfingowanego procesu rekrutacyjnego na rzekomy wyjazd do Wenezueli. Skłoniono ich na nim do rozmów na temat szczegółów ich aktywności w przeszłości.

Ta operacja nie została jednak dokończona, bo wagnerowcy zostali zatrzymani przez białoruskie służby. A teraz pojawiają się informacje, że na Ukrainie wcale nie było zgody politycznej na takie działania.

Teraz w tej sprawie aktywizują się wszystkie strony, a więc Rosjanie, Ukraińcy i Białorusini. Pojawiają się sprzeczne komentarze, a z oficjalnych wypowiedzi nie możemy wyciągać żadnych pewnych wniosków. Poprzez zaciemnienie obrazu wszyscy chcą narzucić swoją narrację, aby minimalizować potencjalne straty.

Czy w tej operacji specjalnej Ukraińcy odnieśli sukces?

Moim zdaniem niepełny, ale jednak sukces. Wprawdzie z punktu widzenia władz państwa ukraińskiego jest on wątpliwy, za to wizerunkowo ukraińskie służby więcej zyskały, niż straciły.

A może w tym przypadku rozjechały się trochę interesy służb i rządu ukraińskiego?

To się zdarza, bo czym innym jest taktyczny, operacyjny interes służb, a czym innym strategiczny interes rządu. W zasadzie one powinny być zbieżne, ale pamiętajmy, że to rząd jest dysponentem wiedzy czerpanej od służb i może zatrzymać operację specjalną. Podam uniwersalny przykład. Zamiast zwerbować jakiegoś szpiega, niekiedy zapada decyzja polityczna o postawieniu go przed sądem, aby osiągnąć korzyści polityczne na arenie międzynarodowej.

W przypadku ustawiania pułapki na rosyjskich najemników być może powodem przerwania operacji była chęć utrzymania kanałów do rozmów z Rosjanami?

Jest to jedna z hipotez. Media ukraińskie wskazują też na inny wątek, piszą o „samowolnej decyzji, nieuzgodnionej ze służbami, o przekazaniu tej informacji Białorusinom", czyli o spaleniu tej operacji.

Być może z tego powodu do dymisji podał się szef wojskowego wywiadu ukraińskiego HRU?

Jest duże zamieszanie wokół tej sprawy. Jedna z hipotez mówi, że chciał, aby niektórzy przedstawiciele władz ukraińskich, uczestnicy spotkań, na których omawiano operację w sprawie ludzi Wagnera, poddali się badaniu na poligrafie. Istniało podejrzenie, że ktoś tę operację po prostu sprzedał.

To oznacza, że w ukraińskich władzach jest kret?

Taka hipoteza jest stawiana przez niektóre media i ekspertów.

Czy w przypadku operacji ukraińskiej przeciwko wagnerowcom możemy mówić o akcji dezinformacyjnej?

Celem ukraińskich służb było zwabienie Rosjan do Kijowa, dlatego wprowadzono ich w błąd, dokonano pewnej manipulacji, inscenizacji, używając dezinformacji jako narzędzia. Dezinformacja jest elementem wojny informacyjnej prowadzonej przez państwo. W języku służb częściej używamy pojęcia „deception", definiowanego jako ukryty cel manipulacji, oszustwa, zwodzenia. W przypadku klasycznych operacji dezinformacyjnych lub operacji wpływu korzystamy z wielu narzędzi, aby spowodować zmiany świadomości społecznej. Możemy się posługiwać np. obrazem, prowokować pewne wydarzenia. Klasycznym przykładem operacji decepcyjnej była operacja „Bodyguard", której celem było wprowadzenie Hitlera w błąd co do miejsca i czasu lądowania wojsk alianckich we Francji w 1944 r.

Jak rozpoznać przekaz, którego celem jest wpłynięcie na proces decyzyjny odbiorcy, w sytuacji gdy nie znamy jego źródła, bo jest zakamuflowane?

Problem wiarygodności pozyskanych informacji jest jednym z fundamentalnych zagadnień działalności służb wywiadowczych. Istotą wywiadu jest pozyskiwanie i przetwarzanie informacji, ale aby ją właściwie wykorzystać, musimy mieć aparat, który pozwoli ocenić, czy jest prawdziwa – bo może być przecież elementem dezinformacji – a także jaka jest jej wartość. Najistotniejsze jest krytyczne podejście do informacji. Na początku weryfikowane jest źródło, skąd ta informacja pochodzi, czy osoba, która ją posiada, mogła mieć do niej dostęp. Musimy zweryfikować też motywy tej osoby – zawsze, gdy sama się zgłasza do wywiadu, pojawia się wątpliwość, czy nie chce nas wprowadzić w błąd albo czy odpowiednio przygotowana informacja nie została jej podłożona i czy nie przekazuje jej do wywiadu nieświadoma tego, że jest zmanipulowana. Z takim problemem borykali się Amerykanie w okresie zimnej wojny, gdy mieli do czynienia z uciekinierami ze służb z krajów bloku wschodniego. Potem należy krytycznie podejść do samej treści informacji.

Czy trudno to weryfikować?

Tak, ale też trudności z weryfikacją informacji leżą niekiedy po naszej stronie. Nie chcemy informacji przyjąć, bo nie pasuje do naszego obrazu rzeczywistości, do założonych przez nas celów działania. Informacji niewygodnych nie traktujemy poważnie, zakładamy, że są nieprawdziwe, odrzucamy je. Słowem: bierzemy tylko to, co pasuje nam do układanki. Część porażek wywiadów na świecie wynikała właśnie z tego, że decydenci – konsumenci informacji – nie uznali za wiarygodną takiej, która im nie pasowała.