Czułam, że rozmawiam z geniuszem

Opole 1988. Jubileusz dwudziestopięciolecia pracy twórczej Młynarskiego. On na scenie, za chwilę Ewa Bem zaśpiewa, że jej serce to muzyk „improwizujący, co ma własny styl i rytm”. Ale najpierw jubilat: „Chciałbym teraz zapowiedzieć koleżankę, którą darzę szczególnym sentymentem. I ze względu na jej fantastyczny zawsze humor i usposobienie cudowne, i ze względu na gatunek piosenki, jaki uprawia. I dlatego chciałbym ją powitać niekonwencjonalnie. Państwo znacie na pewno takie przedszkolne rymowanki – pani mówiła wierszyk, a dzieci rym. Więc może się zabawimy: Rozkosznie swingujący alt,/ Warszawska Ella Fitzgerald./ Warto być dla niej choćby tłem,/ Szanowni państwo...”. „...Ewa Bem!!!” – woła razem z publicznością Lucjan Kydryński, współprowadzący ten wieczór.

Wywołana, wychodzi na scenę. I od razu robi się jaśniej. Wtedy w wieku trzydzieści pięć plus, z fantastycznym irokezem, pomalowanymi na zielono rzęsami, kolczykami, które tańczą przy twarzy. W ręku dzierży pokaźny rulon owinięty czerwoną wstążeczką. „Przygotowałam tu specjalnie dla ciebie własnego pióra rymowankę-układankę”. Młynarski rozwija, odczytuje. Również wierszyk! „Piosenki twe mam śpiewać chęć/ kolejne lat dwadzieścia pięć,/ Więc o poranku czy przed snem / Kolego, pisz... No, niewyraźnie coś tu jest. Ewuniu, wzruszony jestem” – mówi jubilat.

„Coś takiego! To ja napisałam? Szkoda, że się tak wysiliłam, potem pisałam lepsze rzeczy”. – Uśmiecha się, kiedy po latach przypominam jej tę chwilę. I wyznaje swoją cudną, zamaszystą frazą:

„Proszę mi wierzyć, że jestem – zupełnie sympatycznie, ale jednak – zbita z tropu, bo nie pamiętam tego momentu. Ale całkowicie wierzę, że sytuacja miała miejsce. Wierszyk Wojtka znam, naturalnie, bo jeszcze parokrotnie go mówił, kiedy brałam udział w rozmaitych koncertach, które prowadził. Przez cały okres, gdy miałam okazję z nim pracować, znać się, przyjaźnić niemal, sypał wierszykami. Jest też autorem do dzisiaj chętnie używanej przez konferansjerów zapowiedzi: »Nie-ba-wem Ewa Bem«. Ale Wojtek darował mi taką masę swojego talentu, że wszystko, co mówił, było nadzwyczajne”.

Czytaj więcej

Plus Minus

„Przepis na potwora”: Utopia biologiczna

Potwór doktora Frankensteina miał nie lada fart, że trafił na sprzyjające okoliczności, by dzieło o nim mogło się narodzić.

Leciał z głowy

Przez dekady pozostawali blisko artystycznie. A towarzysko? Ewa Bem wspomina, że Wojtek był raczej typem niedostępnym.

„To nie taki człowiek, który chodzi i sypie kawałami na prawo i lewo, a wszyscy trzymają się za brzuchy. Zresztą inni satyrycy też nie są na co dzień wesołkowaci. Kocham Stasia Tyma, ale wiem, że wydusić z niego żart to naprawdę sztuka. Wojtek też taki był. Skryty. Trochę zamyślony. Nieobecny. Nie taki brat łata, jak można by się spodziewać. Jego wrażliwość, a także wieloletnie zmagania z chorobami – to też w jakimś sensie odgradzało od niego. Podczas wspólnych występów nie miałabym chyba nigdy odwagi wparować do niego do garderoby, usiąść i powiedzieć: »No, co tam słychać?«. Chociaż mogłam sobie na to pozwolić, bo się znaliśmy. Ale po prostu to nie był taki człowiek. Łączyły nas raczej spotkania zawodowe, nie wspólne imprezowanie.

Bywało, że w momentach niedyspozycji psychicznej dzwonił do mnie o karkołomnych porach, nad ranem i czytał swoje teksty. A nawet chyba nie czytał – on po prostu je mówił. Pamięć miał nieprawdopodobną, leciał z głowy. W takich chwilach byłam troszeczkę zdezorientowana. Ale nie przyszłoby mi do głowy powiedzieć: »Wiesz co, Wojtek, przepraszam cię, jest środek nocy«. Cały czas czułam, że rozmawiam z geniuszem. Nawet swoim córkom mówiłam: »To niesamowite, że dane mi było mieć takiego geniusza w pobliżu«. Człowiek sobie z tego w jakimś sensie zdawał sprawę – ale chyba nie do końca”.

Troszeczkę jak Wojtek

Poznali się przez jej brata, Aleksandra Bema. Przypominam sobie, jak podczas wywiadu, który przeprowadzałam z panią Ewą w 2012 roku dla „Twojego Stylu” (z okazji czterdziestolecia jej pracy artystycznej), opowiadała o dzieciństwie: „Mieliśmy z bratem po kilka lat, chodziliśmy po ulicach albo jeździliśmy tramwajami i... śpiewaliśmy! Dziś wydaje mi się to dziwne, ale wtedy było dla nas całkiem zwyczajne. Może dlatego, że w domu zawsze była muzyka, wszyscy byli z nią związani: albo grali zawodowo, albo śpiewali, czy byli »wyumieni« po konserwatoriach”.

Alek był starszy o trzy lata. Zanim ona zaczęła działalność wokalną, on już należał do środowiska muzycznego, brał udział w rozmaitych projektach. Ewa chodziła do warszawskiego liceum im. Batorego, zaczęła śpiewać w Stodole jeszcze jako nastolatka. Potem występowała z bratem w zespołach, najpierw w Bemibek, potem w Bemibem. Wreszcie zaczęła karierę solową i zyskała tytuł Pierwszej Damy Polskiego Jazzu. Aktualny do dziś.

„To chyba było tak, że Alek poprosił Wojtka o teksty do własnych kompozycji. A Wojtek się w nich zakochał, bo uwielbiał rzeczy bardzo rytmiczne. Im trudniejszy był rytm, im mocniejsza pulsacja, tym lepiej. Bardzo podobały mu się Alka utwory i to w ten sposób się zaczęło. Jakiś czas później była piosenka, do której ja już zostałam zaangażowana, i wtedy poznałam mistrza. Wydaje mi się, że spotkanie miało miejsce w słynnej willi na Łowickiej. Byłam poruszona tą wizytą, bo piękny był to dom. Poznałam panią Adriannę Godlewską, obie córki były już na świecie, mam wrażenie nawet, że i Jasiu mały tam się kręcił. Alek grał utwór na pianinie, Wojtek śpiewał. Pamiętam, pomyślałam sobie wtedy: »Po co ja mam to właściwie śpiewać, jak to już jest gotowe?«. Ale co to była za piosenka? Dziś już nie jestem w stanie powiedzieć”.

Zatrzymajmy się chwilę przy Aleksandrze Bemie. Perkusista, wokalista, kompozytor. Na początku grał w zespołach, które dziś – jak mówi jego siostra – nazwalibyśmy offowymi: Pięciu, Pesymiści, Klan, Dżamble. Jego zawodowe porozumienie z Młynarskim było fantastyczne, stworzyli razem wiele wybitnych piosenek. Ewa Bem zauważa: „Aleksander był troszeczkę jak Wojtek – w swoim świecie. Obaj łapali porozumienie na innych częstotliwościach niż my, zwykli ludzie. Poza tym Alek nie traktował Wojtka jak kaplicy, z nabożnością. Ja miałam taką skłonność, bo Wojtek mnie trochę onieśmielał. A dla Alka to był kumpel w twórczości”.

Z tego porozumienia na innych częstotliwościach i kumplostwa w twórczości powstały liczne piosenki, między innymi moja ulubiona, nomen omen, Lubmy się trochę. Ale też śpiewane przez Ewę Bem Zobacz, czyje imieniny ze słowami: „W każdej z czterech roku pór/ z kalendarza kartki fruną fur, fur, fur...”. I kolejne: „Dlaczego nas tam nie ma”, a także „Nigdy w życiu nie jest tak” (z jakże dosadnym rozwinięciem „...by nie mogło jeszcze gorzej być”) – obie na płycie „Bemowe frazy” z 1974 roku (znalazła się na niej też słynna piosenka z tekstem Marka Dutkiewicza „Podaruj mi trochę słońca”). Aleksander Bem i Wojciech Młynarski mają we wspólnym portfolio utwory także dla innych wykonawców, spoza „Bemowego kręgu” – na przykład „Mój żołnierzyku” napisany dla Michała Bajora.

Czytaj więcej

Plus Minus

Mariusz Cieślik: Parada Równości i Niepodległości

Polacy to urodzeni symetryści. Na pytanie, czy to oznacza, że gustujemy w estetyce idiotów, muszą państwo sobie sami odpowiedzieć.

A to przecież małe arcydzieło

O piosenkach rodzeństwa Bemów jeszcze porozmawiamy, ale najpierw będzie... porzeczka. I pieczątki. Bo właśnie Ewa Bem wspomina w rozmowie, że obaj panowie napisali razem czołówkę do filmu dla dzieci „Wycieczka – ucieczka” z 1972 roku. „Śliczna piosenka, miodzio! Zawsze mi się to bardzo podobało, zachwycałam się, a teraz z dystansu lat jeszcze bardziej doceniam – że Wojtek wchodził w takie, zdawałoby się, niepozorne projekty. Tekściarze często chcieli mieć gwarancję, że piosenka ma być śpiewana na wielkich festiwalach. A tu Alek z Wojtkiem trachnęli czołówkę do filmu, który był, przeleciał i cześć. A przecież to małe arcydzieło!”.

Zaczyna nucić: „Czy to ucieczka, czy to wycieczka,/ zaciskamy mocno w dłoni szczęście małe jak porzeczka...”. A mnie się przypomina dalszy fragment, który od lat siedemdziesiątych wraca do mnie co jakiś czas: „Wyruszamy dylu-dylu/ na spotkanie przygód tylu”. Piosenkę znałam z dzieciństwa, ale nie wiedziałam, że stoją za nią Młynarski i Bem.

– Ale mnie pani wzruszyła – mówię.

– Sama się wzruszam! – uśmiecha się Ewa Bem.

Kto nie zna piosenki, może znaleźć ją w internecie, ale uwaga – melodia jest tak dobrze napisana, że zostaje w głowie co najmniej do końca dnia. Nawiasem mówiąc, Młynarski napisał piosenki także między innymi do serialu „Szaleństwa panny Ewy” czy do komedii muzycznej „Kochajmy syrenki”.

Teraz pieczątki. Ewa Bem zawsze podkreśla, że Młynarski dał jej trzy. Bo za pieczątki uważa napisane przez niego teksty. Te, z którymi kojarzy ją cała Polska.

Pierwszą z pieczątek będzie zatem „Moje serce to jest muzyk”, od której zaczęłam ten rozdział. Przenieśmy się znowu do Opola, chociaż w nieco bliższe czasy. Rok okrągły – 2000. I jubileusz trzydziestolecia pracy Ewy Bem. Od czego zaczyna występ? Od „Muzyka…”, oczywiście. Taka to mocna pieczątka! Ale stosunek wokalistki do piosenki wcale nie jest oczywisty. „Raz ją lubię, raz jej nie lubię, różnie bywa. To jedna z nielicznych w moim repertuarze, która ze mną trochę wojuje. A ja trochę z nią. W związku z tym mamy lepsze i gorsze dni. Chyba najbardziej nie lubię tego, że ona nie była napisana dla mnie. Widocznie coś się we mnie zakotwiczyło, rodzaj jakiejś zazdrości, czegoś nieładnego”.

Do dzisiaj nie wie, za kogo nagrała tę piosenkę. „Ale w jakimś sensie błogosławię, że temu komuś się nie udało i że ja to zrobiłam”. – Uśmiecha się delikatnie. Okoliczności pamięta dokładnie: zaproszono ją do Łodzi, tramwajem dojechała do radia, zapoznała się z podkładem, z tekstem. „Chyba z dwa razy sobie prześpiewałam, nagrałam i tą samą drogą tramwajem wróciłam na dworzec, na pociąg do Warszawy”.

W moim sercu

Tutaj warto przypomnieć wzruszającą opowieść Agaty Młynarskiej w książce „Moja wizja” – wywiadzie rzece znakomicie poprowadzonym przez moją redakcyjną koleżankę Agnieszkę Litorowicz-Siegert. Agata opowiada tam, że kiedy mieszkali na Łowickiej, tata czasem wchodził do jej pokoju z magnetofonem Panasonic pod pachą. „Ja byłam zaspana, a on mówił: »Chcę ci puścić piosenkę, którą właśnie napisałem – potrzebny mi twój mózg«. [...] Siadał na dywanie, naciskał play i śpiewał. Godzinę później szłam do szkoły, nucąc: »Moje serce to jest muzyk improwizujący« – i myślałam sobie, że to jest o moim sercu”.

Ciekawostka – w 1984 roku podczas festiwalu w Sopocie (na którym był taki zwyczaj, że obcokrajowcy, łamiąc język, śpiewali polskie przeboje) piosenkę „Moje serce to jest muzyk” wykonuje przybyła z Francji Martine Caron. W odmiennym stylu, rzecz jasna, ale też energetycznie. Nie można inaczej.

Autorem nut do tej piosenki pieczątki jest Jacek Mikuła. Agata Młynarska opowiadała mi, że pamięta czas, jak tata pisał teksty do piosenek, które od nazwiska kompozytora nazywano w jej domu mikułami. Mówię o tym Ewie Bem, ale ona zauważa: „Akurat to nie jest typowa mikuła. Jacek to pianista jazzowy, pisał rzeczy bardzo jazzowe. W pewnym momencie związał się artystycznie z Marylą Rodowicz i wtedy powstały mikuły – w stylu »Damą być«, trochę happy jazz, trochę ragtime. A Serce... to jest popowa piosenka. Nie wydaje mi się, żeby ona była za bardzo charakterystyczna dla Jacka”.

Skoro jest analiza muzyczna, znów pozwolę sobie przytoczyć lingwistyczną. Badaczka Katarzyna Jachimowska, rozważając piosenkę „Moje serce to jest muzyk”, pisze: „Poetyckość i metaforyczność tego tytułu kształtuje się na bazie znaczenia wyrazu muzyk – artysta zajmujący się tworzeniem muzyki lub jej wykonywaniem [...]. Plastyczność konotacji semantycznej tego wyrazu została wykorzystana przez Młynarskiego do napisania jednej z piękniejszych piosenek o miłosnych rozterkach”.

„Plastyczność konotacji semantycznej” – obiecuję sobie zapamiętać naukowy zwrot. Choć znacznie łatwiej wpada mi w ucho fraza z samej piosenki: „wypiłam kaw i strzeliłam gaf”.

Kolory nasycone

Druga pieczątka (wcześniejsza, jeśli chodzi o chronologię) to „Żyj kolorowo”. Czerwiec 1979. Ewa Bem ma dwadzieścia osiem lat i dostaje w Opolu nagrodę w Plebiscycie Studia Gama. Oglądam w internecie występ. Krótkie jasnorude włosy. Jedno z ramiączek białej sukienki zsuwa się filuternie. Na ręku bransoletka z kolorowymi piórami czy futrzakiem. Już wtedy widać, że ta madame ma fantazję!

Fantazyjna jest też muzyka Jana Ptaszyna Wróblewskiego. Zwłaszcza wstęp napisany na cztery saksofony, jak wieść estradowa niesie – dla wielu muzyków karkołomny. Kiedy pytam, czy śpiewanie tej piosenki też było trudne, Ewa Bem tylko się uśmiecha. Nie było. „Dopiero po wielu latach na skutek różnych reakcji – słuchaczy, krytyków – zrozumiałam, że śpiewam dość trudne piosenki”.

W radiu opowiadała kiedyś o tym utworze tak: „W dniu, kiedy miałam pojawić się w studiu nagraniowym, pojechałam do szpitala urodzić moją córkę Pamelę. O mały włos, a piosenka byłaby nie moja, gdyby się na mnie nie doczekali. Na szczęście jest moja – i jest taką moją złotą monetą w garści”. Ewa Bem często podkreśla, że „żyj kolorowo” nie oznacza wcale życia w kolorach pstrokatych, krzyczących. I nie zawsze jest to życie różowe. Czasem żyje się na szaro, czasem na czarno, czasem na biało – przecież to też są kolory. Zaznacza jednak, że na pewno nie żyje w półcieniach, zawsze są to kolory nasycone. Jest z tych, którzy angażują się całym sercem.

Ta piosenka jest dla wielu symbolem. W publikacji załączonej do albumu „Ewa Bem, Bemibek, Bemibem” ze Złotej Kolekcji Pomatonu Ryszard Wolański pisze: „Czy to będzie jazzowa ballada, swingowy standard czy piosenka »Żyj kolorowo«, Ewa Bem wykona ją tak samo żarliwie, z finezyjną maestrią, swobodnie, z poczuciem radości śpiewania, zawsze też z głęboką refleksją po gruntownym przemyśleniu interpretacji, jak przystało na Pierwszą Damę Polskiego Jazzu”.

Do piosenki powstał teledysk. Kolorowy, a jakże! Piosenkarka jest w nim ubrana w zieloną sukienkę w białe paski, z koronkami, falbanami. Bawi się bukietem żółtego kwiecia, w ręku trzyma wielkie złote jabłko. Skąd takie pomysły? Okazuje się, że teledysk był kręcony w magazynie kostiumów w telewizji. „Nie wiem, jak to teraz wygląda, ale kiedyś wisiały tam przepiękne kostiumy, stały wspaniałe meble, lampy. Wachlarze, kapelusze, wszystko! Ja się tylko przechadzałam, a otoczenie samo grało”. Zauważa przy okazji, że kiedyś to się szyło kostiumy dla artystów – z prawdziwych jedwabiów, atłasów. A teraz się wypożycza i spina agrafkami.