Cezary Żelaźnicki i Jacek Pawłowski: siedem wyzwań prawnych dla przedsiębiorców w 2019 roku

Dynamiczny rozwój branży finansowej, w szczególności w aspektach technologicznym, produktowym i infrastrukturalnym, determinuje pogłębiającą się regulację tego sektora. Na poziomie europejskim identyfikowane są kolejne obszary działalności przedsiębiorców operujących na rynku finansowym, które mogą mieć wpływ na interesy jego uczestników i klientów, czego skutkiem są prace legislacyjne nad nowelizacjami licznych regulacji finansowych. Spodziewać należy się nowych wersji regulacji MiFID, PSD czy AML. W praktyce oznacza to, że podmioty rynku finansowego w najbliższych latach w dalszym ciągu będą zaangażowane w czasochłonne wdrożenia legislacji UE oraz dostosowywanie swojej działalności do zmieniającego się otoczenia regulacyjnego.

Technologie w finansach

Branża FinTech wywiera coraz większy wpływ na działalność instytucji finansowych, co w oczywisty sposób zachęca do jej regulacji, przy czym zazwyczaj regulacjom nie podlega sama technologia, a raczej konkretne rozwiązania biznesowe lub podmioty, które z nich korzystają. W najbliższym czasie możemy się spodziewać zatem dalszych regulacji w obszarze blockchain (w tym np. giełd kryptowalut, initial coin offerrings czy smart contracts), jak też i innych technologii, np. wykorzystywane już przez branżę chatbots czy robodoradcy).

Dobrym przykładem tego trendu jest projekt europejskiej regulacji dotyczącej crowdfundingu, która w znacznej mierze zostanie poddana nadzorowi. Spodziewać się można także nowych rekomendacji europejskich organów nadzoru (tzw. soft law), które będą miały wpływ na sposób korzystania z nowych technologii przez tradycyjne instytucje finansowe.

Regulacyjna konkurencja

Coraz bardziej zauważalna jest też rywalizacja tocząca się pomiędzy regulatorami krajowymi z państw członkowskich UE. Dotyczy to w szczególności regulacji dla branż innowacyjnych, takich jak np. FinTech. Regulatorzy w niektórych jurysdykcjach starają się przyciągać tego rodzaju przedsięwzięcia poprzez uchwalanie odpowiednich regulacji.

Przykładem jest Malta, która jako jedna z pierwszych europejskich jurysdykcji zaproponowała ustawę dotyczącą blockchain oraz kryptoaktywów. Dzięki takiemu działaniu znaczna część europejskiej branży blockchain przeniosła swoją działalność na Maltę.

Ciekawym przykładem jest także działalność Litwy w zakresie licencji bankowych oraz instytucji płatniczych. Regulator w tym kraju znacznie przyspieszył i uprościł proces rejestracji podmiotów rynków finansowych.

Wydaje się, że polski regulator nie podejmuje tak widowiskowych kroków w celu przyciągania tego typu inwestycji, przewidujemy jednak, że wkrótce mogą pojawić się tego typu inicjatywy także u nas.

Ochrona danych oraz e-commerce

Ubiegłoroczna reforma europejskich przepisów wynikająca z rozpoczęcia stosowania przepisów RODO okazała się ogromnym wyzwaniem dla większości przedsiębiorców. Przepisy RODO wymagały stosowania nie tylko odpowiednich rozwiązań prawnych, lecz również organizacyjnych i technologicznych. Już teraz dostrzegamy, że niekompletne wdrożenia RODO, koncentrujące się wyłącznie na aspektach prawnych albo technologicznych, mogą wymagać wielu uzupełnień oraz przeglądu z punktu widzenia racjonalności niektórych rekomendacji.

Zagadnienia związane z ochroną danych osobowych będą nabierały również znaczenia wraz z rozpoczęciem postępowań kontrolnych oraz nałożeniem pierwszych kar administracyjnych.

Znaczenie problematyki ochrony danych osobowych potwierdzają również trwające prace nad projektem rozporządzenia UE w sprawie prywatności i łączności elektronicznej (rozporządzenie ePrivacy).

Wspomniane rozporządzenie ma uzupełnić i uszczegółowić ogólne zasady ochrony danych osobowych wskazane w RODO w kontekście branży telekomunikacyjnej i internetowej. Wydaje się, że nowa regulacja w istotny sposób wpłynie na branżę e-commerce. Będzie też wymagała wdrożenia wielu zmian w dotychczasowych modelach działalności na rynku internetowym.

Ogromny wpływ w najbliższym roku na branżę e-commerce będą miały również przepisy stosowanego od 3 grudnia 2018 r. rozporządzenia w sprawie nieuzasadnionego geoblokowania. Warto podkreślić, że wielu przedsiębiorców działających na rynku handlu elektronicznego nie jest w pełni gotowych do tego, aby stosować nowe przepisy, których celem jest zwalczanie przypadków ograniczania dostępu do oferowanych towarów i usług przez klientów z innych krajów. Co istotne, walka z geoblokowaniem jest jednym z istotnych zadań, na których skupić ma się działalność Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Cyberbezpieczeństwo

6 lipca 2017 r. Parlament Europejski przyjął dyrektywę NIS, która reguluje kwestie zapewnienia bezpieczeństwa sieci i informacji. Zakresem dyrektywy NIS objęci zostali tzw. operatorzy usług kluczowych, do których zalicza się, m.in. przedsiębiorców działających w sektorze bankowym, energetycznym, infrastruktury cyfrowej, transporcie i ochronie zdrowia. Należy się spodziewać, że w związku z implementacją dyrektywy do polskiego porządku prawnego polscy przedsiębiorcy będą zmuszeni do wdrożenia wielu rozwiązań organizacyjno-technologicznych służących zapewnieniu bezpieczeństwa informacji.

Obszar własności intelektualnej

Wzrost znaczenia praw własności intelektualnej obserwujemy już od kilkunastu lat. Trend ten może przybrać na sile w najbliższych miesiącach w związku z nowymi regulacjami prawa podatkowego wprowadzającymi do krajowego porządku prawnego tzw. Innovation Box. Nowe przepisy przewidują preferencyjne opodatkowanie dochodów generowanych przez prawa własności intelektualnej. W ocenie samego ustawodawcy Innovation Box jest ważną inicjatywą, która ma uczynić system podatkowy konkurencyjnym i atrakcyjnym dla firm rozwijających wysokie technologie.

Wzrost znaczenia usług związanych z prawami autorskimi może wynikać również z trwających prac nad przepisami dyrektywy w sprawie praw autorskich na jednolitym rynku cyfrowym, która może prowadzić do zmiany modelu biznesowego działania wielu wydawców i podmiotów zajmujących się prowadzeniem portali informacyjnych. Dyrektywa zakłada m.in. możliwość wprowadzenia rozwiązań zapewniających udział wydawcy w rekompensacie z tytułu ograniczenia prawa do eksploatacji utworu (np. kopiowanie na użytek prywatny, opłaty reprograficzne) czy nałożenie obowiązku wprowadzenia przez przedsiębiorców prowadzących m.in portale społecznościowe lub fora internetowe aktywnych mechanizmów analizy i oceny publikowanych treści w kontekście ewentualnych naruszeń.

Nowe kary

Istotne zmiany mogą czekać przedsiębiorców w związku z planowanym zwiększeniem reżimu w zakresie quasi-karnej odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (np. spółek) za czyny zabronione popełnione przez jej reprezentantów, pracowników, a nawet osoby z nią współpracujące. Projektowana ustawa zmierza do zmiany aktualnie obowiązującej regulacji o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, wprowadzając dużo surowsze sankcje karne polegające m.in na możliwości nałożenia kary finansowej do 60 mln zł. Ustawa znosi również zamknięty katalog czynów zabronionych oraz warunek uprzedniego skazania. Warto dodać, że w przypadku jej wejścia w życie przedsiębiorcy będą mieli sześć miesięcy na dostosowanie swoich wewnętrznych regulacji do wprowadzanych przez ustawodawcę rozwiązań. Jednocześnie projektodawca przewiduje, że z pewnymi wyjątkami ustawa będzie miała zastosowanie także do przypadków sprzed jej wejścia w życie – będzie mogła działać w tym zakresie z mocą wsteczną.

Trwają obecnie również prace rządowe nad projektem nowelizacji kodeksu karnoskarbowego. Mając na uwadze propozycje zawarte w ramach projektu ustawy, wydaje się, że poza tradycyjnie łączoną z kodeksem karnym skarbowym funkcją fiskalną projektodawca kieruje też swoją uwagę na zwiększenie sankcji karnych wymierzanych za opisane tam przestępstwa, przy jednoczesnym ograniczeniu popularnych mechanizmów, takich jak chociażby bardzo korzystna dla podatników instytucja czynnego żalu, co z pewnością będzie wiązało się ze zwiększaniem znaczenia szeroko rozumianej funkcji compliance w przedsiębiorstwach.