Edvard Munch i inni

Na wystawie „Przesilenie. Malarstwo Północy 1880-1910” można zobaczyć przede wszystkim „Melancholię” Edvarda Muncha, ale i ponad sto innych obrazów artystów z Danii, Norwegii, Szwecji, Finlandii i Islandii.

Nawet najbardziej niecierpliwi, zanim dotrą w połowie wystawy do ekspresyjnego obrazu Muncha, po drodze zostają zatrzymani przez inne wspaniałe dzieła najważniejszych malarzy w sztuce nordyckiej, przez nas odkrywanych często po raz pierwszy.

Już wejście na wystawę „Przesilenie. Malarstwo Północy 1880-1910” jest niezwykłe. Prowadzi przez obraz „Nordycki letni wieczór”, a raczej instalację odwołującą się do tego prezentowanego dalej w oryginale płótna wpływowego szwedzkiego artysty Richarda Bergha - zarazem dyrektora muzeum Narodowego w Sztokholmie w latach 1915-1919, przedstawiającego kobietę i mężczyznę podziwiających z balkonu nastrojowy pejzaż. Bohaterowie tej sceny to przyjaciele artysty: śpiewaczka Karin Pyk i książę Eugeniusz, arystokrata i utalentowany szwedzki malarz.

Tytuł zaś całej prezentacji odnosi się do przesilenia letniego, które ma szczególne znaczenie w kulturze krajów Północy. A równocześnie wskazuje na zmiany w sztuce tego regionu na przełomie XIX i XX wieku: od akademizmu, przez realizm i impresjonizm, w stronę ekspresjonizmu i symbolizmu. Nastąpił wówczas w niej przełom, polegający na zwrocie ku współczesności.

Czytaj więcej

Plus Minus

Na pandemię Edward Munch

Historycy sztuki twierdzą, że do dzieł Muncha warto wracać szczególnie teraz, w czasach pandemii. Jego obrazy są coraz droższe, a w Oslo powstaje nowe muzeum słynnego norweskiego malarza.

Kuratorzy Agnieszka Bagińska i Wojciech Głowacki w prezentacji sztuki nordyckiej położyli nacisk na cechy wspólne dla tego obszaru. I podzielili przestrzeń ekspozycji na siedem części: „Pochwała prowincji”, „Doświadczenie pejzażu”, „Definiowanie przestrzeni. „Ekspresja wnętrza” „Poszukiwanie korzeni”, „Rodzimy pejzaż”, „Metafizyka natury”.

W harmonii z naturą

Główny wielki temat malarstwa Północy to pejzaż i relacje człowieka z naturą. Na wielu prezentowanych obrazach można podziwiać piękno rodzimej przyrody, surowej i tajemniczej; krajobrazy z jeziorami, rzekami, fiordami, skałami, zielonymi lub zaśnieżonymi lasami. Potęga natury Północy wprawia w stan kontemplacji. Skłania również do refleksji nad ludzkim życiem konfrontowanym z żywiołami i siłą przyrody, co nie oznacza, że natura widziana oczami skandynawskich artystów przytłacza. Częściej pozwala odzyskać poczucie równowagi i harmonii. Przywrócić zagubione w rozwoju cywilizacji poczucie jedności z nią. Jest to czytelne w obrazach o różnej stylistyce. W potężnych realistycznych płótnach z rybakami na morzu Duńczyków Michaela Anchera i Pedera Severina Krøyera oraz Szweda Oscara Björcka. Jak i w niewielkim impresjonistycznym obrazie „Letni wieczór na południowej plaży” Pedera Severina Krøyer ze spacerującymi kobietami w białych sukniach wzdłuż morskiego brzegu, urzekającym migotliwą impresjonistyczną grą światła.

Ancher, Krøyer, Björck byli członkami ważnej w kręgu malarzy Północy międzynarodowej artystycznej kolonii w rybackiej wiosce w Skagen w Danii na Półwyspie Jutlandzkim, która inspiracje czerpała z codziennego życia jej mieszkańców. Ale też pogłębiała studia światła w nadmorskich pejzażach, odwołując do impresjonizmu.

Artyści nordyccy dobrze znali sztukę zachodnioeuropejską, jeździli do Paryża, Düsseldorfu, Monachium i odnosili tam sukcesy. Ale zwracając się ku rodzimemu pejzażowi, szukali w nim jednocześnie własnej tożsamości. Nordyccy malarze budowali je także przez odwołania do ludowości, legend i mitów. Fińscy artyści, jak Akseli Gallen-Kallela chętnie przenosili do sztuki bohaterów z eposu narodowego „Kalevala”.

Wyemancypowane artystki

Innym tematem rozpoznawczym skandynawskich malarzy są sceny we wnętrzach – w zaciszu domowym lub w atelier. Najbardziej rozpoznawalnym artystą w tej części wystawy jest duński malarz Vilhelm Hammershøi, bo niedawno dużą wystawę jego prac prezentowały Muzea Narodowe w Poznaniu i Krakowie. Jego intymne portrety we wnętrzach fascynują wysublimowanym nastrojem, wyciszeniem i skupieniem oraz wyrafinowana grą światła w różnych tonach szarości.

A odkryciem jest sztuka kobiet, m.in. Miny Carlson-Bredberg i Hanny Hirsch-Pauli, które chętnie pokazywały wnętrza swoich malarskich pracowni, by zamanifestować swój profesjonalny status. Artystki w Skandynawii były dobrze wykształcone i wyemancypowane. Od 1864 roku miały wstęp na sztokholmską Akademię i uczestniczyły w międzynarodowych wystawach.