Schizofrenia w natarciu

Ograniczenia w działaniu systemu ochrony zdrowia wynikające z obostrzeń sanitarnych to utrudniony dostęp do lekarzy i terapeutów. Dotyczy to szczególnie osób cierpiących na choroby psychiczne, w tym jedną z najcięższych – schizofrenię.

Według statystyk w 2019 r. liczba pacjentów z rozpoznaną schizofrenią korzystających w ciągu roku ze świadczeń medycznych przekroczyła w Polsce 180 tys. Nieoficjalne szacunki wskazują jednak, że liczba chorych może sięgać nawet 400 tys. Co należy z tym zrobić? Zdaniem prof. Dominiki Dudek, kierowniczki Katedry Psychiatrii CM Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes elekt Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, przede wszystkim chodzi o zdrowienie pacjenta i jego powrót do prawidłowego odgrywania ról życiowych. – W trakcie procesu leczenia dążymy więc do remisji objawowej. Idealnie byłoby, gdyby pacjent mógł wrócić do aktywności zawodowej, najlepiej na otwartym rynku lub, w ostateczności, w warunkach zakładu pracy chronionej. Ważne jest także, by chory miał satysfakcjonujące kontakty społeczne, nie tylko w gronie rodziny i innych pacjentów – wyjaśniła profesor w wykładzie „Pacjent psychotyczny w okresie pandemii" podczas Bieszczadzkich Dni Psychiatrycznych w październiku tego roku. I dodała, że obecnie wśród czynników szczególnie istotnych przy utrudnionym kontakcie lekarza z pacjentem są dobrze dobrana terapia farmakologiczna, kontakt i wsparcie rodziny chorego oraz pomoc instytucji.

– Z systemu na stałe korzysta mniej więcej ok. 160 tys. osób z rozpoznaniem schizofrenii – mówi Marek Balicki, kierownik biura ds. pilotażu narodowego programu zdrowia psychicznego. – Z tych 160 tys. leczących się tylko 8 tys. korzysta z innych form opieki niż krótka wizyta u psychiatry raz na kwartał – dodaje. Jego zdaniem pandemia powoduje stres i zaburzenia, a poziom opieki nad pacjentami chorymi na schizofrenię zależy od jakości opieki ambulatoryjnej na danym terenie, ważne jest bowiem, by pacjentom dostarczać jak najwięcej wsparcia psychologicznego.

W najtrudniejszej sytuacji są chorzy z tzw. przeważającymi i przetrwałymi (utrzymującymi się powyżej sześciu miesięcy) objawami negatywnymi schizofrenii. Tracą oni zdolność do przeżywania i wyrażania emocji, mają mniejszą motywację do działania. Objawy te wykluczają chorego z życia społecznego na wszystkich płaszczyznach, a ich leczenie stanowi jedno z najważniejszych wyzwań w psychiatrii. To schizofrenia, „której nie widać".

Jaka jest jej skala? Wśród całej populacji pacjentów cierpiących na schizofrenię, ok. 20,5 tys. osób spełnia kryteria przeważających i przetrwałych objawów negatywnych. Ci chorzy wymagają wsparcia osoby trzeciej w?codziennym funkcjonowaniu oraz dłuższej hospitalizacji w?porównaniu z pacjentami z?przeważającymi objawami pozytywnymi. Jedynie 21 proc. pacjentów ze schizofrenią z przeważającymi objawami negatywnymi pozostaje aktywnych zawodowo. Prawie 90 proc. z nich otrzymuje świadczenia w związku ze swoją chorobą, co stanowi dodatkowe obciążenie dla systemu.

Jak wynika z raportu społecznego „Schizofrenia z objawami negatywnymi – obciążenie chorobą pacjentów i ich bliskich" aż 83 proc. chorych nie jest w stanie mieszkać samodzielnie, a 96 proc. potrzebuje pomocy w codziennych czynnościach, jak higiena osobista czy spacer. Taki pacjent wymaga często całodobowej opieki rodziny, przez co jej członkowie muszą zrezygnować z pracy zawodowej. Te wszystkie czynniki generują wysokie koszty systemowe, związane zarówno z leczeniem, jak i z utraconą produktywnością. Według raportu średnia roczna wartość kosztów ponoszonych przez społeczeństwo na jednego pacjenta ze schizofrenią z przeważającymi objawami negatywnymi w związku z jego utraconą produktywnością wynosi 48 840 zł.

Jak podkreślali uczestnicy panelu poświęconego psychiatrii podczas grudniowego Kongresu Zdrowia Publicznego, w 2019 r. wydatki na świadczenia związane z niezdolnością do pracy w wyniku zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (F00-F99) wyniosły ok. 6,2 mld zł, a schizofrenia odpowiadała za ok. 1,2 mld zł. NFZ w 2019 r. wydał tytułem wykonania umów w opiece psychiatrycznej i leczeniu uzależnień kwotę ok. 3 mld zł.

Dr Balicki podkreśla, że schizofrenia to trzecia choroba pod względem wydatków systemu. – Pierwszą jest ciąża, a to przecież nie choroba, drugą – zwyrodnienia krążka międzykręgowego (dyskopatia), a więc wada, czyli tak naprawdę jako choroba schizofrenia w kosztach jest pierwsza – wylicza były minister zdrowia.

Oprócz celów związanych z dobrostanem osób chorych właściwe leczenie wpływa na sytuację ekonomiczną całego społeczeństwa. Ale Polska wydaje na nią zaledwie 3,5 proc. budżetu na ochronę zdrowia. Pod tym względem jesteśmy na przedostatnim miejscu w Unii Europejskiej, zaraz przed Bułgarią. Dostępne leczenie refundowane nie zabezpiecza w całości potrzeb pacjentów z?przeważającymi i przetrwałymi objawami negatywnymi schizofrenii.

– Mamy pandemię. Stres z nią związany może nasilać objawy u chorych. System ochrony zdrowia może sobie nie poradzić z coraz większymi problemami, dlatego konieczne jest zapewnienie chorym na najtrudniejszą postać schizofrenii dobrego leczenia farmakologicznego oraz wsparcia psychologicznego i terapeutycznego, np. objęcia opieką środowiskową, edukacją oraz pomocą w przywróceniu do życia w społeczeństwie – mówi prof. Piotr Gałecki, konsultant krajowy w dziedzinie psychiatrii.

Obecnie chorzy ze schizofrenią z przeważającymi i przetrwałymi objawami negatywnymi są leczeni suboptymalnie. Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego niezbędne jest włączenie do?refundacji nowych cząsteczek w leczeniu negatywnych objawów schizofrenii, co zapewni klinicystom optymalny wybór terapii farmakologicznej. Na rynku jest np. dostępny lek o udowodnionej skuteczności w redukcji objawów negatywnych i poprawie codziennego funkcjonowania. Nie jest on jednak refundowany, a więc nie jest dostępny dla większości pacjentów. A właściwy dobór leku, w połączeniu z?leczeniem pozafarmakologicznym, umożliwi pacjentom powrót do życia społecznego.