Kalendarium Powstania Warszawskiego

31 lipca

Komendant główny Armii Krajowej gen. Tadeusz Komorowski ps. Bór wydał dowódcy Okręgu AK Warszawa płk. Antoniemu Chruścielowi „Monterowi" rozkaz o rozpoczęciu 1 sierpnia 1944 r. o godz. 17 powstania w Warszawie.

1 sierpnia

O godz. 17 w godzinę „W" wybuchło Powstanie Warszawskie. Do pierwszych walk z Niemcami doszło na Żoliborzu już ok. godz. 14, a na Woli i w Śródmieściu Północnym – ok. 16. Siły Armii Krajowej liczyły 40-45 tys. żołnierzy, zorganizowanych w obwodach podległych Komendzie Okręgu Warszawskiego AK. Powstańcy mieli do dyspozycji ok. 2,5 tys. pistoletów, 1475 karabinów, 420 pistoletów maszynowych, 94 ręczne karabiny maszynowe, 20 ciężkich karabinów maszynowych. Powstańcy zdobyli hotel Victoria przy ul. Jasnej – miejsce to wybrano następnie na kwaterę płk. Chruściela „Montera". Żołnierze opanowali gmach Towarzystwa Ubezpieczeń Prudential, a na jego dachu zawiesili polską flagę. W reakcji na wybuch powstania Reichsführer SS Heinrich Himmler rozkazał: „Każdego mieszkańca należy zabić, nie wolno brać żadnych jeńców. Warszawa ma być zrównana z ziemią i w ten sposób ma być stworzony zastraszający przykład dla całej Europy".

2 sierpnia

Powstańcy zdobyli m.in. Pocztę Główną, Państwową Wytwórnię Papierów Wartościowych, Pałac Krasińskich. W wyniku ran zmarła Krystyna Krahelska „Danuta" – autorka jednej z najpopularniejszych piosenek powstańczych „Hej, chłopcy, bagnet na broń!". Ukazał się pierwszy powstańczy numer pisma AK „Biuletyn Informacyjny". Niemcy dokonali egzekucji ponad 600 osób przetrzymywanych w więzieniu mokotowskim przy ul. Rakowieckiej.

3 sierpnia

Niemieckie bombowce zbombardowały Warszawę. Powstańcy opanowali Dworzec Pocztowy, pałace Blanka i Mostowskich oraz Arsenał. Komendant Żydowskiej Organizacji Bojowej Icchak Cukierman wydał odezwę do bojowników żydowskiego ruchu oporu z apelem o wstępowanie w szeregi powstańcze i walkę z Niemcami.

4 sierpnia

Zarządzenie Komendy Okręgu Warszawa AK wzywające mieszkańców stolicy do budowy barykad. Powstańczy sztab przeniósł się do budynku PKO przy ul. Jasnej. Poległ poeta Krzysztof Kamil Baczyński, żołnierz batalionów „Zośka" i „Parasol". Brytyjskie samoloty m.in. z polskimi załogami dokonały pierwszych zrzutów nad walczącą Warszawą.

5 sierpnia

Powstańcy zdobyli „Gęsiówkę", niemiecki obóz koncentracyjny, i uwolnili 348 Żydów. Jednostka dowodzona przez Oskara Dirlewangera zamordowała na Woli około 20 tys. ludzi. W ciągu następnych dni liczba ofiar wzrosła do 40 tys.

6 sierpnia

Niemcy uruchomili w Pruszkowie obóz przejściowy dla ludności cywilnej Warszawy. Rozpoczęła działalność harcerska poczta polowa.

7 sierpnia

Walki Zgrupowania „Radosław" na cmentarzach kalwińskim i luterańskim.

8 sierpnia

Pierwsza audycja powstańczej radiostacji AK Błyskawica – nadana z gmachu PKO.

11 sierpnia

Wojska niemieckie opanowały Wolę i Ochotę. Odwrót Zgrupowania „Radosław" w kierunku Starego Miasta.

12 sierpnia

Niemcy odbili gmachy m.in. Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji, Starostwa Grodzkiego Śródmiejsko-Warszawskiego. Ukazał się pierwszy numer pisma „Barykada".

13 sierpnia

Niemcy zamknęli pierścień wokół Starego Miasta, zajęli Stawki. Na ul. Kilińskiego przy Podwalu eksplodował niemiecki transporter z ładunkami wybuchowymi, zdobyty przez powstańców – zginęło co najmniej 300 osób. W kinie Palladium przy ul. Złotej odbył się pierwszy pokaz kroniki filmowej „Warszawa walczy".

14 sierpnia

Walki o Uniwersytet Warszawski: powstańcy zdobyli transporter opancerzony z Dywizji SS „Wiking", nazywany „Jasiem" oraz „Szarym Wilkiem".

16 sierpnia

Komunikat Radia Berlin o zdławieniu polskiego powstania w Warszawie. W walkach na Starym Mieście polegli żołnierze AK: Tadeusz Gajcy, poeta, prozaik, krytyk literacki, oraz poeta Zdzisław Stroiński.

17 sierpnia

Polskie Radio nadało pierwszą słyszalną w Londynie audycję z powstańczej Warszawy.

18 sierpnia

Niemcy utworzyli Grupę „Dirlewanger", ok. 6,5-tys. oddział dowodzony przez Oskara Dirlewangera, którego żołnierze zasłynęli szczególnym okrucieństwem wobec polskich cywilów w czasie tzw. rzezi Woli. Wojska niemieckie zajęły Zamek Królewski.

19 sierpnia

Niemcy opanowali Politechnikę Warszawską.

20 sierpnia

Powstańcy zdobyli budynek Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST) przy ul. Zielnej. Oddziały powstańcze wycofały się z Muranowa na Stare Miasto.

21 sierpnia

Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Kampinosu i Żoliborza na Stare Miasto. Niemcy wysadzili w powietrze Pawiak oraz pobliskie więzienie dla kobiet.

23 sierpnia

Powstańcy odbili z rąk niemieckich kościół św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu i pobliską komendę policji.

26 sierpnia

Sztab Komendy Głównej AK ewakuował się kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia.

27 sierpnia

Powstańcy zostali wyparci z katedry św. Jana przy ul. Świętojańskiej. Niemcy wkroczyli do Szpitala św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej. Ppłk Mazurkiewicz ponownie objął dowództwo nad Zgrupowaniem, zastąpił ciężko rannego mjr. Wacława Janaszka „Bolka".

28 sierpnia

Niemcy zajęli gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Okręgowy delegat rządu na Warszawę Marceli Porowski podpisał zarządzenie o powszechnym obowiązku pracy dla mężczyzn (od 17 do 50 lat) i kobiet (od 17 do 40 lat).

29 sierpnia

USA i Wielka Brytania ogłosiły deklaracje, na których mocy żołnierzom AK przyznano pełnię praw kombatanckich.

30 sierpnia

Niemcy zamordowali ok. 300 pacjentów szpitala św. Jana Bożego przy ul. Bonifraterskiej.

31 sierpnia

Nieudana próba przebicia się oddziałów powstańczych z Grupy „Północ" AK ze Starego Miasta do Śródmieścia. W kościele sakramentek na Nowym Mieście w wyniku nalotu zginęło ok. 1000 osób.

1 września

Rozkaz naczelnego wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do żołnierzy AK, w którym skrytykował postawę aliantów wobec powstania.

2 września

Kapitulacja sił powstańczych na Starym Mieście. Zniszczeniu od niemieckiego pocisku uległa kolumna Zygmunta III Wazy na placu Zamkowym. Poczta Polowa AK wyemitowała pierwszy powstańczy znaczek.

3 września

Niemcy uznali prawa kombatanckie żołnierzy AK.

4 września

Rozwiązanie Grupy „Północ" AK. Ppłk Mazurkiewicz „Radosław" został mianowany dowódcą odcinka Czerniaków. Bombardowanie niemieckie gmachu PKO przy ul. Jasnej i elektrowni na Powiślu.

5 września

Powstańcy wycofują się z elektrowni na Powiślu.

7 września

Rozmowy delegacji powstańczej, w składzie m.in. z wiceprzewodniczącą prezydium Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża Marią Tarnowską, z głównodowodzącym wojsk niemieckich gen. SS i Policji Erichem von dem Bachem sprawie ewakuacji ludności cywilnej z Warszawy.

8 września

Ewakuacja 5 tys. cywilów z terenów ogarniętych walkami do zajmowanej przez Niemców części Śródmieścia.

10 września

Natarcie Armii Czerwonej na przedmoście warszawskie. Polskie Radio ogłosiło listę 28 niemieckich dowódców, którzy byli odpowiedzialni za zrujnowanie Warszawy.

13 września

Niemcy zniszczyli kluczowe mosty stolicy: Poniatowskiego, Kierbedzia, Gdański i Średnicowy.

14 września

Józef Stalin podpisał rozkaz o zdobyciu warszawskiej Pragi. Samoloty sowieckie odbyły 282 loty nad stolicą. Natarcie wojsk niemieckich na Górny Czerniaków.

15 września

Oddziały 1. Armii WP wylądowały na przyczółku czerniakowskim.

17 września

Część oddziałów 2. Dywizji Piechoty 1. Armii WP przedostała się na Żoliborz.

18 września

Nad Warszawą pojawiło się ponad 100 amerykańskich samolotów B-17, które dokonały zrzutów.

20 września

Gen. Komorowski wydał rozkaz o utworzeniu Warszawskiego Korpusu AK – regularnych oddziałów Wojska Polskiego. Dowódcą został gen. Antoni Chruściel ps. Monter.

21 września

Alianckie lotnictwo dokonało ostatnich zrzutów zaopatrzenia nad Warszawą. Walki 6. Pułku Piechoty 1. Armii WP z Niemcami na Żoliborzu.

22 września

Gen. Chruściel wysłał do marszałka ZSRR Konstantego Rokossowskiego pismo, w którym zaoferował pomoc wojskową w planowanym szturmie na Warszawę. Niemcy zdobyli przyczółek czerniakowski.

26 września

Komendant Obwodu Mokotów AK ppłk Józef Rokicki „Karol" przeprowadził ewakuację swych wojsk z Mokotowa do Śródmieścia.

27 września

Kapitulacja oddziałów powstańczych (ok. 2 tys. żołnierzy) na Mokotowie.

28 września

Pertraktacje polsko-niemieckie w sprawie zakończenia walk w Warszawie.

29 września

Na Żoliborzu powstańcy wycofali się z Twierdzy Zmartwychwstanek przy ul. Krasińskiego. W bitwie pod Jaktorowem Niemcy rozbili Grupę AK „Kampinos".

30 września

Prezydent na uchodźstwie Władysław Raczkiewicz zwolnił ze stanowiska naczelnego wodza PSZ gen. Sosnkowskiego i powołał na to stanowisko gen. Komorowskiego „Bora". Kapitulacja oddziałów na Żoliborzu.

1 października

Gen. Komorowski zapowiedział na 2 października wszczęcie rozmów kapitulacyjnych z Niemcami.

2 października

W kwaterze gen. Von dem Bacha w Ożarowie Mazowieckim przedstawiciele Komendy Głównej AK płk Kazimierz Iranek-Osmecki i ppłk Zygmunt Dobrowolski „Zyndram" podpisali „Układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie", przewidujący przerwanie walki o godz. 21.

3 października

Gen. Komorowski wydał pożegnalny rozkaz do żołnierzy AK. Gen. Leopold Okulicki „Kobra" został mianowany komendantem głównym AK.

4 października

Powstańcze Polskie Radio i radiostacja „Błyskawica" nadały ostatnie audycje.

5 października

Do niewoli niemieckiej trafiło 11 668 żołnierzy broniących Śródmieścia, a także członkowie naczelnego dowództwa powstania z gen. Komorowskim.

PLUS MINUSPrenumerata sobotniego wydania „Rzeczpospolitej”:prenumerata.rp.pl/plusminustel. 800 12 01 95