Nadchodzą zmiany w uzasadnianiu wyroków. Formularze do lamusa

Mowa o projekcie nowelizacji Kodeksu postępowania karnego złożonym przez Polskę 2050, który jest odpowiedzią na petycję Naczelnej Rady Adwokackiej. To bowiem palestra na początku roku skierowała petycję w tej sprawie wraz z propozycją gotowych rozwiązań.

W konsekwencji projekt, którym w przyszłym tygodniu zajmą się posłowie, zakłada zniesienie art. 99a Kodeksu postępowania karnego. Zgodnie z tym przepisem uzasadnienie wyroku sądu pierwszej instancji, w tym wyroku nakazowego i wyroku łącznego, oraz wyroku sądu odwoławczego i wyroku wydanego w postępowaniu o wznowienie postępowania, sporządza się na formularzu według wzoru ustalonego przez resort sprawiedliwości.

Formularze wprowadzono do procedury karnej w 2019 r. Ich celem miało być skrócenie i skonkretyzowanie uzasadnień orzeczeń, tak aby były bardziej zrozumiałe dla stron postępowania. Miały też przyśpieszyć i ułatwić sędziom sporządzanie uzasadnień.

Adwokaci i sędziowie: formularze się nie sprawdziły

Czy cel ten udało się osiągnąć? Raczej nie. Świadczą o tym wyniki ankiety przeprowadzanej przez NRA wśród 227 sędziów oraz 382 adwokatów. Obie te grupy generalnie negatywnie oceniają obowiązek uzasadniania wyroków na formularzach. Twierdzi tak 51 proc. przepytanych sędziów i 85 proc. adwokatów.

Czytaj więcej

Sądy i trybunały

Adwokaci i sędziowie nie chcą formularzy uzasadnień wyroków

Uzasadnienia sporządzanie na formularzach nie ułatwiają ani wyjaśnienia motywów orzeczenia, ani polemizowania z nim. Mogą za to naruszać prawo do rzetelnego procesu. Dlatego też palestra postuluje ich zniesienie, składając petycję do Senatu.

Ankietowani prawnicy zgodnie uważają też, że uzasadnienia na formularzach nie stały się ani bardziej przejrzyste, ani bardziej czytelne. Zdanie takie ma 90 proc. adwokatów i 70 proc. sędziów. Większość z nich uważa też, że formularze utrudniają sporządzanie uzasadnień. Co istotne według 120 sędziów i 322 adwokatów sporządzanie uzasadnień na formularzu zagraża lub narusza rzetelność procesu rozumianą jako obowiązek przedstawienia przez sąd argumentacji pozwalającej przekonać adresatów motywów orzeczenia, w tym sąd odwoławczy, dlaczego zapadł wyrok określonej treści.

Autorzy projektu chcą ten stan naprawić i wskazują, że same sądy dostrzegają dysfunkcjonalność obecnego rozwiązania. - Potrzeba wprowadzenia projektowanej regulacji wynika z konieczności zapewnienia stronom postępowania karnego prawa do rzetelnego procesu sądowego – uzasadnia palestra.

Problemem nie forma uzasadnienia, ale umiejętności sędziów

Problem dotyczący braku przejrzystości uzasadnień części wyroków dostrzega adwokat Radosław Baszuk. - Są sędziowie, którzy potrafią pisać uzasadnienia i są tacy, którzy sobie z tym zupełnie nie radzą. Jest to niezależne od tego, czy uzasadnienie jest sporządzane na formularzu czy w tradycyjny sposób. Uważam, że problem nie leży w formie uzasadnienia, ale w umiejętnościach sędziów - mówi mec. Baszuk.

Zdaniem adwokata uzasadnienia powinny kompleksowo, klarownie i zwięźle wskazywać na powody, dla których orzeczenie zostało wydane. - Niestety część sędziów nie czyni tego zarówno na formularzach jak i w narracyjnej formie. Nie jestem przekonany, czy proponowana rezygnacja ze stosowania formularzy cokolwiek w tej sprawie zmieni – konkluduje Baszuk.

Innego zdania jest sędzia Piotr Gąciarek z Sądu Okręgowego w Warszawie. - Zniesienie tych nieszczęsnych formularzy urzędowych to krok w dobrą stronę. Ich wprowadzenie to nieudany eksperyment, z którego należy się wycofać. Nie dość, że ograniczają one prawa stron do rzeczywistej kontroli i możliwości skutecznego zaskarżenia wyroku to utrudniają też życie sędziom – mówi sędzia Gąciarek.

Jego zdaniem formularze mogą sprawdzić się jedynie w prostych sprawach. - W tych bardziej skomplikowanych  stosowanie formularzy utrudnia napisanie wyczerpującego, logicznego wywodu, w którym zostanie wyłożona istota rzeczy. W konsekwencji niektórzy sędziowie odstępują od ich wykorzystywania na rzecz tradycyjnego uzasadnienia – dodaje sędzia.