Prezes TSUE na zgromadzeniu NSA: Unia to zaufanie, którego filarem są niez

Prezes Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) Koen Lenaerts był jednym z gości zgromadzenia ogólnego sędziów, które jak co roku zebrało się w Naczelnym Sądzie Administracyjnym, aby podsumować działalność sądownictwa administracyjnego za 2022 r.

Jak podkreślił w oficjalnym powitaniu prezes NSA, Jacek Chlebny pierwszy w historii udział prezesa TSUE oraz I Rzecznika Generalnego TSUE Macieja Szpunara w zgromadzeniu ogólnym to wyraz realnej formy dialogu. 

Rok 2022 był wyjątkowy dla NSA z powodu świętowania 100 rocznicy powołania jego przedwojennego protoplasty czyli Najwyższego Trybunału Administracyjnego. Statystycznie sytuacja wróciła do przedpandemicznej normy. Do 16 wojewódzkich sądów administracyjnych wpłynęło w sumie ponad 78 tys. skarg. Z tego ok. 70 proc. skończyło się prawomocnie, czyli w ogromnej części prawo do sądu zostało zaspokojone już w pierwszej instancji. Średni czas załatwienia sprawy przez WSA wynosił niewiele ponad 4 miesiące. W co trzeciej sprawie WSA przyznały rację skarżącym czyli obywatelom, przedsiębiorcom czy podatnikom spierającym się z administracją.

Nadal utrzymuje się wysoki wskaźnik zaskarżalności orzeczeń WSA. Wynosi on prawie 25 proc. W 2022 r. NSA udało się rozpoznać ponad 16 tys. sporów, a podwyższenie pensum sędziowskiego pozwoliło już skrócić kolejkę spraw oczekujących na załatwienie. Średni czas oczekiwania na sprawiedliwość przez NSA to 16 miesięcy. 

Czytaj więcej

Rzecz o prawie

Marek Domagalski: Dlaczego NSA, a nie SN

Na Naczelny Sąd Administracyjny spada nowe, wydaje się niepotrzebne mu zadanie, ale potrzeba chwili, by w niekończący się spór między sędziami włączyć sąd stosunkowo mniej w niego zaangażowany.

Prezes NSA Jacek Chlebny nie krył jednak obaw o odwrócenie tego dobrego trendu. Taki efekt może spowodować przeniesienie spraw dyscyplinarnych i testowych sędziów do NSA, które w założeniu mają być załatwiane poza kolejnością w stosunkowo krótkim czas. A to w praktyce spowolni załatwiania spraw obywateli i przedsiębiorców. 

Z kolei w swoim wystąpieniu prezes TSUE Koen Lenaerts skupił się na roli orzecznictwa unijnego trybunału, jego stosowaniu przez sądu administracyjne, zwłaszcza kwestiach praworządności i niezawisłości sędziowskiej jako jednego z filarów Unii Europejskiej. Zauważył, że 60 proc. skierowanych do TSUE pytań prejudycjalnych przez sędziów z wszystkich 27 państw członkowskich, pochodzi od sądów administracyjnych z całej Unii Europejskiej. Jest to ważne pole działania dla sądów administracyjnych. 

Koen Lenaerts podkreślał, że wszystkie wyroki TSUE zawsze dotyczą spraw, które zostały mu przekazane i nigdy nie podejmuje ich w kontekście polityki czy czegokolwiek innego.

Odnosząc się do pierwszeństwa prawa unijnego przed prawem krajowym przypomniał, że dotyczy to przypadku konfliktu między przepisem unijnym a krajowym. I to pierwszeństwo nie wynika z tego, że Unia jest lepsza czy ważniejsza od państw członkowskich. Wynika to z tego, że Unia to struktura rządzenia wspólna dla 27 państw członkowskich, które demokratycznie tak zdecydowały.

Jak tłumaczył prezes TSUE dla silnej i bezpiecznej Unii konieczne są wspólne zasady.

- Zasady muszą być wspólne nie tylko w momencie ich tworzenia, ale także w momencie ich interpretacji, stosowania i egzekwowania. Ponieważ tylko ich wspólny charakter gwarantuje, że wszystkie państwa członkowskie i ich społeczeństwa, pozostają równi wobec prawa unijnego - mówi Koen Lenaerts.

Nawiązując do orzecznictwa TSUE w kwestii praworządności Koen Lenaerts przypomniał, że nie jest to kwestia ostatnich lat, dotycząca tylko wybranych państw. Jest ono kształtowane od lat, a jedno z pierwszych orzeczeń TSUE dotykające problemu niezawisłości i niezależności sędziów dotyczyło Portugalii. I ta  niezależność i bezstronność krajowych sędziów wobec władz ustawodawczej i wykonawczej, ale także wobec innych sił w gospodarce, gigantów internetu, związków zawodowych jest kwestią prawa unijnego.

Jak tłumaczył prezes TSUE niezależni i bezstronni sędziowie, którzy mogą orzekać bezstronnie, tylko w interesie prawa, to realizacja fundamentalnej zasady czyli zaufania. Jeśli bowiem sędziowie NSA w Polsce, proszą TSUE o rozstrzygnięcie kwestii interpretacji prawa unijnego, to ufają, że będzie to niezależnie, bezstronnie, tylko w interesie prawa. Z kolei TSUE wierzy, że jego wykładnia będzie prawidłowo wdrażana i wspólne prawo będzie miało pierwszeństwo przed sprzecznym prawem krajowym.

Prezes TSUE podkreślał, że  cały system jest oparty na zaufaniu i to pod każdym względem. To fundament swobód wspólnotowych i wspólne bezpieczeństwo.

- Jako obywatel niezależnie od tego, czy jesteś studentem, pacjentem, emerytem, pracownikiem czy konsumentem, powinieneś mieć dokładnie te same prawa, niezależnie od tego, czy mieszkasz w Polsce, w Estonii, w Portugalii, w Belgii czy Grecji. Tożsamość samej Unii Europejskiej jako wspólnego porządku prawnego opiera się na przestrzeganiu wspólnych wartości we wszystkich naszych państwach członkowskich. To ostateczna gwarancja solidarności, opartej na wzajemnym zaufaniu – mówił Koen Lenaerts.

Prezes TSUE odniósł się też do najnowszego orzecznictwa unijnego w zakresie niezawisłości i niezależności sędziowskiej. Podkreślił dobitnie, że organizacja wymiaru sprawiedliwości należy do kompetencji państw członkowskich.

- Ale państwo członkowskie nie może wykorzystywać tej kompetencji w taki sposób, który narusza ogólne zobowiązania wynikające z prawa unijnego - zaznaczył.