Maciej J. Nowak: Czerpmy z doświadczeń Grecji i Hiszpanii

Miejskie plany adaptacji do zmian klimatu docelowo powinny stanowić punkt odniesienia dla całościowej polityki miejskiej.

Publikacja: 28.02.2024 02:00

Maciej J. Nowak: Czerpmy z doświadczeń Grecji i Hiszpanii

Foto: Adobe Stock

Polski system wciąż czeka na szerszą dyskusję o uwzględnianiu w rozwiązaniach prawnych odpowiedzi na wyzwania klimatyczne. Dotyczy to zróżnicowanych sfer tematycznych, również tych związanych z planowaniem przestrzennym i polityką rozwoju. Trzeba zastrzec, że nie zawsze adekwatne są szczegółowe ingerencje prawne w każdy związany z ochroną klimatu problem. Nie da się np. prawnie „zarządzić” określonego kierunku rozwoju. Wręcz przeciwnie, niektóre zbyt szczegółowe regulacje mogą bardziej szkodzić niż pomagać. Można jednak preferowany kierunek rozwoju prawnie wspierać. Dobrze jest to zauważalne na przykładzie narzędzi, które nie mają w Polsce szerokiego wymiaru prawnego: miejskich planów adaptacji do zmian klimatu. To dokumenty, które docelowo powinny stanowić punkt odniesienia dla całościowej polityki miejskiej, w tym m.in. dostosowania jej do lokalnych wyzwań. Wskazane narzędzie jest w znaczącej części polskich miast znane i uchwalane. Niestety, jego realne znaczenie nie zawsze jest zadowalające i adekwatne do wagi wyzwań klimatycznych. Podobne narzędzia miejskie możemy znaleźć również w innych państwach. Mamy więc w ten sposób możliwość dokonywania pewnych porównań i sformułowania na tej podstawie wytycznych dla polskiego systemu. Zwróćmy uwagę na systemy państw znacznie bardziej dziś zagrożonych wyzwaniami klimatycznymi (co prędzej lub później czeka również nasz kraj): Grecji i Hiszpanii.

W Grecji obowiązek uchwalania planów adaptacji do zmian klimatu występuje na szczeblu regionalnym. To tutaj trzeba określić całościową wizję zintegrowanych wzajemnie działań. Niezależnie od powyższego, na szczeblu miejskim również można uchwalać takie plany. Nie stanowią one aktów prawnie wiążących. Zawierają jednak zestaw zintegrowanych działań, niezbędnych do podjęcia w danym mieście. Przykładem może być plan adaptacji do zmian klimatu dla Aten. Wytyczne w nim zawarte są sformułowane bardzo szczegółowo – odnoszą się do poszczególnych obszarów miasta. Wśród istotnych, tak ujętych kierunków działań można wskazać zwłaszcza na:

- konieczność instalacji systemów fotowoltaicznych w budynkach komunalnych oraz na dachach budynków

- wyodrębnienie pilnych projektów do wdrożenia w istniejącej infrastrukturze (określonych części miasta), które przyczynią się do ochrony przeciwpowodziowej;

- wyodrębnienie lokalizacji dróg przeciwpowodziowych;

- postulat pilnych napraw, konserwacji oraz czyszczenia studzienek i kanałów burzowych;

- wdrażanie programu, którego uczestnicy „opiekują się” nowo posadzonymi drzewami w mieście.

Są to oczywiście wytyczne zróżnicowane, dotyczące odmiennych sfer tematycznych związanych z adaptacją do zmian klimatu. Ich szczegółowy sposób ujęcia pozwala jednak na regularną weryfikację podejmowanych działań (oraz poziomu ich spełnienia).

Postulaty planów adaptacji do zmian klimatu są realizowane również dzięki planom przestrzennym. Miejskie plany przestrzenne w powiązaniu z treścią wytycznych klimatycznych określają gęstość zabudowy, ograniczenia budowlane (zwłaszcza dla przestrzeni publicznych), a także wyodrębniają tereny szczególnej ochrony przyrodniczej.

W systemie greckim jest również inne narzędzie: specjalne plany przestrzenne. Określają one wytyczne dotyczące zagospodarowania terenów związane z koniecznością podejmowania szerszych działań w zakresie ochrony środowiska oraz usuwania klęsk żywiołowych. Mogą uzupełniać (i to w wyniku bardzo szybkiego przeprocedowania) ograniczenia zawarte w standardowych planach przestrzennych.

W Hiszpanii również nie ma obowiązku uchwalania planów adaptacji do zmian klimatu na szczeblu miejskim, chociaż przepisy stwarzają taką możliwość. I tutaj plany nie są powszechnie wiążące. Niemniej, plany takie są od pewnego czasu uchwalane w miastach, czego przykładem jest Barcelona. Również w tym przypadku warto zwrócić uwagę na wybrane postulaty zawarte w dokumencie:

- budowa schronów klimatycznych w celu zapobiegania skutkom letnich upałów;

- dążenie do sytuowania nowych budynków przy zagwarantowaniu efektywności energetycznej i wodnej;

- promowanie „zielonych dachów”;

- poszerzanie liczby terenów zielonych w mieście;

- szczególna ochrona terenów przybrzeżnych przed niekontrolowaną zabudową;

- wdrażanie zrównoważonej mobilności miejskiej z pojazdami bezemisyjnymi.

Każde z wymienionych w planie adaptacji do zmian klimatu działań ma w planie konkretne wskaźniki (w pięciu grupach), umożliwiające monitorowanie poziomu ich realizacji. Powiązano to ze szczegółowym harmonogramem wdrażania wszystkich wytycznych. Plan zakłada regularną weryfikację i analizę stopnia jego wdrożenia (przykładowo, najbliższy generalny przegląd jest zaplanowany na rok 2025).

Powyżej podałem oczywiście wybrane cechy planów. Niemniej wydaje się, że przedstawione informacje upoważniają do kilku wniosków również dla polskiego systemu.

W przypadkach Aten i Barcelony obserwujemy liczne, zróżnicowane postulaty klimatyczne, bardzo szczegółowo odniesione do poszczególnych terenów miejskich. Na tym jednak nie koniec: postulaty są sformułowane w sposób bardzo kategoryczny, ale również możliwy do weryfikacji ich zastosowania.

Zwłaszcza w systemie Hiszpańskim przewidziano osobną, regularną procedurę analizy postępów związanych z wdrażaniem wytycznych. Zwracanie uwagi na szczegółową, regularną ewaluację uzyskiwanych wyników jest ważne, zwłaszcza w sytuacji, gdy plany adaptacji nie stanowią aktów powszechnie wiążących (co bez odpowiednich mechanizmów ewaluacji zwiększa ryzyko pomijania ich w polityce miejskiej).

Z kolei w Grecji spełnienie znaczącej części postulatów umożliwiają plany przestrzenne – zarówno standardowe, jak i specjalnie powiązane z celami adaptacji do zmian klimatu – specjalne plany przestrzenne. W obu państwach miejskie plany adaptacji do zmian klimatu są zintegrowane z innymi narzędziami i rozwiązaniami, np. wyznaczaniem w gminach liczących powyżej 50 tys. mieszkańców stref niskoemisyjnych (Hiszpania) osobnymi planami redukcji emisji (Grecja).

To dopiero dzięki integracji wskazanych instrumentów, ale również poważnemu traktowaniu wyzwań klimatycznych przez władze krajowe różnych szczebli (zwłaszcza szczebla centralnego) miejskie plany adaptacji do zmian klimatu mogą okazać się ważnym i realnie stosowanym narzędziem.

Inaczej to określając, można wskazać, że bardzo dobrze, jeśli plany adaptacji do zmian klimatu zawierają szereg zróżnicowanych rekomendacji dla polityk miejskich. Aby rekomendacje te nie były jednak zbiorem pobożnych życzeń, konieczne jest:

- szczegółowe monitorowanie uzyskiwanych efektów;

- bezpośrednie przełożenie wytycznych na sferę polityk przestrzennych (w tym planów przestrzennych);

- powiązanie treści planów adaptacji do zmian klimatu z pozostałymi narzędziami, zwłaszcza tymi, które gwarantują redukcję emisji.

Autor jest dr hab. prof. Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie, członkiem Komitetu ds. Kryzysu Klimatycznego PAN

Polski system wciąż czeka na szerszą dyskusję o uwzględnianiu w rozwiązaniach prawnych odpowiedzi na wyzwania klimatyczne. Dotyczy to zróżnicowanych sfer tematycznych, również tych związanych z planowaniem przestrzennym i polityką rozwoju. Trzeba zastrzec, że nie zawsze adekwatne są szczegółowe ingerencje prawne w każdy związany z ochroną klimatu problem. Nie da się np. prawnie „zarządzić” określonego kierunku rozwoju. Wręcz przeciwnie, niektóre zbyt szczegółowe regulacje mogą bardziej szkodzić niż pomagać. Można jednak preferowany kierunek rozwoju prawnie wspierać. Dobrze jest to zauważalne na przykładzie narzędzi, które nie mają w Polsce szerokiego wymiaru prawnego: miejskich planów adaptacji do zmian klimatu. To dokumenty, które docelowo powinny stanowić punkt odniesienia dla całościowej polityki miejskiej, w tym m.in. dostosowania jej do lokalnych wyzwań. Wskazane narzędzie jest w znaczącej części polskich miast znane i uchwalane. Niestety, jego realne znaczenie nie zawsze jest zadowalające i adekwatne do wagi wyzwań klimatycznych. Podobne narzędzia miejskie możemy znaleźć również w innych państwach. Mamy więc w ten sposób możliwość dokonywania pewnych porównań i sformułowania na tej podstawie wytycznych dla polskiego systemu. Zwróćmy uwagę na systemy państw znacznie bardziej dziś zagrożonych wyzwaniami klimatycznymi (co prędzej lub później czeka również nasz kraj): Grecji i Hiszpanii.

Pozostało 80% artykułu
Rzecz o prawie
Łukasz Guza: Szef stajni Augiasza
Rzecz o prawie
Jacek Dubois: Premier, komuna, prezes Manowska i elegancja słów
Rzecz o prawie
Mikołaj Małecki: Konstytucyjne credo zamiast czynnego żalu
Rzecz o prawie
Witold Daniłowicz: Myśliwi nie grasują. Wykonują zlecenia państwa
Materiał Promocyjny
Wpływ amerykańskich firm na rozwój polskiej gospodarki
Rzecz o prawie
Joanna Parafianowicz: Wybory okazją do zmian