Sprawa Pawła Rubcowa. Ważniejszy interes państwa czy podejrzanego?

W ciągu dwóch tygodni Pablo Gonzalez vel Paweł Rubcow, podejrzany o szpiegostwo na rzecz GRU, zapoznał się z całością materiału dowodowego – po czym 31 lipca decyzją prokuratora został wypuszczony z aresztu (ten, za zgodą sądu, kończył mu się 14 sierpnia) i 1 sierpnia odleciał do Rosji w ramach tzw. wymiany szpiegów między USA i Rosją – ujawniliśmy w czwartkowej „Rzeczpospolitej”. Tym faktom nie zaprzecza Prokuratura Krajowa. Wątpliwości pojawiają się w ocenie, czy mogła odmówić zapoznania się z materiałem dowodowym.

Stało się tak, bo prokurator Lubelskiego Wydziału do spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji w Lublinie, który prowadził śledztwo przeciwko Rubcowowi i dał mu zgodę na zaznajomienie się z aktami, w tym tajnymi, nie został poinformowany przez przełożonych, że w ciągu najbliższych dni podejrzany ma być zwolniony z aresztu i odleci do Rosji. Prok. Przemysław Nowak, rzecznik Prokuratury Krajowej, stoi na stanowisku, że śledczy nie mógł mu nie udostępnić akt, bo zobowiązuje go do tego art. 321 kpk, a inny przepis – art. 156 § 5 mówiący, że prokurator może odmówić wglądu z uwagi na „ochronę interesu państwa”, tutaj nie mógł być zastosowany.

Czytaj więcej

Polityka

Andrzej Duda sugeruje, że służby Rosji i Polski współpracują. Siewiera: Tryb pytający

- Prezydent zadał pytanie o intencje - tak szef BBN, Jacek Siewiera odpowiedział w Programie III Polskiego Radia na pytanie o wypowiedź Andrzeja Dudy sugerującą, że polskie służby mogą współpracować ze służbami rosyjskimi. Była to reakcja prezydenta Andrzeja Dudy na publikację "Rzeczpospolitej" o udostępnieniu akt śledztwa przeciw niemu, w tym materiałów niejawnych, agentowi GRU, Pawłowi Rubcowowi.

– Nie ma żadnej prawnej możliwości odmowy udostępnienia akt podejrzanemu, wobec którego złożono wniosek o tymczasowe aresztowanie – twierdzi prok. Nowak. I dodaje, że „jeżeli prokurator chce zamknąć śledztwo i skierować akt oskarżenia, to nie ma możliwości odmówić udostępnienia podejrzanemu. Jest to obligatoryjne”.

Sprawa Pawła Rubcowa: Interes państwa nadrzędny

Jednak zdania co do tego są podzielone – według części prawników furtka istniała. I, wbrew opinii Prokuratury Krajowej, wskazują na art. 156 § 5 kpk, który mówi, że akta się udostępnia, „jeżeli nie zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa”.

– Zapis o „ważnym interesie państwa” został uchwalony nowelizacją kpk z września 2013 r. i wszedł w życie w 2014 r. Został stworzony przez ówczesny rząd Platformy Obywatelskiej właśnie po to, żeby nie trzeba było pokazywać akt ludziom, którzy wiedzę z nich mogą wykorzystać do tego, żeby szkodzić państwu. Na tej podstawie prokurator powinien odmówić Rubcowowi wglądu w akta. Interes państwa jest tu nadrzędny – uważa Marcin Warchoł, doktor habilitowany nauk prawnych UW, były wiceminister sprawiedliwości, który był autorem nowelizacji zaostrzającej kary za szpiegostwo.

Jak przypomina, zapis o „ważnym interesie państwa” wpisano, żeby zrealizować wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2008 r., który zajmował się odmową dostępu do akt. W konkluzji napisano bowiem: „Trybunał Konstytucyjny uważa, że byłoby pożądane wprowadzenie przez ustawodawcę do kwestionowanego przepisu przesłanek ograniczających arbitralne stosowanie zaskarżonej regulacji. Powinny one polegać na doprecyzowaniu przepisów dotyczących dostępu do akt w związku z zastosowaniem lub przedłużeniem tymczasowego aresztowania w taki sposób, aby oskarżony (jego obrońca) miał możliwość efektywnej obrony i podważenia zasadności zastosowania środka zapobiegawczego”.

Czytaj więcej

Polityka

Prokuratura reaguje na tekst "Rzeczpospolitej" o sprawie Pawła Rubcowa

Prokurator jest zobowiązany udostępnić całość akt sprawy każdemu podejrzanemu, wobec którego kieruje akt oskarżenia. Kropka - mówił rzecznik Prokuratury Krajowej, Przemysław Nowak, komentując czwartkową publikację "Rzeczpospolitej".

– Po tym wyroku dopisano w kpk „ważny interes państwa” jako wyraz ograniczenia prawa do obrony poprzez odmowę wglądu w akta sprawy, gdy interes państwa się temu sprzeciwia – tłumaczy Warchoł.

Podobną opinię wyraził w czwartek prezydent Andrzej Duda. – Obowiązujące przepisy pozwalają, strzegąc bezpieczeństwa i interesów Rzeczypospolitej, uczynić w takiej sytuacji wyjątek i nie dopuścić nawet podejrzanego czy skazanego do tego, aby zapoznał się z aktami, zwłaszcza jeżeli są to akta klauzulowane, akta tajne – stwierdził.

Dlaczego prokuratorzy, w tak szczególnej sprawie jak o szpiegostwo, nie wykorzystują przepisu o ważnym interesie państwa?

Brak koordynacji między prokuraturą a służbami

Prawnicy i ludzie wywodzący się ze służb specjalnych, z którymi rozmawiała „Rz”, są zgodni, że popełniono także inne kardynalne błędy.

– Można było rozegrać to inaczej. Uchylić areszt, skoro Rubcow miał być wydany, i nie spieszyć się z aktem oskarżenia, a wtedy w ogóle nie wchodziłaby w grę kwestia udostępniania mu akt – wskazuje nam doświadczony prokurator. – Zresztą akt oskarżenia i tak został skierowany już po jego wylocie z kraju, a nie po to wyjeżdżał, żeby się stawiać na proces – dodaje.

Tyle że kiedy prowadzący śledztwo dawał mu wgląd w materiały, nie wiedział, że dwa tygodnie później jego podejrzany będzie już w Rosji – do czego prokuratura się przyznaje. Czy gdyby wiedział, w porozumieniu ze służbami, wykorzystałby art. 156 kpk?

Zabrakło tu tzw. taktyki procesowej i koordynacji – oceniają nasi rozmówcy.

Czytaj więcej

Polityka

Rosyjski szpieg z tajną wiedzą. Z akt udostępnionych przez prokuratora

Paweł Rubcow, agent GRU, przygotowując się do procesu w Polsce, wynajął prawników. Tuż przed wymianą szpiegów prokurator udostępnił mu akta śledztwa, także tajne – ustaliła „Rzeczpospolita”.

– Po pierwsze, prokurator prowadzący śledztwo powinien wiedzieć, że podejrzany podlegać będzie wymianie szpiegów. Gdyby miał o tym wiedzę, powinien w innym terminie zaplanować czynność zaznajomienia, tak aby podejrzany nie mógł pozyskać informacji będących przedmiotem śledztwa, a później przekazać ich swoim rosyjskim mocodawcom – wskazuje prok. Jacek Skała, krakowski śledczy i przewodniczący Związku Zawodowego Prokuratorów i Pracowników Prokuratury.

Inny z naszych rozmówców dodaje: – Skoro już toczyły się negocjacje dyplomatyczne dotyczące wydania Rubcowa, to wypadałoby prokuratora wstrzymać w zakresie udostępnienia podejrzanemu akt. Tym bardziej że – jak podaje sama Prokuratura Krajowa – z materiałami niejawnymi zapoznawał się on w kancelarii tajnej ABW – zauważa inny z naszych rozmówców.

Według prok. Skały gospodarz śledztwa „działał zgodnie z prawem, ale mógł zastosować inną taktykę zakończenia postępowania, gdyby miał świadomość pewnych zdarzeń związanych z uzgodnieniami stron co do wymiany szpiegów, bo istnieje możliwość takiego zaplanowania czynności, aby wrażliwe informacje ze śledztwa nie mogły wypłynąć do obcego wywiadu”. 

Prokurator bez wiedzy o zwolnieniu Rubcowa

Dlaczego prowadzący śledztwo nie wiedział, że Rubcow wejdzie w procedurę wymiany szpiegów? I czy wtedy odmówiłby mu dostępu do akt?

Prokuratura Krajowa o tym milczy, nie ujawnia też okoliczności wypuszczenia go z aresztu. Według naszych źródeł zarówno prokurator generalny, jak i szef Prokuratury Krajowej musieli zostać wtajemniczeni w fakt wymiany więźniów.

Udający dziennikarza Rubcow, skoro został włączony w historyczną wymianę, to z jakichś powodów dla Rosji był cenny. Akta śledztwa czytał przez dwa tygodnie.