Dariusz Lasocki: Urban już niestraszny

W sprawie Jerzego Urbana sąd rejonowy dopuścił opinię pięciu biegłych z trzech specjalności: historii sztuki, religioznawstwa, socjologii religii. Z jednej strony biegli w swoich opiniach posługiwali się stwierdzeniami, iż „granica tolerancji jest szeroka", a „wyraz twarzy Jezusa Chrystusa wyraża zdziwienie". Z drugiej zaś strony padały stwierdzenia, iż „rysunek może samodzielnie obrażać, może się tak zdarzyć" oraz że „obrazek może obrazić wrażliwość religijną przeciętnego katolika, nie każdego, rzecz jasna". Sąd w rozstrzygnięciu nie ustrzegł się jednak błędów. W uzasadnieniu jawią się błędy logiczne, brak wiedzy (powszechnie dostępnej), niestosowanie dorobku nauki (zastanawiający brak przywołania jakiegokolwiek orzecznictwa czy opinii doktryny zagadnienia), nieuwzględnianie doświadczenia życiowego. Jak wskazał PG w uzasadnieniu skargi, jej złożenie było konieczne dla zapewnienia zgodności orzeczenia z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, albowiem orzeczenie sądu rejonowego pozostaje w sprzeczności z konstytucyjnie chronioną wolnością sumienia i religii, która wyraża się m.in. w zakazie naruszania uczuć religijnych, które ze względu na ich charakter podlegają szczególnej ochronie prawa.

Aktualne – od prawie 30 lat – w polskim porządku prawnym jest orzeczenie TK z 1994 r., w którym Trybunał wskazał, iż konstytucyjna ochrona wolności sumienia i wyznania wyraża się również w zakazie naruszania uczuć religijnych. Uczucia religijne, ze względu na ich charakter, podlegają szczególnej ochronie prawa. Bezpośrednio powiązane są bowiem z wolnością sumienia i wyznania, stanowiącą wartość konstytucyjną (por. W. Wróbel (red.), A. Zoll (red.), kodeks karny). Zaś w wyroku z 2015 tenże Trybunał podkreślił, że prawo do ochrony uczuć religijnych oznacza z kolei wolność od zachowań obrażających (znieważających) te uczucia. Przedmiot ochrony z art. 196 kodeksu karnego – uczucia religijne osób wierzących – obejmuje zatem określony fragment wolności religijnej zarówno w aspekcie wewnętrznym – wolność od zachowań znieważających przedmiot czci religijnej – jak i zewnętrznym – wolność uzewnętrzniania wyznawanej przez jednostkę religii (por. wyrok TK, SK 54/13). Kluczowa jednak, jak się wydaje w sprawie Jerzego Urbana, powinna być uchwała SN z 2012, w której sąd dobitnie i klarownie podniósł, iż charakter danej wypowiedzi, zachowania lub kreacji artystycznej powinien być oceniany obiektywnie, w odwołaniu do obowiązujących w danej społeczności norm kulturowych. Artystyczny lub naukowy cel działania sprawcy nie jest wszakże wystarczający do wykluczenia znieważającego charakteru tych działań ze względu na ich formę (por. uchwała SN, I KZP 12/12). Zabrakło sądowi meriti w jego rozważaniach spojrzenia obiektywnego i osadzonego w normach kulturowych społeczności. Ponad 1000-letnia tradycja chrześcijańska, a niestety pewny kod kulturowy został zagubiony pomiędzy sprzecznymi opiniami zbyt wielu biegłych...

Podkreślić należy, że na mocy art. 9 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności od państw-stron Konwencji wymaga się zapewnienia pokojowego współistnienia religijnych i niereligijnych grup i osób znajdujących się pod ich jurysdykcją poprzez zapewnienie atmosfery wzajemnej tolerancji. Przedstawianie obiektów kultu religijnego w sposób prowokacyjny, mogący zranić uczucia wyznawców takiej religii, może być postrzegane jako złośliwe naruszenie ducha tolerancji, który stanowi jedną z podstaw społeczeństwa demokratycznego (wyrok ETPCz , E.S. v. Austrii, 38450/12).

Stare spory – nowe wyzwania

Czas Jerzego Urbana minął bezpowrotnie. Jeżeli chodzi o spory światopoglądowe, nie stanowi on już właściwie żadnego zagrożenia. Ba, nie jest żadnym głosem w tej dyskusji, poza satyrycznym kontem na portalu Twitter, którego zapewne sam nie prowadzi. Kierowane przez niego media nie liczą się w debacie publicznej, a stary satyr jest już tylko wspomnieniem kogoś, kto śmieszył niektórych jeszcze w latach 90., nie wspominając o niechlubnej roli w czasach komunizmu. Zoologiczny antykatolicyzm ma dzisiaj innych, bardziej dynamicznych i groźnych liderów. Objawili się oni podczas niedawnej akcji niszczenia świątyń i pomników. Rej wodziła im Marta Lempart, która w październiku 2020 r. w Radiu Zet, w odpowiedzi na pytanie dziennikarki, czy trzeba niszczyć fasady kościołów, odpowiedziała (cytuję): „Ależ oczywiście, że trzeba. Trzeba robić to, co się czuje (...), to, na co zasłużyli". Mamy więc przemoc w czystej, nagiej i gloryfikowanej (również przez niektórych polityków) postaci. Czy instytucją publiczną mogącą zatrzymać ten pochód zła może być sąd i sędzia? Zapewne tak, ale trzeba będzie odbudować nadwątlony autorytet wymiaru sprawiedliwości. Niestety, jak wynika z badania CBOS, aż 43 proc. Polaków negatywnie ocenia pracę sądów, zaś tylko 33 proc. pozytywnie (badania CBOS, wrzesień 2020).

Autor jest radcą prawnym i członkiem Państwowej Komisji Wyborczej