Ekspert ClientEarth: Czas na zmianę polityki dotyczącej aktywów węglowych

Nowym ministrem aktywów państwowych został Jakub Jaworowski. Jego poprzednik Borys Budka tuż przed odejściem zdążył jeszcze powołać zespół ds. wydzielenia aktywów węglowych z państwowych spółek energetycznych. Co dalej z węglem – to kluczowe pytanie, na które musi odpowiedzieć nowe kierownictwo resortu, które odpowiedzialne jest także za nadzór nad grupami górniczymi.

Ministerstwo braku sukcesów

Od powstania Ministerstwa Aktywów Państwowych w rządzie PiS, jesienią 2019 r. resort miał dwa flagowe projekty. To utworzenie Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego (NABE) celem przejęcia od koncernów energetycznych elektrowni węglowych i kopalni węgla brunatnego. A także wprowadzenie mechanizmu pomocy publicznej dla nierentownych kopalń węgla kamiennego.

Żadnego z nich nie udało się doprowadzić do końca. Projekt NABE został z początkiem roku wycofany z prac legislacyjnych koalicji rządowej, a Komisja Europejska od przeszło dwóch lat nie dała zielonego światła na dotowanie kopalń z pieniędzy polskich podatników.

Czytaj więcej

Energetyka Zawodowa

NABE. Wydzielenie węgla poczeka, a firmom kończy się czas

Powstanie Narodowej Agencji Bezpieczeństwa Energetycznego na razie się nie powiodło. Pomysł w formie przygotowanej przez obecny rząd raczej nie znajdzie poparcia nowego obozu. Samo wydzielenie węgla z energetyki już tak.

Dalsze zamiatanie pod dywan coraz większych problemów energetyki węglowej nie przyspieszy transformacji energetycznej. Wraz z nowym ministrem pojawiła się szansa na nowe otwarcie w obu tych sprawach, w oparciu o plan uwzględniający zmieniające się uwarunkowania rynkowe i rosnące wymogi klimatyczne. Niestety, punkt wyjścia nie jest dobry.

Monopol węglowy z problemami

Stagnacja we wdrażania zarówno NABE, jak i pomocy dla kopalń, wynikała zwłaszcza z poważnych wątpliwości co do zgodności obu projektów z unijnym prawem konkurencji. Jedna NABE byłaby de facto monopolistą mogącym dyktować ceny na krajowym rynku energii elektrycznej. To koliduje z wynegocjowanym na przełomie roku przez polski rząd przedłużeniem rynku mocy dla elektrowni węglowych do 2028 r. oraz padającymi z ust ministrów deklaracjami dotyczącymi ewentualnych kolejnych derogacji. Rynek mocy jest mechanizmem rynkowym, zakładającym konkurencję między uczestniczącymi w nim dostawcami.

Wątpliwości Brukseli budziła też sama formuła transakcji przeniesienia aktywów z notowanych na giełdzie grup do państwowej agencji. Jeżeli operacja nie będzie spełniać tzw. testu inwestora prywatnego (w uproszczeniu, czy na porównywalne warunki przejęcia przystałby inwestor inny niż państwo), to projekt NABE wpada również w reżim prawa o pomocy publicznej. Beneficjentem są tu chcące pozbyć się aktywów węglowych koncerny energetyczne, którym stworzenie NABE pozwoliłoby na przyspieszenie finansowania transformacji energetycznej. Za problem finansowania wysokoemisyjnej i coraz mniej rentownej energetyki węglowej byłoby więc odpowiedzialne państwo, czyli podatnicy.

Miliardy dla kopalń

Natomiast zaplanowana przez PiS pomoc operacyjna dla kopalń Polskiej Grupy Górniczej, Węglokoksu i Południowego Koncernu Węglowego (do niedawna Tauron Wydobycie) nie jest w Unii dopuszczalna już od 2019 r. W tej sprawie nowi ministrowie odpowiedzialni za górnictwo, a więc Marzena Czarnecka i właśnie Jakub Jaworowski, mają tak samo słabe karty prawne, jak pomysłodawcy mechanizmu z poprzedniego rządu.

Rząd Zjednoczonej Prawicy działał tu metodą faktów dokonanych, nielegalnie wypłacając pomoc bez decyzji Komisji. W samym 2022 r. było to 1,6 mld zł, czyli prawie tyle, ile łącznie przez 30 lat uzbierał WOŚP. Kwota ta jest jeszcze bardziej szokująca, jeżeli uświadomimy sobie, że polskie kopalnie korzystały z dopłat ze składek podatników nawet w roku największej hossy na rynku węgla. Komisja Europejska chwilowo przymyka na to oko, ale taka sytuacja nie będzie trwać wiecznie.

Tymczasem nowy Sejm bezrefleksyjnie kontynuuje działania poprzedników. Na pierwszym grudniowym posiedzeniu przegłosowano kolejne odroczenie spłat zaległych zobowiązań spółek górniczych na rzecz PFR, ZUS i urzędów skarbowych (łącznie to kolejne 1,8 mld zł). To także pomoc publiczna, przyznana bez zgody Brukseli. Ponadto, w budżecie państwa na 2024 r. przewidziano kolejne 7 mld zł dopłat do nierentownych kopalń. W najgorszym wypadku spółkom grozi nawet zwrot całości wypłaconej już pomocy do budżetu państwa, wraz z odsetkami.