Festiwal w Salzburgu. Muzyka z polityką w tle

Najostrzejszy spór toczył się w ostatnich miesiącach o Teodora Currentzisa, niezwykłe popularnego grecko-rosyjskiego dyrygenta. Nikt nie potrafi tak jak on zinterpretować znanej klasyki w sposób nieoczywisty, porywający, choć często kontrowersyjny. Stworzony przez niego w Rosji, znakomity zespół musicAeterna (orkiestra i chór) jest jednak sponsorowany przez wielki rosyjski Bank VTB, obłożony sankcjami po wybuchu wojny w Ukrainie. Z jego pieniędzy dla artystów Currentzisa powstała też siedziba w Petersburgu.

Od lutego część koncertów Currentzisa w Europie została odwołana, ale dla Salzburga wraz z musicAeterna od kilku lat przygotowuje ważne wydarzenia. Kolejne było zaplanowane na tegoroczne lato, co wzbudziło protesty, bo Currentzis nie potępił jednoznacznie wojennej polityki Putina. A dyrekcji festiwalu przypomniano przy okazji inne kontakty z rosyjskimi oligarchami, w tym – rozliczoną już podobno – umowę sponsorską z Gazpromem.

Czytaj więcej

Film

Gdańsk'82 - festiwal, który się nie odbył

Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny zaprasza na Gdańsk'82. To przegląd polskiego kina z lat, gdy wiele filmów zablokowała cenzura.

Dyrektor Markus Hinterhauser replikował w wywiadzie, że świat muzyki klasycznej nie „jest mrocznym królestwem Putina. To równie śmieszne, co nieprawdziwe. Czy chcemy być totalnie podejrzliwi wobec wszystkich rosyjskich artystów? To byłaby gigantyczna teoria spiskowa”.

Sąd Ostateczny

W obronie Teodora Currentzisa stanął wybitny twórca teatralny, Włoch Romeo Castelucci, z którym rok temu przygotował on w Salzburgu zjawiskową inscenizację „Don Giovanniego”. – Jeśli nie potępił publicznie Putina, to dlatego, że myśli o przyszłości swoich muzyków i ich rodzinach w Rosji – powiedział na konferencji. – Wielu artystów rosyjskich jest zakładnikami Putina. Zmuszanie innych do samopoświęcania, gdy siedzi się bezpiecznie w domu na kanapie, jest bezwstydne.

W Salzburgu nie ma oczywiście w tym roku Walerego Giergiewa ani Anny Neterebko. A Teodor Currentzis znów pracuje z Romeo Casteluccim. Wybrali „De temporum fine comoedia” Carla Orffa. Autor przebojowych „Carmina burana” stworzył muzyczno-teatralny obraz Sądu Ostatecznego. To dzieło gigantycznych rozmiarów prezentowane bywa rzadko i słusznie, bo nie jest zbyt odkrywcze.

Trzeba interpretatorów jak Currentzis, który muzyce opartej na kilku schematach nadał wstrząsającego charakteru, jakby rzeczywiście za chwilę świat miał się skończyć. I wizjonerów jak Romeo Castelucci, który prostymi środkami, choć z setką wykonawców na scenie, potrafi wykreować apokaliptyczne wizje.

Do utworu Orffa dodali „Zamek Sinobrodego” Bartóka, odczytując znaną operę zupełnie inaczej. Castelucci zainscenizował ją, posługując się tylko ogniem i wodą, Currentzis dramat Judyty pragnącej poznać mroczne tajemnice męża, maksymalnie wyciszył i muzyka zabrzmiała przejmująco. Ale w pamięci zostaje, jak ponure memento dnia dzisiejszego, obraz tłumu udającego się na Sąd Ostateczny.

Polityka wkradła się w tym roku nawet do „Aidy” Verdiego, co tym ciekawsze, że Salzburg sięgnął do festiwalowej inscenizacji Shirin Neshat z 2017 roku. Wybitna irańska artystka wizualna, która uciekła z ojczyzny po rewolucji, porusza się z sukcesami po innych obszarach sztuki: od fotografii do wideo, od performansu do filmu i baletu.

Piasek i niebo

Cztery lata temu w Salzburgu zrobiła z „Aidy” spektakl o konfliktach politycznych i etnicznych, o wygnańcach i niewolnikach, ale uniknęła dosłowności. Użyła prostych środków teatralnych, wideo instalacjami posłużyła się tylko dwa razy, pokazując uchodźców lub egipskich kapłanów. Świat faraonów był za to swoistym połączeniem cywilizacji zachodu i wschodu, z odniesieniami do religii obecnych na Bliskim Wschodzie, a jeńcy etiopscy stali się syryjskimi uciekinierami.