Czy Belgia jest jeszcze demokracją?

Belgia jest pierwsza do oskarżenia innych krajów Unii o łamanie zasad państwa prawa i tendencje autorytarne. Od dwóch lat królestwo odrzuca starania Madrytu o ekstradycję lidera katalońskich secesjonistów Carlesa Puigdemonta, twierdząc, że hiszpański wymiar sprawiedliwości nie gwarantuje uczciwego procesu. Wieloletni belgijski premier Guy Verhofstadt, a dziś lider liberałów w Parlamencie Europejskim, regularnie atakuje z kolei kraje Europy Środkowej.

– Węgry i Polska zagrażają z trudem wywalczonym, demokratycznym europejskim wartościom, przez co podważają istotę europejskiej integracji. Smutna rzeczywistość jest taka, że gdyby te kraje dziś starały się o członkostwo w Unii, nie zostałyby przyjęte – zawyrokował na łamach międzynarodowej prasy.

Strach przed podziałem

Jednak w samej Belgii od grudnia 2018 roku funkcjonuje rząd tymczasowy popierany jedynie przez frankofońskich (MR) i flamandzkich (Open VLD) liberałów oraz chadeków z Flandrii (CD-V), którzy po wyborach w maju 2019 r. mają poparcie już tylko 38 posłów w 150-osobowym parlamencie. Taki układ przez krótki czas nie jest niczym w Europie nadzwyczajnym. Jednak gdy w określonym czasie nie udaje się zbudować większości, rozpisywane są zwykle przedterminowe wybory. Z tego właśnie powodu w ostatnich czterech latach Hiszpanie czterokrotnie wybierali deputowanych do Kortezów.

W Belgii, która już w latach 2010–2011 pobiła światowy rekord braku większościowego rządu (541 dni), król jednak przedterminowych wyborów nie rozpisuje. Najwyraźniej obawia się, że mogą one doprowadzić do rozpadu kraju. Rządy niewielkiej mniejszości trwają więc w najlepsze.

– Mamy najpoważniejszy kryzys konstytucyjny od drugiej wojny światowej – mówi Edouard Delruelle, profesor politologii na Uniwersytecie w Liege.

Rząd się rozpadł, gdy ówczesny premier Charles Michel zapowiedział, że kraj przystąpi do tzw. paktu z Marrakeszu, wylansowanego przez Baracka Obamę zestawu niezobowiązujących zasad, jakie powinno się respektować w stosunku do nielegalnych imigrantów. Z tego powodu niespodziewanie z koalicji rządowej wystąpiła flamandzka nacjonalistyczna partia N-VA, największe ugrupowanie w parlamencie. W ten sposób jej przewodniczący i zarazem burmistrz Antwerpii Bart De Wever chciał powstrzymać wzrost poparcia we Flandrii dla jeszcze bardziej skrajnego ugrupowania – Vlaams Belang (VB).

To się jednak nie udało. W wyborach w maju VB potroił swój wynik i z 18,5 proc. poparcia i 18 deputowanymi w parlamencie stał się trzecią siłą zgromadzenia federalnego. Po części N-VA wpadła w zastawioną przez siebie samą pułapkę. Wywodzący się z tego ugrupowania minister ds. migracji w rządzie federalnym Theo Francken prowadził bowiem tak radykalną politykę wobec obcych, że doprowadził do banalizacji haseł rasistowskich w oczach wielu Belgów. Uznali oni w końcu, że głosowanie na VB nie jest żadną kompromitacją.

Stalinizm w Walonii

Od tego czasu N-VA, która w maju straciła 7 pkt proc., uzyskując 25 proc. poparcia i z trudem pozostając najważniejszą siłą kraju, jeszcze bardziej się zradykalizowała, byle powstrzymać dalszy odpływ elektoratu. De Wever zapowiedział, że nie będzie budował koalicji z walońskimi socjalistami (drugą największą siłą polityczną kraju) z powodu zbyt fundamentalnych różnic programowych (chodzi głównie o plan rozbudowy zabezpieczeń socjalnych, za który musiałaby płacić bogatsza od Walonii Flandria).

Jednocześnie wywodzący się z N-VA przewodniczący flamandzkiego rządu regionalnego Jan Jambon polecił rozpocząć w parlamencie Flandrii prace nad projektem przekształcenia Belgii w konfederację. Chodzi o układ, w którym Flandria i Walonia przekształcają się w de facto suwerenne kraje i z własnej inicjatywy porozumiewają się co do wspólnej polityki w bardzo ograniczonej liczbie obszarów, jak sprawy zagraniczne czy obrona. Taki plan, który w praktyce likwiduje Belgię jako państwo, popierają inne partie flamandzkie, choć niekoniecznie chcą go wprowadzić w równie szybkim tempie.

Ekstremistyczna gorączka, jaka ogarnęła Flamandów (43 proc. głosowało na partie nacjonalistyczne), ma jednak swoje lustrzane odbicie w Walonii. Tu niespodziewanie w majowych wyborach swój wynik podwoiła Partia Pracujących Belgii (PTB), jedno z ostatnich ugrupowań stalinowskich Europy. Głosowało na nią 13,7 proc. Walonów. Tradycyjnie dominujące w tym regionie kraju Partia Socjalistyczna (PS, 26 proc.) i liberalna MR (21 proc.) straciły po 5 pkt proc., bo na fali okazało się również inne radykalne ugrupowanie – Zieloni. Aby uniknąć dalszego odejścia elektoratu do PTB, walońscy socjaliści nie chcą więc sprawić wrażenia, że idą na nadmierny kompromis z flamandzką prawicą.

Rozpad Belgii oznaczałby pierwszą zmianę granic w kraju należącym do Unii (pomijając zjednoczenie Niemiec). Taki niebezpieczny precedens de facto jednak się spełnia w trakcie trwania rządu tymczasowego, bo z konieczności wiele jego kompetencji przejmują regiony. Z braku nowego budżetu królestwo funkcjonuje w ramach miesięcznic odpowiadających 1/12 wydatków z całego 2018 r.