Marek Dobrowolski: Krajowy Plan Odbudowy – dobry interes, tylko dla kogo?

W połowie grudnia 2022 r. doszło do ogłoszenia kolejnego już „kompromisu” między polskim rządem a Komisją Europejską. Jego istota sprowadza się do zaproponowania nowych daleko idących zmian w systemie egzekwowania odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów oraz poszerzenia możliwości kwestionowania niezawisłości sędziów. Wszystko po to, aby Komisja Europejska odblokowała należne Polsce środki z Funduszu Odbudowy.

Nie stawiajmy jeszcze kropki nad „i”

Wygląda na to, że ciągnąca się jak przydługi serial telewizyjny epopeja z pozyskaniem przez rząd środków z Funduszu Odbudowy zmierza ku szczęśliwemu zakończeniu, chociaż biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia, nie warto jeszcze stawiać definitywnie przysłowiowej kropki na „i”. Podobne nadzieje wiązano bowiem z wcześniejszą nowelizacją ustawy o Sądzie Najwyższym, której istota polegała na likwidacji, kwestionowanej przez Trybunał Sprawiedliwości UE, Izby Dyscyplinarnej SN i powołaniu w jej miejsce Izby Odpowiedzialności Zawodowej – tworzonej i funkcjonującej na innych zasadach niż poprzedniczka.

Zmiana ta, podobnie jak planowana obecnie, była uzgadniana z KE, i również miała doprowadzić do odblokowania środków z KPO. Stało się inaczej. Po początkowej entuzjastycznej wręcz ocenie projektu likwidacji ID ze strony Ursuli von der Leyen (wizyta w Warszawie 2 czerwca 2022 r.) Komisja wysunęła kolejne żądania. W rezultacie prezydent RP (zaangażowany wówczas w rozwiązanie impasu między rządem a KE) uznał, że został oszukany, i zadeklarował, iż nie będzie się już angażował w dalsze negocjacje. Przy tej okazji niektórzy komentatorzy podkreślali, że styl wypowiedzi Ursuli von der Leyen, zaprezentowany w Warszawie, bardziej przypomina polecenia wydawane przez namiestnika wizytującego jedną z prowincji państwa niż urzędnika organizacji międzynarodowej składającego wizytę w stolicy suwerennego państwa członkowskiego („Po pierwsze, obecna Izba Dyscyplinarna zostanie zniesiona i zastąpiona niezależnym, niezawisłym sądem. Po drugie, reżim dyscyplinarny wymaga reform. Po trzecie, sędziowie, którzy ucierpieli w wyniku decyzji Izby Dyscyplinarnej, będą mieć prawo, by ich sprawa została poddana rewizji przez kolejną nową izbę”).

Wobec tego warto przypomnieć, że środki finansowe, którymi dysponuje KE w ramach Funduszu Odbudowy, pochodzą z pożyczki zaciągniętej przez UE za zgodą wszystkich państw członkowskich (decyzja Rady Europejskiej podjęta 17–21 lipca 2020 r.). W momencie jego powoływania spór między organami UE a Rzecząpospolitą o tzw. praworządność trwał już w najlepsze (od 2017 r.), jednak wtedy możliwość korzystania ze środków Funduszu w żaden sposób nie została powiązania z „kwestią praworządności”. Z perspektywy czasu uznać należy, że założenie, iż KE także później nie będzie łączyła tych kwestii, ukazało dużą naiwność polskich negocjatorów. Polityczny charakter działań KE potwierdzała właściwie sama Ursula von der Leyen, mówiąc – w kontekście wyborów we Włoszech – że: „jeśli sprawy pójdą w trudnym kierunku, mamy narzędzia, jak w przypadku Polski i Węgier” (22 września 2022 r. debata na uniwersytecie Princeton).

Najwyraźniej w Polsce sprawy, zdaniem Komisji Europejskiej, idą „w trudnym kierunku”, więc Komisja postanowiła przyczynić się do odwrócenia tej sytuacji, bezprawnie blokując środki z Funduszu Odbudowy.

Pierwotnie kością niezgody między stronami sporu była wspomniana już Izba Dyscyplinarna, strona polska wskazywała, iż zagadnienie organizacji wymiaru sprawiedliwości jest kompetencją państwa członkowskiego, KE zaś kwestionowała ustrojowe usytuowanie izby.

Czytaj więcej

Opinie Prawne

Tomasz Pietryga: Kompromis w sprawie KPO jest sierotą

Opinii publicznej należą się wyjaśnienia, kto jest autorem reformy, która miała otworzyć drzwi do unijnych miliardów. I dlaczego nie była konsultowana z najważniejszymi osobami w państwie.

Kilka paradoksów

W tym kontekście można nadmienić, że kilkuletnie trwanie organów państwa na szańcach niewzruszonej obrony Izby Dyscyplinarnej doprowadziło do rozszerzenia przez TSUE kompetencji Unii w sprawach wymiaru sprawiedliwości. Zakrawa to na swoisty paradoks (szczególnie w kontekście ostatecznej likwidacji ID). W imię deklarowanej przez przedstawicieli Rzeczypospolitej obrony suwerennych praw państwa członkowskiego w sferze organizacji wymiaru sprawiedliwości doszło bowiem (na skutek wygenerowanej konfliktem tzw. linii orzeczniczej TSUE) do faktycznego zawężenia tych praw. Ukształtowanie na nowo zasad odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów połączone z utworzeniem Izby Odpowiedzialności Zawodowej również nie zadowoliło KE, a orzecznictwo TSUE stało się tu ważnym elementem uzasadnienia takiego stanowiska KE.

W rezultacie już w tym momencie (niezależnie od dalszych losów polskiego KPO) można zaryzykować twierdzenie, że największym wygranym w sporze jest KE, która skutecznie rości sobie prawo do szerokiej ingerencji w wewnętrzny ustrój państwa polskiego (kamienie milowe).

Kolejnym paradoksem w całej sytuacji jest to, że instrumentem nacisku na rząd polski są środki finansowe, których KE bez zgody Polski nie mogłaby pozyskać. Co więcej, Polska już spłaca zaciągniętą pożyczkę, mimo że nie otrzymała z niej żadnych środków, a ostatnio wyraziła także zgodę na przyznanie UE prawa do nakładania nowych podatków, które mają służyć spłacie tej pożyczki (Unia Europejska sprytnie i instrumentalnie powiązała te kwestie ze zgodą na pomoc Ukrainie).

Wymuszone działania

Gdyby szukać analogii dla tej sytuacji, to można byłoby przywołać hipotetyczny przykład zaciągnięcia pożyczki przez mieszkańców domu wielorodzinnego, którzy wcześniej umawiają się na wspólne pozyskanie kredytu i upoważniają przy tym gospodarza domu do zarządzania tak pozyskanymi środkami. Po uzyskaniu zaś kredytu dysponent środków finansowych stawia dodatkowe (coraz większe), wcześniej nieumówione warunki i od ich spełnienia uzależnia przekazanie pieniędzy jednemu z pożyczkobiorców, a następnie podstępem wymusza od niego spłatę kredytu, z którego ten nie otrzymał żadnych środków.