Paderewski – charyzma i talent

Jest pan nie tylko współtwórcą zaczynającego się festiwalu, ale też autorem filmu „Paderewski, człowiek czynu, sukcesu i sławy”. Jakie miejsca pan odwiedził wędrując śladami Paderewskiego?

Los Angeles, Nowy Jork, Chicago, Paso Robles w Kalifornii, gdzie miał ranczo San Ignacio i winnicę produkującą wino „Paderewski Wine”. W Europie: Morges, gdzie mieszkał w willi Riond-Bosso, Rapperswil, Genewę - w Szwajcarii; Londyn, Paryż. Na Ukrainie pojechałem do Kuryłówki, gdzie się urodził, i do Żytomierza. Nie mówiąc już o polskich archiwach w Krakowie, Wrocławiu i w Warszawie - Archiwum Akt Nowych.

Film powstał przed kilku laty, ale moje zainteresowanie Paderewskim zaczęło się dużo wcześniej, kiedy robiąc programy telewizyjne współpracowałem z Jerzym Waldorffem i to on uświadomił mi, jak wyjątkową postacią był Paderewski.

Niewątpliwie miał charyzmę, nie tylko talent, o czym świadczą światowe sukcesy. Jego koncerty przyciągały tłumy.

Tak, panowała istna paderomania. Stał się globalnym idolem, na współczesną miarę Michaela Jacksona, czy Beatlesów. Proszę sobie wyobrazić, że ludzie potrafili wyjść w nocy, żeby zobaczyć przejeżdżający z nim pociąg. 

Tak był uwielbiany, że jak ogłosił koncert na rzecz bezrobotnych muzyków, to zgromadziła się na nim w nowojorskim Madison Garden 16-tysięczna publiczność!

Kobiety szalały za nim do tego stopnia, że kiedyś na koncercie w San Francisco rzuciły się na niego, by zdobyć pukiel włosów. Tak go poturbowały, że przez dwa tygodnie dochodził do siebie, a po rekonwalescencji od tej pory na scenie towarzyszyło mu dwóch rosłych gentelmenów - bodyguards.

Zarazem koncerty Paderewski traktował jako okazję do promocji Polski.

Wiele gazet opisywało jego słynne mowy przed koncertami, w których głosił, że Polska powinna odzyskać niepodległość. 

Władał pięcioma językami i był intelektualistą. Zaprzyjaźnił się z prezydentem Thomasem Woodrowem Wilsonem, pozyskując go dla sprawy polskiej. W 1918 roku prezydent Wilson w orędziu pokojowym uznał sprawę Polski za jeden z warunków przyszłego pokoju w Europie. Paderewski prowadził też dyplomatyczne rozmowy z ministrami spraw zagranicznych Włoch, Francji i Anglii. I już jako premier Polski po zwycięskiej batalii dyplomatycznej sygnował razem z Dmowskim Traktat Wersalski 28 czerwca 1919 roku. Paderewskiemu tak naprawdę zawdzięczamy powrót na mapę świata, gdyż konsekwentnie realizował swoją ideę  uważając, że „najpierw ojczyzna, potem sztuka”.

Dlaczego po roku zrezygnował z bycia premierem w Polsce?

Paderewski nie był członkiem żadnej partii ani stronnictwa; jego działania często nie były należycie rozumiane i miał z tego powodu wielu zaciekłych wrogów. Zaczęły się  partyjne rozgrywki, uniemożliwiające skuteczne działania, więc zrezygnował, bo artysta jest człowiekiem wrażliwym, a polityk musi mieć grubą skórę. Ale wrócił jeszcze do polityki po wybuchu II wojny, znów stając w obronie Polski.

Jego muzyczny talent podobno pierwsza dostrzegła Helena Modrzejewska?

Jego gra tak się Modrzejewskiej spodobała, że wzięła udział w koncercie w Krakowie 23-letniego nieznanego jeszcze nikomu artysty, co pomogło mu zyskać środki na naukę w Berlinie i w Wiedniu u Leszetyckiego, który zrobił z niego wirtuoza fortepianu. 

28-letni Paderewski rozpoczął europejską karierę po debiucie paryskim w 1888. Został wtedy okrzyknięty lwem Paryża; następnie lwem Londynu… Potem król brytyjski Jerzy V przyznał mu tytuł lordowski. Miał też 12 tytułów honoris causa i wiele międzynarodowych orderów i najwyższych odznaczeń państwowych.

Obok muzyki i polityki angażował się i w inne działania. W Krakowie ufundował Pomnik Grunwaldzki. W Warszawie był udziałowcem gmachu Filharmonii Warszawskiej oraz ufundował atelier dla panoramy „Golgota” Jana Styki (dziś znajdującej się pod Los Angeles).

Jego kariera była pasmem sukcesów, jednak w życiu osobistym nie brakowało mu i bolesnych traum.

To prawda, w miesiąc po urodzeniu, zmarła jego matka i wychowywał go ojciec. Gdy sam się ożenił, pierwsza żona zmarła po wydaniu na świat kalekiego syna, który umarł w wieku 21 lat. Z druga żoną Heleną Górską spędził wiele lat szczęśliwych, ale po jej śmierci został na starość sam.

Ignacy Jan Paderewski zmarł w Stanach w 1941, ale dopiero w 1992 roku zostały sprowadzone jego prochy do kraju.

Udało się to dzięki generałowi Edwardowi Rownemu, jednemu z najwybitniejszych dowódców amerykańskich. Był doradcą pięciu prezydentów Stanów Zjednoczonych ds. redukcji broni strategicznej: Nixona, Forda, Cartera, Raegana i Busha seniora. To najwybitniejszy dyplomata  polskiego pochodzenia obok Zbigniewa Brzezińskiego. Generał Rowny zakończył zimną wojnę jako ambasador pokoju mianowany przez Ronalda Raegana. I doprowadził do symetrycznej redukcji broni nuklearnej.

W Stanach założył także Fundację im. I.J. Paderewskiego, finansującą stypendia młodym Polakom na uniwersytetach amerykańskich. Przeprowadził też trzy sprawy sądowe, uzyskując zezwolenie na sprowadzenie szczątków Paderewskiego z waszyngtońskiego cmentarza Arlington do kraju i stanął na czele delegacji amerykańskiej, która przybyła z nimi do Polski. Paderewski został pochowany w 1992 w krypcie katedry św. Jana w Warszawie. W powtórnej uroczystości żałobnej uczestniczyli prymas Józef Glemp, prezydent George Bush senior i  prezydent Lech Wałęsa.

Ale serce Paderewskiego zostało w Stanach?

Zgodnie z jego ostatnią wolą przekazaną na łożu śmierci w Nowym Jorku. „Moje serce oddaje Polonii, a ciało niech wróci do wolnej Polski” – powiedział wtedy siostrze Antoninie, która niestety zmarła trzy miesiące później i przez sześć lat nie wiedziano, co stało się z urną z sercem Paderewskiego. Dopiero na początku lat 50. Conrad J. Wycka i polonijny dziennikarz Henryk Archacki odkryli, że znajduje się w mauzoleum na nowojorskim cmentarzu Cypress Hill. Zwrócili się do Kongresu Polonii Amerykańskiej, aby przenieść ją w  bardziej wyeksponowane miejsce. Ale upłynęło jeszcze wiele lat, zanim w 1986 roku komitet memoriałowy przeniósł tę urnę (do której rzeźbiarz Andrzej Pityński zrobił jeszcze płaskorzeźbę z orłem) do Narodowego Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej w Doylestown w Pensylwanii, zwanym amerykańską Częstochową.

Całą te historię opowiadamy  na wystawie  „Serce  Paderewskiego”, zrobionej przez Fundację „Ave Arte”.

Na stulecie odzyskania niepodległości, w 2018 roku Muzeum Narodowe  w Warszawie   pokazało wystawę „Paderewski” z cyku „3xNiepodległa”. Było  to wydarzenie, bo mogliśmy zobaczyć duży wybór pamiątek i dzieł sztuki z kolekcji, którą Paderewski gromadził w Szwajcarii i przekazał MNW w testamencie w latach 30.

Teatr Wielki Opera Narodowa prezentował wtedy także ważną wystawę „Ignacy Jan Paderewski. Anatomia Geniuszu”. 

Teraz z kolei polecam naszą fotograficzną wystawę „Wygrał Polskę na fortepianie”, którą można zobaczyć na ogrodzeniu Parku Ujazdowskiego.