75 miliardów złotych wydanych poza budżetem. Tylko w tym roku

Nadzwyczajnie trudna sytuacja, związana z wojną i kryzysem energetycznym, zmusza władze do uruchamiania coraz to nowych programów pomocowych. Problem w tym, że wszystkie tegoroczne tego typu projekty – począwszy od pomocy uchodźcom z Ukrainy, poprzez tarczę antyinflacyjną czy ostatnio dodatki energetyczne dla gospodarstw domowych – nie mają praktycznie żadnego odzwierciedlenia w najważniejszym instrumencie polityki finansowej państwa, czyli ustawie budżetowej.

Miliardowe obciążenia

Z analizy „Rzeczpospolitej” wynika, że łącznie koszty takich projektów sięgają już co najmniej 70–75 mld zł, co stanowi ok. 13 proc. planowanych na ten rok wydatków budżetowych. Największa pozycja to tarcza antyinflacyjna (w części obniżki VAT na żywność i nośniki energii), którą rząd co i raz przedłuża o kilka miesięcy – w minionym tygodniu zdecydowano o przedłużeniu jej obowiązywania z końca października do końca tego roku. W skali roku tarcza obniża dochody z VAT aż o ok. 30 mld zł, jednak na temat tak poważnych ubytków w ustawie budżetowej nie ma ani słowa.

Podobnie jest z korektą reform podatkowych Polskiego Ładu, wdrożoną w życie w lipcu, czy z najnowszym pomysłem przekazania w tym roku samorządom dodatkowych 13,7 mld zł.

Z kolei część nowych, nieplanowanych projektów rząd wdraża wprost poza budżetem państwa, poprzez tzw. fundusze pozabudżetowe. Tak było w przypadku pomocy dla uchodźców (szacunkowo 11,5 mld zł), gdy powołano specjalny Fundusz Pomocy, czy wypłatą 14. emerytury (11,4 mld zł z Funduszu Solidarnościowego). Zaś dodatki węglowe (11,5 mld zł) oraz dodatki na inne źródła ciepła (10 mld zł) ma być wypłacany z Funduszu Przeciwdziałania Covid-19,

Do końca roku takich pozycji obciążających finanse państwa może być się więcej, już pojawiają się rządowe zapowiedzi wsparcia producentów nawozów. Tymczasem rząd nie spieszy się z nowelizacją ustawy budżetowej, a być może w ogóle jej nie przeprowadzi.

Rola marginalizowana

To wszystko powoduje pogłębiające się wrażenie chaosu w polityce fiskalnej i oderwania się budżetu państwa od rzeczywistości, w zasadzie nie wiadomo, ile i na co państwa wydaje, czy dotrzymuje dyscypliny w finansach państwa, i jak duży deficyt pokaże się na koniec roku, itp.

Czytaj więcej

Opinie Ekonomiczne

Piotr Skwirowski: Rząd kreatywnych księgowych

Uchwalany przez parlament budżet w coraz mniejszym stopniu odzwierciedla to, co dzieje się w finansach państwa.

– Na obronę rządu może powiedzieć, że sytuacja jest tak dynamiczna i nadzwyczajna, że być może po jednej nowelizacji budżetu potrzebna byłaby kolejna, a potem jeszcze jedna itp., co byłoby bez sensu – uważa Karol Pogorzelski, ekonomista Banku Pekao. Poza tym dzięki wysokiej inflacji, dochody budżetu centralnego wciąż dynamicznie rosną, co daje pewną przestrzeń do wprowadzenia nowych programów wydatkowych. – Nie zmienia to jednak faktu, że rząd w coraz większym stopniu prowadzi politykę fiskalna w zasadzie poza budżetem państwa, co znacząco zmniejsza transparentność finansów państwa – dodaje Pogorzelski.

– Zarówno realizowanie kosztownych programów bez nowelizacji ustawy, jak i wypychanie części wydatków do funduszy pozabudżetowych, sprawia, że rola budżetu centralnego jest marginalizowana i staje się on coraz większą fikcją – ostro komentuje Sławomir Dudek, główny ekonomista Fundacji FOR.

Dudek wylicza, że obecnie budżet państwa pokazuje coraz mniejszą część całego sektora finansów, za to rośnie ta część, nad którą w zasadzie nie ma kontroli ani społeczeństwo, ani parlament (chodzi m.in. to, że takie fundusze jak Fundusz Przeciwdziałania Covid-19 czy Fundusz Pomocy nie mają obowiązku comiesięcznego sprawozdania ze swojej działalności).